MÖVZU: SORTUN KƏND TƏSƏRRÜFATINDA ƏHƏMIYYƏTI VƏ ONUN İNTENSİVLƏDİRİLMƏSINDƏ ROLU

1. AZƏRBAYCAN DÖVLƏT AQRAR UNİVERSİTETİ MÖVZU:SORTUN KƏND TƏSƏRRÜFATINDA ƏHƏMIYYƏTI VƏ ONUN İNTENSİVLƏDİRİLMƏSINDƏ ROLU Dosent, əməkdar kənd təsərrüfatı işçisi F.H.Qurbanov

2. Plan: 1. Sort haqqında anlayış və təsərrüfatın sorta tələbatı 2. Bitkilərin yaxşılaşdırılma proqramlarında və ərzaq təhlükəsizliyində sortun rolu 3. Sortların mühafizəsi 4. Müasir seleksiya sortlarının müxtəlifliyi 5. Transgen bitki sortları

3. Sort-Təsərrüfat bioloji xüsusiyyətlərinə, morfoloji əlamətlərinə görə məhsuldarlığı və keyfiyyəti artırmaq məqsədilə müxtəlif iqlim və torpaq şəraiti üçün seçilmiş, artırılmış, bir-birinə oxşar bir qrup mədəni bitkilərə deyilir. • Sortu təşkil edən bir qrup bitki eyni mənşəyə məxsusdur, bir və ya bir neçə bitkilərin nəslidir; İlkin seçilmiş bir və ya bir neçə bitkini çoxaltdıqda seçmə yolu ilə təsərrüfat bioloji xüsusiyyətlərinə, morfoloji əlamətlərinə görə eyni olan bitki qrupları yaradırlar; • Sortu müəyyən torpaq-iqlim şəraiti üçün yaradırlar. Sort bir iqlim şəraitində yüksək məhsuldar, digərində isə məhsuldarlığı aşağı ola bilər; • Sort müəyyən təsərrüfat şəraiti üçün yaranır. O təsərrüfatın əkinçilik mexanizasiyasının səviyyəsinə cavab verməlidir; • Sort müvafiq iqlim və torpaq şəraitində daima sabit və keyfiyyətli məhsul verməlidir.

4. Sort Yerli Seleksiya Sort-populyasiyalar Xətlisortlar Hibrid sortlar Mutant sortlar Klon sortlar

5. Kənd təsərrüfatı bitkiləri sortlarının qarşısında qoyulantələblər: • İldən asılı olmayaraq yüksək məhsuldarlıq; • Əlverişsiz şəraitə davamlılıq: sortlar quraqlığa, mənfi temperatura və s. davamlı olmalıdır; • Xəstəlik və ziyanvericilərə qarşı davamlı olmalı. Yəni, elə sortlar yaradılmalıdır ki, bunlar kompleks davamlılığa məxsus olsunlar. Bu hal müasir əkinçilikdə bir nömrəli məsələdir. • Mexanikləşmiş becərməyə uyğun olmalı. Bu tələblər kənd təsərrüfatı bitkilərinin kompleks mexanikləşmə becərməsi üçün lazım olmasından irəli gəlir; • Məhsulun yüksək keyfiyyətli olması. Yəni istiqamətdən və qarşıya qoyulan tələbdən asılı olaraq bu və digər bitkilərin sortları, yüksək şəkər, zülal, nişasta, yağ, lif və s. keyfiyyətlərə məxsus olmalıdır.

7. Transgen bitki sortları dedikdə ənənəvi bitki sortlarına digər canlı orqanizmlərdən təcrid edilmiş genin və ya genlərin köçürülməsi nəticəsində yaradılmış orqanizmlər başa düşülməlidir. Ayrı-ayrı genlərin bir orqanizmdən digərinə transformasiyası ilk dəfə 1972 – ci ildə həyata keçirilmişdir. İlk transgen bitkilər isə 1982 – ci ildə Kölndəki Bitkiçilik Institutunun və Monsanto şirkətinin əməkdaşları tərəfindən yaradılmışdır. Bir qədər sonra, yəni 1986 – cı ildə ABŞ-da tütün bitkisinin virusa qarşı davamlı formalarının açıq sahə şəraitində sınaqları uğurla nəticələndi.

8. Hər bir ölkə və şəxs satışda ona təklif olunan məhsulların mənşəyi, о cümlədən həmin məhsulun gen mühəndisliyi və ya biotexnologiya üsulları ilə yaradılması barədə müfəssəl məlumat almaq hüququna malikdir. Transgen bitki sortları və heyvan cinslərində baş verən, lakin təbiət tərəfindən nəzarət edilməyən dəyişkənliklərin törədə biləcəyi təhlükələri yadda saxlamaq lazımdır