Olfaktometrik Ölçüm Yöntemi ve İzmir’de Koku Ölçüm Çalışmaları

1. Olfaktometrik Ölçüm Yöntemiveİzmir’de Koku Ölçüm Çalışmaları Faruk DİNÇER

2. Olfaktometrik ölçüm • Olfaktometrik ölçüm yöntemi koku alma hissine dayalı bir yöntemdir. • Burnumuz koku ölçümünde kullanılan en önemli ve tek sensördür. Fiziksel yada teknik sensörler insan burnunun yerini alamazlar.

3. Olfaktometrik ölçüm yöntemi kokunun kontrollu bir şekilde panelistlere sunulması ve sonuçların kaydedilmesidir. Bu yöntem iki temel amaçla kullanılır; • koku konsantrasyonu belli örneğin değişik oranlarda ve artarak sunulması suretiyle insan burnunun koku alma hissinin geliştirilmesinde • koku alma hissini kullanarak konsantrasyonu bilinmeyen kokuların konsantrasyonlarının belirlenmesinde

4. Olfaktometrik ölçüm yönteminde üç parametre koku emisyonuna yol açan kaynakların karakterizayonunun belirlenmesinde kullanılır. Bu parametreler; • kokulu madde konsantrasyonu (atmosferde kokulu maddelerin yayılmasını hesaplamak ve bunun sonucunda beklenen imisyon seviyelerinin belirlenmesinde) • koku şiddeti (intensity) (hissedilemez-çok keskin aralığında artan konsantrasyonlarda koku hissinin tanımlanmasında (kaynağa bağlı)) • koku kalitesi ((hedonic tone) de kaynağa bağlı olmak üzere hoş-nahoş aralığında kokunun belirlenmesinde)

5. Nasıl yapılır? • Bir gaz örneğinin kokulu madde konsantrasyonu o gazın koku eşiğine kadar nötral hava ile seyreltilmesi sonucu belirlenir. Koku konsantrasyonun sayısal değeri koku eşiğine ulaşıldığı andaki örnek ve nötral hava hacimlerinin sonucudur (eşik seviyesindeki seyrelme sayısı yada koku sayısı). • Koku konsantrasyonun birimi de kokulu madde miktarı / hacim yani odour unit / m3 olmaktadır (OU/m3).

6. Tanımlar • Odor unit (OU): Koku eşiği tanımına bağlı olarak 1 m3 havada disperse olduğunda koku hissine neden olan kokulu madde miktarı. • Odour threshold (koku eşiği): Panelistlerin %50’sinin hissettiği kokulu madde konsantrasyonu. Koku eşiğinde konsantrasyon 1 OU/m3’tür.

7. Ölçüm Prosedürü • Eşik seviyesinden büyük konsantrasyona sahip olan kokulu gaz örneği kokusuz hava ile seyreltilir. Bu yolla düşük konsantrasyonlardan başlamak suretiyle kokulu hava panelistlere sırasıyla verilir ve koku hissi sorgulanır. Panelistler çok sayıda seyrelme adımlarına tabi tutulurlar. Seyrelme adımlarının sayısı koku eşiğine yakın olacak şekilde seçilmelidir. • Panelistler panel denilen grubu oluştururlar ve olfaktometrik ölçümleri gerçekleştirirler. Bir panel 8 ya da 15 kişiden oluşur. Kural olarak küçük paneller emisyon kontrolunda daha çok seyrelti adımıyla ölçüm yapılması için yeterlidir.

8. Test kimyasalları ile standart bir buruna sahip oldukları belirlenen kişiler panelist olarak seçilebilirler. • Standart bir test kimyasalı olan n-butanol ile yapılan testler sonucunda 60-250 µg/m3 konsantrasyon aralığında kokuyu hissedenler standart burna sahip panelistler olarak nitelendirilirler.

9. Ölçüm prosedürü ve TO7 • Koku hissinin sorgulanması bizim kullanacağımız olfaktometrede evet-hayır sorgulamasıdır. Yes-No Questioning olarak tanımlanan bu sorgulamada panelist kararını kendisine gelen havada “Evet, koku var” yada “Hayır, koku yok” diyerek anında verir. Olfaktometre TO7 modelinde panelist kendine gelen nötral ve kokulu havayı kıyaslarak kararını verir. Bu sorgulamanın dışında daha değişik sorgulama türleri de mevcuttur. • Bu ölçüm metodunda, eşik seviyesinin altındaki konsantrasyondan başlamak suretiyle panelistlere artan konsantrayonlarda koku verilir (her seyrelme adımında konsantrasyon iki kat artmaktadır). Sorgulama ardarda 2 evet (pozitif) cevabı alındığında biter.

10. Olfaktometre TO7’nin çalışma prensibi • TO7 modeli bilgisayar kontrollü yarı otomatik bir modeldir. Test sonuçları bilgisayar tarafından otomatik olarak hesaplanır. • Bir gaz jet pompası nötral hava yardımıyla işletilir. Örnek havası (konsantrasyonu belirlenecek olan) flowmetreler ve ön seyrelme ünitesi tarafından emilir. TO7 modeli kompresör yardımıyla sağlanan hava ile çalışır. Kokulu gazın debisi valfler sayesinde kontrol edilmektedir. • Gaz jet pompası içinde kokulu hava ile kokusuz hava karışarak seyrelme gerçekleşir. Merkezi anahtar vanası panelistlere kokunun iletilmesini sağlar. Bu işlem otomatik olarak devam etmektedir. • Tüm ölçüm programı bilgisayar kontrollu olup otomatik olarak yürür. Program ardışık ölçümleri, panelistlerin dinlenme aralıklarını ve olfaktometrenin temizlenmesini içerir.

12. Ölçümler • “LIFE/TCY/TR/000009-Odorous Emissions and Immissions Management Policy in Turkey”projesi kapsamında İzmir’de hem emisyon hem de imisyon (dış hava) ölçümleri yapılmıştır

13. 1.5 yıllık zamanda • Emisyon ölçümleri; 12 farklı endüstride • İmisyon ölçümleri 2 farklı endüstride gerçekleştirilmiştir.

14. Emisyon ölçümleri • Et ve et işleme (rendering) • Zeytinyağı • Pirina • Boya • Tekstil • Gıda (kedi-köpek maması ve balık yemi üretimi) • Sabun üretimi • Tütün • Maya üretimi • Aliminyum şekillendirme • Deri • Atıksu arıtma tesisi • Pompa istasyonları

15. İmisyon Ölçümleri • Zeytinyağı (Aralık 2002-Temmuz 2003) • Boya (Aralık 2003-Temmuz 2004)

16. Emisyon ölçüm sonuçları

17. Emisyon ölçüm sonuçları

18. Emisyon ölçüm sonuçları

19. Emisyon ölçüm sonuçları

20. Emisyon ölçüm sonuçları

21. Emisyon ölçüm sonuçları

22. Emisyon ölçüm sonuçları

23. Emisyon ölçüm sonuçları

24. Koku emisyon oranı (Odor emission rate-E) • Koku emisyon oranı (OU/sn) = koku konsnatrasyonu (OU/m3)* volumetric flow rate (m3/sn) • Herhangi bir koku kaynağının etkisinin bulunmasında, kokuya maruz kalmamak için toplumun koku kaynağından ne kadar uzaklıkta ikamet etmesi gerektiğinin hesabında kullanılır. (kokunun etkilediği alanın yarıçapını belirlemek amacıyla)

25. Koku emisyon oranları ve dmax değerleri

26. İmisyon (alan) ölçümleri • İzmir’de ilk olarak bir zeytinyağı üretimi ve rafinosyonu yapan tesis koku emisyon kaynağı olarak seçildi. • Yerleşim yerleri ve rüzgar yönü dikkate alınarak ölçüm noktaları ölçüm noktaları arasındaki uzunluk 250 metre olacak şekilde belirlendi. • 6 aylık ölçüm programı yapıldı. • Program doğrultusunda ölçümler gerçekleştirildi. • Ölçümler sonunda bölgeye ait koku haritası çizildi.

28. %6 %6 %0 %0 %0 %12 %14 %14 %12 %8 %8 %4 %15 %27 %25 %14 %14 %12 %6

31. İmisyon (alan) ölçümleri • Alan ölçümü için diğer endüstri boya endüstrisi olarak seçildi. • Yerleşim yerleri ve rüzgar yönü dikkate alınarak ölçüm noktaları ölçüm noktaları arasındaki uzunluk 250 metre olacak şekilde belirlendi. • 6 aylık ölçüm programı yapıldı. • Program doğrultusunda ölçümler gerçekleştirildi. • Ölçümler sonunda bölgeye ait koku haritası çizildi.

33. %25 %27 %0 %7 %6 %4 %2 %0 %0 %0 %0 %0 %0 %0 %0 %0 %0