Διαχείρηση Επενδύσεων σε ΑΠΕ Εναλλακτικές Μορφές Ενέργειας για τον 21ο αιώνα Άγις Μ. Παπαδόπουλος Αν. Καθηγητής Α.Π.Θ.

1. Εργαστήριο Μετάδοσης Θερμότητας και Περιβαλλοντικής ΜηχανικήςΤμήμα Μηχανολόγων Μηχανικών Αριστοτέλειο Πανεπιστήμιο Θεσσαλονίκης Διαχείρηση Επενδύσεων σε ΑΠΕΕναλλακτικές Μορφές Ενέργειας για τον 21ο αιώναΆγις Μ. ΠαπαδόπουλοςΑν. Καθηγητής Α.Π.Θ.Νάουσα, 07.05.08

2. Ενεργειακή πολιτική, εναλλακτικές μορφές ενέργειας και βιώσιμη ανάπτυξη Ενεργειακή πολιτική: Η απάντηση στα ερωτήματα • Ποιος ενεργειακός πόρος • Για ποια χρήση • Με τι ενεργειακά συστήματα μετατροπής • Με ποιο οικονομικό κόστος • Με τι περιβαλλοντικό, πολιτικό και κοινωνικό κόστος • Και με ποιο χρονικό ορίζοντα υλοποίησης των αποφάσεων που θα οδηγήσουν στην επίτευξη των στόχων που τέθηκαν ‘Η αλλιώς: • Μακροχρόνιος Ενεργειακός Σχεδιασμός

3. Το ελληνικό ενεργειακό ισοζύγιο Πρωτογενής κατανάλωση ενέργειας: 33,1 ΜΤΙΠ (2005)Το Πετρέλαιο και ο Λιγνίτης αποτελούν τον στυλοβάτη του ενεργειακού ισοζυγίουκαι αναμένεται και τα επόμενα χρόνια να διατηρήσουν τη θέση αυτήΤο φυσικό αέριο θα διαδραματίσει σημαντικό ρόλο. Η ολοένα αυξανόμενη διείσδυσή του το καθιστάστρατηγικό καύσιμο κυρίως των μεγάλων μονάδων ηλεκτροπαραγωγής.

4. Ενεργειακή Ένταση: Το μεγάλο ζητούμενο

5. Ενεργειακή Ένταση: Το μεγάλο (ελληνικό) πρόβλημα Αναποτελεσματική χρήση ενέργειαςεξαιτίας:- διαρθρωτικών ανεπαρκειών στις μεταφορές- ανάγκης εκσυγχρονισμού βιομηχανίας- μη ορθολογικής χρήσης ενέργειας στον τομέα των κτιρίων και των υπηρεσιών Ακόμη:- έλλειψη ενεργειακής παιδείας - πρόταξη κοινωνικών και κλαδικών πολιτικών σε σχέση με την ανάγκη για ορθολογική χρήση και εξοικονόμηση ενέργειας

6. Ποια ενεργειακή πολιτική επιδιώκουμε; (Ι) Δεκαετίες 1970 και 1980: Στόχος η ενεργειακή αυτάρκειαΝέες λιγνιτικές μονάδες, αλλά και χρήση της ηλεκτρικής ενέργειας για κάθε δυνατή εφαρμογή.Εισαγωγή του Κανονισμού Θερμομόνωσης Κτιρίων.Προώθηση θερμικών ηλιακών συστημάτων.Αναπτυξιακός Νόμος (Ν1262/82).Πρώτες απόπειρες ΑΠΕ.Δεκαετία 1990: Στόχος η κάλυψη των αυξανόμενων αναγκών Το σενάριο της «ενεργειακής πείνας» που είχε θεωρηθεί υπερβολικό, τελικά παρ’ ολίγο να επαληθευτεί.Προσπάθεια προώθησης των ΑΠΕ σε ανεξάρτητη παραγωγή (Ν2234/96)Παρουσίαση της οδηγίας και εισαγωγή Ν2773/99 για την απελευθέρωση της αγοράς ενέργειας.Εισαγωγή φυσικού αερίου.Καμία εξέλιξη στο θεσμικό πλαίσιο των κτιρίων.

7. Ποια ενεργειακή πολιτική επιδιώκουμε; (ΙΙ) Δεκαετία 2000: Στόχος η εναρμόνιση με τα ισχύοντα στην ΕΕΠρος την απελευθερωμένη αγορά.Εντατικοποίηση της προώθησης των ΑΠΕ και του φυσικού αερίου.ΚΟΧΕΕ – ΚΕΝΑΚ (1998 – 2007!).Στόχοι Κιότο – Εθνικό Σχέδιο Κατανομής Εκπομπών.Ευρωπαϊκή Οδηγία για την Ενεργειακή Απόδοση Κτιρίων.Ευρωπαϊκή Οδηγία για την Ενεργειακή Αποδοτικότητα.Ευρωπαϊκή Οδηγία για χρήση ΑΠΕ σε θέρμανση-ψύξη κτιρίων. Στόχοι βάσει Λευκής Βίβλου για το 2010:20,1% της παραγόμενης ενέργειας να προέρχεται από ΑΠΕ: - 8% Μεγάλα Υδροηλεκτρικά και - 12% λοιπές ΑΠΕ Με τα έως τώρα δεδομένα (2006: 7,8% και 2,1% αντίστοιχα)είναι απλώς αδύνατο να επιτευχθεί

8. ΑΠΕ 2008: Που είμαστε σε επίπεδο τεχνολογίας; (Ι) Μικρά Υδροηλεκτρικά: Ώριμη και ανταγωνιστική τεχνολογίαΑξιοποιήσιμο δυναμικό υπάρχει. Ωστόσο, συχνά υπάρχουν ζητήματα πρόσβασηςκαι περιβαλλοντικά προβλήματα.Αιολικά: Η πιο αναπτυγμένη και ανταγωνιστική τεχνολογίαΣτα νησιά πεπερασμένο το απολήψιμο δυναμικό λόγω περιορισμών δικτύου.Στην ηπειρωτική χώρα σε κάποιες περιοχές προβλήματα διασύνδεσης. Βιομάζα: Τεχνολογία σε εξέλιξη με μεγάλες δυνατότητες ανάπτυξης, τόσο για παραγωγή θερμότητας από pellets, όσο και για παραγωγή βιοκαυσίμωνΩστόσο, απαιτείται πολύ προσεκτική αξιολόγηση των logistics,ενώ χρειάζεται συντονισμός και με την αγροτική πολιτική.

9. ΑΠΕ 2008: Που είμαστε σε επίπεδο τεχνολογίας; (ΙΙ) Ηλιακά θερμικά: Γνωστά και δοκιμασμέναΤο κόστος τους πρέπει να μειωθεί, η εποχική χρήση τους να διευρυνθεί και η χρήση τους για κλιματισμό οφείλει να προωθηθεί.Φωτοβολταϊκά: Η πιο «ήπια» λύση ηλεκτροπαραγωγήςΜεγάλο δυναμικό, αλλά ακόμη πολύ ακριβά.Γεωθερμία: Ενδιαφέρον δυναμικό, ελάχιστη αξιοποίηση Εμφανίζονται ενδιαφέροντα περιθώρια για εφαρμογές μικρού βάθους για θέρμανση και ψύξη σε συνδυασμό με αντλίες θερμότητας.

10. ΑΠΕ 2008: Που είμαστε σε επίπεδο τεχνολογίας; (ΙΙΙ) Υβριδικά συστήματα: Μία ενδιαφέρουσα πρόκλησηΣε ορισμένες περιπτώσεις μπορούν να συμβάλλουν σημαντικά στην εύρυθμη λειτουργία του ηλεκτρικού συστήματος, όπως με αποταμίευση για αξιοποίηση σε ένα απομονωμένο-νησιωτικό σύστημα, ή για την επίλυση προβλημάτων διαχείρισης ΧΥΤΑ.Βιοκαύσιμα: Μια ενδιαφέρουσα, αμφίσημη λύσηΚόστος, διαθεσιμότητα, logisticsκυρίως, όμως, αντίφαση με γεωργικές εκμεταλλεύσεις Υδρογόνο: Η «εφεύρεση» του 21ου αιώνα(;)Απλώς, δεν είναι μορφή ενέργειας, αλλά φορέας αποθήκευσής της!Αν δεν απαντήσουμε στο πώς θα το παράγουμε, κάθε συζήτηση είναι σε αέρια βάση.

11. ΑΠΕ 2008: Πού είμαστε οικονομοτεχνικά

12. ΑΠΕ 2008: Μία σύγκριση κόστους παραγωγής Αλλά, όπως επισημαίνει και η πράσινη βίβλος για την ενεργειακή αποδοτικότητα: Η παραγωγή μίας ηλεκτρικής kWh βάσης στοιχίζει από 0,03 έως 0,08 Ευρώ Η παραγωγή μίας ηλεκτρικής kWh αιχμής από 0,10 έως 0,25 Ευρώ Η εξοικονόμηση της ίδιας kWh μόλις 0,03 Ευρώ

13. ΑΠΕ 2008: Οι τάσεις του κόστους • Στα φωτοβολταϊκά στοιχεία • Και στους ηλιακούς συλλέκτες

14. ΑΠΕ 2008: Οι τάσεις των επιδοτήσεων (Ι) • Στα φωτοβολταϊκά στοιχεία • Στην Ελλάδα: 0.40 έως 0.50 €, αλλά με σχεδόν διπλάσια ηλιακή ακτινοβολία από τη Γερμανία και ίση με αυτήν της Ισπανίας

15. ΑΠΕ 2008: Η αποδοτικότητα των επενδύσεων • Στα αιολικά: Γ’ ΚΠΣ • Συνολική εγκατεστημένη ισχύς (Ιούνιος 2007): 750 ΜW

16. Ένα καλό (ελληνικό) παράδειγμα: Ηλιακοί συλλέκτες • Η μεγαλύτερη κατά κεφαλήν εγκατεστημένη επιφάνεια στην Ε.Ε. (σχεδόν) • Βιομηχανικός κλάδος με ουσιαστική προστιθέμενη αξία, πέραν των εξοικονομούμενων ενεργειακών πόρων • Συσχέτιση με απασχόληση, αφού η λειτουργία συστημάτων ΑΠΕ δεν δημιουργεί θέσεις εργασίας. Το παράδειγμα του κλάδου των ηλιακών συλλεκτών αποτελεί μία από τις πολύ λίγες περιπτώσεις επιτυχούς ανάπτυξης ενός κλάδου, μέσα από μια ουσιαστική πολιτική στήριξης, από το 1975 ως σήμερα, προσαρμοζόμενη στις απαιτήσεις των συνθηκών.

17. Οι ΑΠΕ ως οικονομοτεχνικό σύστημα • ποιοτική πολυμορφία των ΑΠΕ • τοπική ιδιαιτερότητά τους (site-specificity) • μικρή χωρική πυκνότητα των ροών τους Απαιτούν • αποκέντρωση της παραγωγής • πρόκληση για το σύστημα ρύθμισης και διανομής

18. Οικονομική συγκρότηση των ΑΠΕ • Η αρχική επένδυση είναι υψηλή και η απόδοση όχι πάντα βέβαιη • Η οικονομική τους επίδοση διαρκώς βελτιώνεται, • Στα συμβατικά συστήματα αγνοείται συχνά το κόστος των περιβαλλοντικών επιπτώσεων • Η προώθηση των ΑΠΕ βασίζεται στο συνδυασμό τους με την ορθολογική χρήση και την εξοικονόμηση ενέργειας • Τα πολλαπλασιαστικά αποτελέσματα της ανάπτυξης των ΑΠΕ είναι σημαντικά

19. Κοινωνική συγκρότηση των ΑΠΕ • ενεργοποίηση του κοινωνικού συνόλου και αλλαγή αξιών • απαιτούνται νέες ειδικότητες και δημιουργούνται νέες, διαφορετικής λογικής, θέσεις εργασίας • το υφιστάμενο γνωστικό κεφάλαιο απαξιώνεται. • καινούριες επιχειρηματικές ευκαιρίες • Οι ΑΠΕ είναι μία λύση σε συγκεκριμένα προβλήματα, και όχι μία τεχνολογία σε αναζήτηση εφαρμογής

20. ΑΠΕ 2008: Που είμαστε θεσμικά και διοικητικά στην Ελλάδα; Έλλειψη κτηματολογίου και χαρακτηρισμού χρήσεων γηςπου οδηγεί σε χρονοβόρες διεργασίες και τριβές με τις τοπικές κοινωνίες.Παρά τη βελτίωση που έχει επιτευχθεί, η αδειοδοτική διαδικασία παραμένει περίπλοκη. Ο Ν 3468/06 απέχει σημαντικά από τις αρχικές σκέψεις που είχαν διατυπωθεί από τη ΡΑΕ και άφησε ανικανοποίητες προσδοκίες.Στον κτιριακό τομέα το απόλυτο κενό μετά το 1979.Η αγορά δεν λειτουργεί ακόμη ως απελευθερωμένη, με αποτέλεσμα και στρεβλώσεις να υπάρχουν και προσκόμματα να συναντώνται.Η μακροχρόνια ύπαρξη επιχορηγήσεων και άλλων, όχι πάντα απαραίτητων, κινήτρων οδηγεί τους επενδυτές σε μία στρεβλή λογική ανάλυσης της σκοπιμότητας και της βιωσιμότητας των σχεδίων.

21. Τελικά, ποια ενεργειακή πολιτική επιδιώκουμε; Από την πρώτη πετρελαϊκή κρίση του 1973και ως την οιονεί διαρκή ηλεκτροπαραγωγική κρίση της τρέχουσας δεκαετίας εφαρμόζουμε μία πολιτική διαχείρισης της παραγωγής ενέργειαςκαι όχι μία πολιτική διαχείρισης της ζήτησης. Το 2007 η ζήτηση αιχμής ξεπέρασε τα 10.400 MW, το 1998 μόλις 7170 MWΑπό τα 10.400 ΜW, τα «άνω 800» απαιτούνται για λιγότερες από 20 μέρες ετησίως.Αν δεν αλλάξουν δραματικά οι οριακές συνθήκεςθα χρειαζόμαστε 500 νέα ΜW σε θερμοηλεκτρικούς σταθμούςγια να καλυφθεί η επιπρόσθετη αιχμή κατανάλωσης. Κι αυτό κάθε χρόνο για τα επόμενα πέντε τουλάχιστον χρόνια.Η πολιτική αυτή είναι από υπερβολικά δαπανηρή έως απλώς αδιέξοδη.

22. Οι ΑΠΕ, ως πόρος παραγωγής ενέργειας, δεν είναι η λύση του ενεργειακού προβλήματος Πρέπει να δοθεί έμφαση στη διαχείριση της ζήτησης:Εξοικονόμηση ενέργειας πολύ πιο έντονα απ’ ό,τι έως τώρα.Ορθολογική χρήσημε επιλογή του κατάλληλου πόρου για κάθε εφαρμογή.Μείωση των αιχμών ζήτησης με χρονική μετατόπισή τους, με εφαρμογή τεχνικών διαχείρισης ζήτησης, με αξιοποίηση αποκεντρωμένων ενεργειακών συστημάτων. Αλλιώς αναπαράγουμε το έργο των Δαναΐδων.

23. Αντί συμπεράσματος:Χρόνος, κόστος και θάρρος Ο σχεδιασμός, η αδειοδότηση και η κατασκευή ενός μεγάλου θερμοηλεκτρικού σταθμού απαιτούν 4 με 5 χρόνια.Ο σχεδιασμός, η αδειοδότηση και η κατασκευή ενός αιολικού πάρκου απαιτούν 2 με 3 χρόνια. Προς το παρόν πληρώνουμε την έλλειψη διορατικότητας και θάρρους για τη λήψη των απαραίτητων αποφάσεωναλλά και τη συλλογική μας αδιαφορία ως πολιτώνπου χαρακτήριζε την, ενεργειακά τουλάχιστον, ανέμελη δεκαετία του 1990και την έλλειψη αποφασιστικότητας και πολιτικής τόλμης στην ενεργειακή μας πολιτική στη δεκαετία του 2000Και το περιβάλλον?

24. Αντί συμπεράσματος: Χρόνος, κόστος και θάρρος ΤΑ «ΣΦΗΝΑΚΙΑ» ΤΩΝ PACALA & SOCOLOW (2004) 14 7 «ΣΦΗΝΑΚΙΑ» 1. Εξοικονόμηση Ενέργειας 2. Αλλαγή καυσίμου 3. Αποθήκευση άνθρακα 4. Ανανεώσιμες Πηγές 5. Πυρηνική Ενέργεια 6. Διαχείριση Δασών 7. Διαχείριση Μεθανίου 850 Εκπομπές Άνθρακα (σε δισ τόνους / χρόνο) Ο δρόμος προς το «χάος» 380 470 7 Αντίδραση Ιστορική Τάση Σταθεροποίηση 500 2 500 320 1950 2000 2050 2100

25. Αντί συμπεράσματος:Χρόνος, κόστος και θάρρος Πλησιάζοντας (?) τους στόχους του ΚιότοΠηγή: Εθνικό Αστεροσκοπείο Αθηνών, 2005

26. Αντί συμπεράσματος:Χρόνος, κόστος και θάρρος Χρειαζόμαστε ένα νέο αειφορικό δόγμα:«Ακριβότερη, λιγότερη, καθαρότερη» ενέργειαΠαιδεία: καλλιέργεια κουλτούρας σε όλες τις βαθμίδεςΥπουργείο Περιβάλλοντος: ανεξάρτητο & ισχυρόΠροσδιορισμός & τήρηση κανόνων & ορίωνΠαραδείγματα: από δημόσια διοίκηση, επιχειρήσεις, κινήματα Και μία οικονομική & φορολογική μεταρρύθμισηΒαθμιαία αύξηση στην έμμεση φορολογία(στους μη ανανεώσιμους Φυσικούς Πόρους)Βαθμιαία μείωση της άμεσης φορολογίας(που επιβαρύνει την εργασία)

27. Αντί συμπεράσματος:Χρόνος, κόστος και θάρρος Οι επενδύσεις σε ενεργειακά συστήματα είναι επενδύσεις έντασης κεφαλαίου, που δεσμεύεται για δεκαετίες.Ταυτόχρονα, οι διαθέσιμοι οικονομικοί πόροι είναι, ούτως ή άλλως, περιορισμένοι και πολύτιμοι, ενώ κάθε άστοχη επένδυση αποτελεί νεκρό κεφάλαιο για την εθνική οικονομία. Αν δεν πάρουμε σαφείς και τολμηρές αποφάσεις τώρα,και αν δεν τις υλοποιήσουμε αμέσως θα συνεχίσουμε να συζητούμε τα ίδια προβλήματα πολύ πιο οξυμένα.