Komunikacja z sądem cywilnym drogą elektroniczną - de lege lata i de lege ferenda

1. Komunikacja z sądem cywilnym drogą elektroniczną - de lege lata i de lege ferenda SYLWIA KOTECKA Centrum Badań Problemów Prawnych i Ekonomicznych Komunikacji Elektronicznej (CBKE) Wydział Prawa, Administracji i Ekonomii Uniwersytet Wrocławski s.kotecka@prawo.uni.wroc.pl http://cbke.prawo.uni.wroc.pl

2. Dlaczego warto informatyzować sądy? • Wzrastająca liczba spraw i dokumentacji papierowej – ich archiwizacja jest droga. • Szybkość prowadzenia postępowania jest ważnym czynnikiem klimatu dla prowadzenia działalności gospodarczej. • Inne kraje informatyzują sądownictwo – chociażby Austria, Niemcy, Wielka Brytania. Można czerpać z wyników ich pracy i doświadczeń w zakresie informatyzacji.

3. Możliwości informatyzacji postępowania cywilnego • Wszczynanie postępowania cywilnego → wnoszenie pozwów (oraz innych pism procesowych) z załącznikami drogą elektroniczną. • Bezgotówkowe uiszczanie opłaty sądowej. • Doręczenia stronom pism sądowych drogą elektroniczną. • Elektroniczne doręczenia pomiędzy profesjonalnymi pełnomocnikami procesowymi. • Elektroniczny protokół. • Elektroniczne przesłuchanie. • E-tryb postępowania (na wzór Money Claim Online: http://www.moneyclaim.gov.uk)

4. Podstawy prawne komunikacji elektronicznej z sądem cywilnym (I) 1) Ustawa z dnia 18 września 2001 r. o podpisie elektronicznym; 2) Ustawa z dnia 17 listopada 1964 r. – Kodeks postępowania cywilnego; 3) Ustawa z dnia 17 lutego 2005 r. o informatyzacji działalności podmiotów realizujących zadania publiczne: ►Rozporządzenie Rady Ministrów z dnia 11 października 2005 r. w sprawie minimalnych wymagań dla systemów teleinformatycznych - ustanawia listę formatów danych oraz protokołów komunikacyjnych i szyfrujących

5. Podstawy prawne komunikacji elektronicznej z sądem cywilnym (II) ►Rozporządzenie Prezesa Rady Ministrów z dnia 29 września 2005 r. w sprawie warunków organizacyjno-technicznych doręczania dokumentów elektronicznych podmiotom publicznym; 4) Ustawa z dnia 28 lipca 2005 r. o kosztach sądowych w sprawach cywilnych ►rozporządzenie Ministra Sprawiedliwości z dnia 31 stycznia 2006 r. w sprawie sposobu uiszczania opłat sądowych w sprawach cywilnych; 5) de lege ferenda ustawa z dnia 18 lipca 2002 r. o świadczeniu usług drogą elektroniczną - w zakresie definicji środków komunikacji elektronicznych, za pomocą których można byłoby przesyłać sądowi pisma procesowe i ich załączniki oraz systemu teleinformatycznego, adresu elektronicznego.

6. Dlaczego trzeba informatyzować sądy? • Art. 58 ust. 2 ustawy z dnia 18 września 2001 r. o podpisie elektronicznym: • W terminie do dnia 1 maja 2008 r. organy władzy publicznej umożliwią odbiorcom usług certyfikacyjnych wnoszenie podań i wniosków oraz innych czynnościw postaci elektronicznej w przypadkach, gdy przepisy prawa wymagają składania ich w określonej formie lub według określonego wzoru.

7. Dlaczego trzeba informatyzować sądy? • Art. 2 ust. 1 ustawy o informatyzacji: Z zastrzeżeniem ust. 2 i 3, przepisy ustawy stosuje się do realizujących zadania publiczne określone przez ustawy: 1) organów administracji rządowej, organów kontroli państwowej i ochrony prawa, sądów, jednostek organizacyjnych prokuratury, a także jednostek samorządu terytorialnego i ich organów (...) zwanych dalej „podmiotami publicznymi”

8. Dlaczego trzeba informatyzować sądy? • Art. 16 ust. 1 ustawy o informatyzacji: • Podmiot publiczny, prowadząc wymianę informacji, jest obowiązany zapewnić możliwość wymiany informacji również w formie elektronicznej przez wymianę dokumentów elektronicznych związanych z załatwianiem spraw należących do jego zakresu działania, przy wykorzystaniu informatycznych nośników danych lub środków komunikacji elektronicznej.

9. Równoważność podpisu elektronicznego i własnoręcznego • Art. 5 ust. 2 ustawy o podpisie elektronicznym: • Dane w postaci elektronicznej opatrzone bezpiecznym podpisem elektronicznym weryfikowanym za pomocą ważnego kwalifikowanego certyfikatu są równoważne pod względem skutków prawnych dokumentom opatrzonym podpisem własnoręcznym, chyba że przepisy odrębne stanowią inaczej.

10. Bardzo ważne pytanie Czy nowelizacja ustawy o podpisie elektronicznym rzeczywiście zmieniła termin na 1 maja 2008 r. w zakresie obowiązkuorganu władzy publicznej (a zatem i sądu) rozpoznania sprawy cywilnej wszczętej na skutek wniesienia pozwu spełniającego wszystkie wymagania formalne z KPC oraz opatrzonego bezpiecznym e-podpisem weryfikowanym za pomocą ważnego kwalifikowanego certyfikatu?

11. Dlaczego informatyzacja postępowania w sprawach cywilnych jest trudna de lege lata? • Art. 125 § 2 KPC: Jeżeli przepis szczególny tak stanowi, pisma procesowe wnosi się na urzędowych formularzach albo na elektronicznych nośnikach informatycznych. • Art. 1872KPC: W sprawach, o których mowa w artykule poprzedzającym, pozew wnosi się na elektronicznych nośnikach informatycznych, jeżeli przepis szczególny tak stanowi. → nie ma takich przepisów szczególnych w KPC...

12. Dlaczego informatyzacja postępowania w sprawach cywilnych jest trudna de lege lata? • Art. 125 § 4 KPC: Minister Sprawiedliwości określi, w drodze rozporządzenia, szczegółowe zasady i termin wprowadzenia techniki informatycznej, warunki, jakim powinny odpowiadać elektroniczne nośniki informatyczne, na których pisma procesowe mają być wnoszone, tryb odtwarzania danych na nich zawartych, sposób ich przechowywania i zabezpieczania, uwzględniając stan wyposażenia sądów w odpowiednie środki techniczne i poziom rozwoju technik informatycznych. → do dziś nie zostało wydane...

13. Innowacyjne rozwiązanie de lege lata (I) • Zarządzenie Prezesa Sądu Rejonowego dla Wrocławia-Fabrycznej nr 21/05 z dnia 21 października 2005 r.: W związku z art. 16 ustawy o informatyzacji działalności podmiotów realizujących zadania publiczne oraz art. 5 ust. 2 ustawy o podpisie elektronicznym i art. 125-129 k.p.c. zarządzam, co następuje: I. Pisma (w tym pozwy i wnioski) w formie dokumentu elektronicznego przy pomocy systemów teleinformatycznych przyjmowane są poprzez adres e-mail:biuro.podawcze@wroclaw-fabryczna.sr.gov.pl obsługiwany przez pracowników Oddziału Administracyjnego tut. Sądu.

14. Innowacyjne rozwiązanie de lege lata (II) III. Pisma otrzymane na adres wskazany w pkt. I podlegają wydrukowaniu i przekazaniu do właściwej jednostki celem złożenia do akt.VII. Jeżeli pismo lub załączniki nie może być odczytane w sądowym systemie teleinformatycznym, należy niezwłocznie poinformować o tym nadawcę wskazując mu przeszkody w odczycie pisma. Jeżeli występuje częściowa niemożność odczytu pisma lub załączników i z dającej się odczytać treści wynika, że pismo to ma być pierwszym pismem w sprawie, należy mu nadać bieg i postępowanie o usunięcie braków formalnych pisma (pozwu/wniosku) prowadzić według właściwych przepisów k.p.c. lub k.p.k.

15. Innowacyjne rozwiązanie de lege lata (III) VIII. Jeżeli pismo lub załączniki podpisane elektronicznie nie mogą być odczytane bez wykorzystania dostępnego powszechnie programu do odczytania i weryfikacji podpisu elektronicznego należy zwrócić się do nadawcy/autora pisma o dostarczenie oprogramowania umożliwiającego oczytanie pisma pod rygorem zastosowania właściwych skutków prawnych dla sytuacji niemożliwości nadania dalszego biegu sprawie.

16. Innowacyjne rozwiązanie de lege lata (IV) IV. Jeżeli pismo przesłane na w/w adres jest opatrzone podpisem elektronicznym, równoważnym na podstawie art. 5 ust. 2 ustawy o podpisie elektronicznym podpisowi własnoręcznemu, do jego wydruku osoba przyjmująca informację dołącza protokół, w którym należy określić dane osoby podpisującej dokument podpisem elektronicznym ze wskazaniem daty, godziny i minutysprawdzenia.

17. Innowacyjne rozwiązanie de lege lata (V) • II. Dokumenty przesłane na adres wskazany w pkt. I podlegają archiwizacji w postaci elektronicznej w Oddziale Administracyjnym.V. Dokumenty elektroniczne dotyczące prowadzonych postępowań sądowych opatrzone podpisem elektronicznym podlegają dodatkowo zapisowi na informatycznym nośniku danych w rozumieniu art. 3 pkt 1 ustawy o informatyzacji działalności podmiotów realizujących zadania publiczne w postaci płyty CD i przekazane celem złożenia wraz z wydrukiem pisma i protokołem sprawdzenia podpisu elektronicznego do akt postępowania dla umożliwienia sprawdzenia podpisu w toku postępowania.

18. Innowacyjne rozwiązanie de lege lata (VI) • Z Uzasadnienia do Zarządzenia nr 21/05: • (...) pisma wniesione drogą elektroniczną bez podpisu elektronicznego również są wniesione do Sądu, a ich braki podlegają usunięciu, jak braki innych pism (wg właściwych przepisów proceduralnych).

19. Dokument elektroniczny • Art. 3 pkt 2 ustawy o informatyzacji: Stanowiący odrębną całość znaczeniową zbiór danych uporządkowanych w określonej strukturze wewnętrznej zapisany na informatycznym nośniku danych. • Czy ta definicja jest w ogóle przydatna na gruncie postępowania cywilnego? Czy nie jest za szeroka? Nie ustanawia wymogu podpisania dokumentu ani zapewnienia jego autentyczności czy integralności...

20. Problemy z dokumentem elektronicznym (I) • Niezbyt dobra definicja e-dokumentu: 1) określona wewnętrzna struktura e-dokumentu - przepisami prawa czy standardami technicznymi? 2) e-dokument zapisany na nośniku danych - czy e-dokument podczas przesyłania pocztą elektroniczną przestaje być e- dokumentem? • Czy dokument elektroniczny mógłby być możliwą postacią dla dokumentów urzędowych oraz prywatnych? Dlaczego nie?

21. Problemy z dokumentem elektronicznym (I) • Czy e-dokument musi być opatrzony bezpiecznym podpisem elektronicznym weryfikowanym za pomocą ważnego kwalifikowanego certyfikatu? Nie. • Jeżeli e-dokument nie będzie opatrzony bezpiecznym e-podpisem z ważnym kwalifikowanym certyfikatem, zapewne uznany zostanie przez sąd za mało wiarygodny środek dowodowy.

22. Problemy z dokumentem elektronicznym (II) Czy stronę obowiązują formaty danych dla e-dokumentów wnoszonych do sądu, określone w rozporządzeniu w sprawie minimalnych wymagań dla systemów teleinformatycznych? - powinny obowiązywać → problem z podmiotowym zakresem obowiązywania tego rozporządzenia - obowiązuje raczej tylko w kontaktach podmiot publiczny-podmiot publiczny - czy dopuszczalne jest nakładanie na stronę niebędącą podmiotem publicznym dodatkowego wymogu formalnego pisma procesowego w drodze skomplikowanych czynności interpretacyjnych?

23. Elektroniczne oświadczenie woli (I) • Art. 60 KC. Z zastrzeżeniem wyjątków w ustawie przewidzianych, wola osoby dokonywającej czynności prawnej może być wyrażona przez każde zachowanie się tej osoby, które ujawnia jej wolę w sposób dostateczny, w tym również przez ujawnienie tej woli w postaci elektronicznej (oświadczenie woli).

24. Elektroniczne oświadczenie woli (II) • Jest tendencja do niesłusznego utożsamiania elektronicznego oświadczenia woli tylko i wyłącznie z plikiem tekstowym opatrzonym bezpiecznym podpisem elektronicznym weryfikowanym za pomocą ważnego kwalifikowanego certyfikatu... → ogromna większość platform, w oparciu o które działa e-commerce, bazuje na oświadczeniach woli, które nie mają bezpiecznego e-podpisu ani żadnego certyfikatu; czyżby nie były w ogóle oświadczeniami woli, a transakcje zawarte na aukcjach internetowych były nieważne...?!

25. Dokument urzędowy wg KPC • Wg art. 244 KPC: dokumentem urzędowym jest dokument sporządzony w przepisanej formie przez powołane do tego organy władzy publicznej i inne organy państwowe w ich zakresie działania, a także przez organizacje zawodowe, samorządowe, spółdzielcze i inne organizacje społeczne w zakresie zleconych im przez ustawę spraw z dziedziny administracji publicznej. • Dokumentowi urzędowemu przysługują dwa domniemania: prawdziwości (autentyczności) oraz zgodności treści dokumentu z prawdą.

26. Dokument prywatny wg KPC • Dokumenty, które pochodzą od wystawców nie wymienionych w art. 244 KPC albo pochodzą od tych organów lub organizacji, jednakże nie odpowiadają przepisanym wymaganiom, są dokumentami prywatnymi. • Stanowią one dowód tego, że osoba, która dokument podpisała, złożyła oświadczenie w nim zawarte. • Przysługuje im również domniemanie zgodności treści dokumentu z prawdą (argument z art. 253 KPC).

27. Dokument elektroniczny jako środek dowodowy • Czy dokument elektroniczny opatrzony bezpiecznym podpisem elektronicznym weryfikowanym za pomocą ważnego kwalifikowanego certyfikatu jest dokumentem sensu stricte, a więc w rozumieniu tradycyjnym, przedmiotem oględzin, a może innym środkiem dowodowym? • Wydaje się, że na razie sądy traktują wszystkie e-dokumenty, z bezpiecznym e-podpisem weryfikowanym za pomocą ważnego kwalifikowanego certyfikatu czy bez - jako tzw. inne środki dowodowe.

28. Dokument elektroniczny jako środek dowodowy • Art. 5 dyrektywy 1999/93/WE w sprawie wspólnotowych ram dla podpisów elektronicznych: • Państwa Członkowskie zapewnią, żeby nie odmawianopodpisowi elektronicznemu (jakiemukolwiek – nie tylko bezpiecznemu z ważnym kwalifikowanym certyfikatem) skutecznościprawnej i dopuszczalności jako dowodu w postępowaniu sądowym jedynie dlatego, że: - jest w formie elektronicznej lub - nie wykorzystuje kwalifikowanego certyfikatu lub - nie wykorzystuje kwalifikowanego certyfikatu pochodzącego od akredytowanego podmiotu świadczącego usługi certyfikacyjne lub też - nie jest złożony za pomocą bezpiecznego urządzenia służącego do składania podpisu.

29. Problem z podpisem elektronicznym 1) Ważność certyfikatu służącego do weryfikacji bezpiecznego e-podpisu - certyfikat musi być ważny zawsze wtedy, gdy dokonuje się weryfikacji e-podpisu (art. 5 ust. 2 ustawy o e-podpisie) - ustawowo ograniczona w czasie ważność certyfikatu → liczne problemy (np. następcze braki formalne elektronicznego pisma procesowego; archiwizacja) 2) Niekompatybilność formatów e-podpisu - sąd powinien dysponować oprogramowaniem umożliwiającym odczyt każdego formatu e-podpisu (koszty...)

30. Elektroniczna skrzynka podawcza • Podmiot publiczny przyjmuje e-dokumenty za pośrednictwem elektronicznej skrzynki podawczej: - dostępny powszechnie środek komunikacji elektronicznej służący do przekazywania informacji w formie elektronicznej do podmiotu publicznego przy wykorzystaniu powszechnie dostępnej sieci teleinformatycznej (§ 2 pkt 1 rozporządzenie w sprawie doręczania dokumentów elektronicznych podmiotom publicznym) - jej adres musi zostać podany (również) w Biuletynie Informacji Publicznej sądu

31. Urzędowe poświadczenie odbioru elektronicznego pisma procesowego Dane elektroniczne dołączone do dokumentu elektronicznego doręczonego podmiotowi publicznemu lub połączone z tym dokumentem w taki sposób, że jakakolwiek późniejsza zmiana dokonana w tym dokumencie jest rozpoznawalna, określające: a) pełną nazwę podmiotu publicznego, któremu doręczono dokument elektroniczny; b) datę i czas doręczenia dokumentu elektronicznego, rozumiane jako data i czas wprowadzenia albo przeniesienia dokumentu elektronicznego do systemu teleinformatycznego podmiotu publicznego; c) datę i czas wytworzenia urzędowego poświadczenia odbioru (§ 2 pkt 4 rozporządzenia w sprawie warunków organizacyjno-technicznych doręczania dokumentów elektronicznych podmiotom publicznym – obowiązuje od dnia 17 sierpnia 2006 r.!)

32. Postulat de lege ferenda (I) • Doręczenia za pomocą środków komunikacji elektronicznej w rozumieniu przepisów o świadczeniu usług drogą elektroniczną → w kierunku sąd – strona (przedstawiciel ustawowy, pełnomocnik) → pomiędzy profesjonalnymi pełnomocnikami procesowymi • Można wzorować się na rozwiązaniach z art. 39¹ KPA → problem ze zróżnicowaniem terminów odbioru przesyłek (w tym elektronicznych) pomiędzy osobami korzystającymi z tradycyjnych a nowoczesnych środków komunikacji

33. Postulat de lege ferenda (II) → problem potwierdzania odbioru pisma elektronicznego wysłanego przez sąd albo pomiędzy profesjonalnymi pełnomocnikami procesowymi; → adres elektroniczny adresem dla doręczeń w rozumieniu KPC

34. Grupa e-Sąd • Oskar Filipowski • Łukasz Goździaszek • Dominik Góra • Tomasz Januszkiewicz • Przemysław Pęcherzewski • Piotr Skórniak • Alina Waloszczyk • Anna Zalesińska • Agnieszka Zawiślańska • Sylwia Kotecka

35. Dziękuję za uwagę i zapraszam do dyskusji!