ΕΘΝΙΚΟ ΜΕΤΣΟΒΙΟ ΠΟΛΥΤΕΧΝΕΙΟ ΣΧΟΛΗ ΝΑΥΠΗΓΩΝ ΜΗΧΑΝΟΛΟΓΩΝ ΜΗΧΑΝΙΚΩΝ ΠΕΡΙΟΧΗ ΘΑΛΑΣΣΙΩΝ ΜΕΤΑΦΟΡΩΝ

1. ΕΘΝΙΚΟ ΜΕΤΣΟΒΙΟ ΠΟΛΥΤΕΧΝΕΙΟ ΣΧΟΛΗ ΝΑΥΠΗΓΩΝ ΜΗΧΑΝΟΛΟΓΩΝ ΜΗΧΑΝΙΚΩΝ ΠΕΡΙΟΧΗ ΘΑΛΑΣΣΙΩΝ ΜΕΤΑΦΟΡΩΝ Ναυτιλιακά Παράγωγα ΑΘΗΝΑ , 16-8-2008

2. Σκοπός - Σύνοψη Περιοχή Θαλασσιών Μεταφορών, Σχολή Ναυπηγών Μηχανολόγων Μηχανικών ΕΜΠ 2 Σκοπός: • «Είναι πολύ καλύτερο το να προβλέπει κανείς χωρίς βεβαιότητα από το να μην προβλέπει καθόλου» • Ηenri Poincare • Όσο το δυνατόν πιο συνοπτική παρουσίαση των χρηματιστηριακών παραγώγων • Ειδικότερα κάποιες βασικές πληροφορίες για τα ναυτιλιακά παράγωγα

3. Χαρακτηριστικά Σύγχρονου Οικονομικού Περιβάλοντος Περιοχή Θαλασσιών Μεταφορών, Σχολή Ναυπηγών Μηχανολόγων Μηχανικών ΕΜΠ 3 • Ευμετάβλητα επιτόκια • Μεταβολές στις ισοτιμίες νομισμάτων • Διακυμάνσεις στις τιμές των εμπορευμάτων • Έντονος ανταγωνισμός • Ανταγωνισμός χρηματοπιστωτικών ιδρυμάτων • Παγκοσμιοποίηση του εμπορίου Τεχνικές Διαχείρισης Χρηματοοικονομικού κινδύνου

4. Παράγωγα μέσα ΕργαστήριοΘαλασσιών Μεταφορών, Σχολή Ναυπηγών Μηχανολόγων Μηχανικών ΕΜΠ 4 Ορισμός: “Χρηματοοικονομικές αξίες των οποίων η τιμή παράγεται από την πραγματική τιμή των ενεργητικών στα οποία βασίζονται, είτε αυτά είναι χρηματοοικονομικά ή φυσικά” • Αποτελούν οικονομική συμφωνία μεταξύ δύο μερών (αντισυμβαλλόμενοι), ανταλλαγής ενεργητικού στο μέλλον • Δε συνιστούν περιουσιακό στοιχείο από μόνα τους • Αποσκοπούν στην αποτελεσματική διαχείριση του περιουσιακού στοιχείου που αντιπροσωπεύουν • Συνεισφέρουν θετικά στη σταθερότητα και εξέλιξη της αγοράς

5. Ορολογία ΕργαστήριοΘαλασσιών Μεταφορών, Σχολή Ναυπηγών Μηχανολόγων Μηχανικών ΕΜΠ 5 Spot: Η φυσική (πραγματική) αγορά, στην οποία οι συναλλαγές εκκαθαρίζονται αμέσως Ενεργητικό: Το οποιοδήποτε περιουσιακό στοιχείο (φυσικό ή χρηματοοικονομικό) το οποίο διαπραγματεύεται στη Spot αγορά και υποκαθιστάται από παράγωγα στην αγορά παραγώγων Αρνητική θέση (Short position) Θέση short ή αρνητική λαμβάνει ο διαπραγματευτής που συμφωνεί να πουλήσει κάποιο αγαθό (φυσικό ή χρηματοοικονομικό) Θετική θέση (Long position) Θέση long ή θετική λαμβάνει ο διαπραγματευτής που συμφωνεί να αγοράσει κάποιο αγαθό (φυσικό ή χρηματοοικονομικό)

6. Παράγωγα Περιοχή Θαλασσιών Μεταφορών, Σχολή Ναυπηγών Μηχανολόγων Μηχανικών ΕΜΠ 6 • «όπως ορίζει και η ονομασία τους είναι χρηματοοικονομικά προϊόντα των οποίων η τιμή παράγεται (προκύπτει) από την τιμή των προϊόντων στα οποία βασίζονται (υποκείμενα προϊόντα)»

7. Περιοχή Θαλασσιών Μεταφορών, Σχολή Ναυπηγών Μηχανολόγων Μηχανικών ΕΜΠ 7 Σύντομη Ιστορική Αναδρομή • Θαλής (330πΧ): Δικαίωμα στη χρήση Ελαιοτριβείων • Ολλανδία (1636): Συμφωνίες για μελλοντική πώληση διαφόρων ειδών τουλίπας Η Ελληνική Αγορά Παραγώγων • Δημιουργήθηκε το Χρηματιστήριο Παραγώγων Αθηνών • Πρώτο Συμβόλαιο στις 27 Αυγούστου 1999 • 17 Ιουλίου 2002 Συγχώνευση – Απορρόφηση Χ.Π.Α. από Χρηματιστήριο Αξιών Αθηνών

8. Χρήσεις & χρήστες παραγώγων Περιοχή Θαλασσιών Μεταφορών, Σχολή Ναυπηγών Μηχανολόγων Μηχανικών ΕΜΠ 8 Χρήσεις Παραγώγων Χρήστες Παραγώγων • Μείωση κινδύνου • (Αντιστάθμιση) • Κερδοσκοπία • Κερδοσκοπική αντιστάθμιση • Μείωση του κόστους • Είσοδος / Έξοδος από την αγορά • Ενίσχυση απόδοσης • Πληροφορίες για την αγορά • Τράπεζες • Επενδυτικές εταιρίες • Ασφαλιστικές εταιρίες • Επενδυτές • Επιχειρήσεις

9. Είδη Παραγώγων ΕργαστήριοΘαλασσιών Μεταφορών, Σχολή Ναυπηγών Μηχανολόγων Μηχανικών ΕΜΠ 9 • Παράγωγα μέσα Προθεσμιακής βάσης Προθεσμιακές Πράξεις (Forward Agreements) Προθεσμιακά Συμβόλαια (Future Contracts) • Δικαιώματα προαίρεσης (Options) • Ανταλλαγές (Swaps) • Λοιπά παράγωγα

10. Βασικές Χρήσεις Αντιστάθμιση Κινδύνου (Hedging) ΕργαστήριοΘαλασσιών Μεταφορών, Σχολή Ναυπηγών Μηχανολόγων Μηχανικών ΕΜΠ 10 Κερδοσκοπία • Στόχος • Στόχος Αποκόμιση κέρδους από εκτίμηση για την κατεύθυνση της αγοράς Προστασία της αξίας του περιουσιακού στοιχείου • Αρχή λειτουργίας • Αρχή λειτουργίας Λήψη αντίθετης θέσης στην παράγωγο αγορά από αυτήν που έχει στη φυσική αγορά Αγορά/Πώληση Παραγώγων με στόχο την Πώληση/Αγορά αυτών σε υψηλότερη/χαμηλότερη τιμή από την αρχική • Χρήστες • Χρήστες Εμπλεκόμενοι και στη Φυσική Αγορά Επενδυτές ανεξαρτήτου προέλευσης

11. Περιοχή Θαλασσιών Μεταφορών, Σχολή Ναυπηγών Μηχανολόγων Μηχανικών ΕΜΠ 11 Παράγωγα Μέσα Προθεσμιακής Βάσης Συμβόλαια μεταξύ δύο μερών που απαιτούν μία συγκεκριμένη πράξη σε μία μεταγενέστερη ημερομηνία Τρόπος Διαπραγμάτευσης : Εντός ή Εκτός Οργανωμένων Χρηματιστηρίων • Προθεσμιακά Συμβόλαια (Futures) • Προθεσμιακές Πράξεις (Forwards) Αντισυμβαλλόμενοι: Αγοραπωλησία αγαθού σε • προσυμφωνημένη μελλοντική χρονική στιγμή • προκαθορισμένη τιμή

12. Κυριότερες διαφορές Futures – Forwards Περιοχή Θαλασσιών Μεταφορών, Σχολή Ναυπηγών Μηχανολόγων Μηχανικών ΕΜΠ 12 Futures Forwards • Υπόκεινται σε διαπραγμάτευση σε ώρες συναλλαγών χρηματιστηρίων • Τυποποιημένα (μέγεθος συμβολαίου, χρονική διάρκεια, παράδοση) • Εταιρία Εκκαθάρισης- Περιθώριο ασφαλείας • Καθημερινός διακανονισμός : Κέρδη / Ζημιές πιστώνονται καθημερινά • Εξωχρηματιστηριακά Προϊόντα • Διαπραγματεύσιμα ως προς όλους τους όρους • Σημαντικές οι ταυτότητες των αντισυμβαλλομένων • Καταληκτική πληρωμή στην ημερομηνία λήξης

13. Περιοχή Θαλασσιών Μεταφορών, Σχολή Ναυπηγών Μηχανολόγων Μηχανικών ΕΜΠ 13 Παράδειγμα με διαφορές εάν αντί για forwardsδύο εταιρίες υπογράψουν Futures • Τυποποιημένα – Μη βέλτιστη κάλυψη ρίσκου • Τυποποιημένες ημερομηνίες παράδοσης • Ημερήσιος Διακανονισμός • Μπορούν να τερματίσουν τα συμβόλαια όποτε το επιθυμούν πριν από τη λήξη • Είναι εγγυημένα Εταιρία Εκκαθάρισης (clearing house) - Λειτουργίες • Εγγύηση Εκπλήρωσης Συμβολαίων • Εκκαθάριση • Διεκπεραίωση των παραδόσεων Ημερήσια Εκκαθάριση Συναλλαγών (Marking to Market) Λογαριασμός Περιθωρίου Ασφαλείας

14. Future Contracts ΕργαστήριοΘαλασσιών Μεταφορών, Σχολή Ναυπηγών Μηχανολόγων Μηχανικών ΕΜΠ 14 • Διαπραγματεύονται στα Χρηματιστήρια Παραγώγων • Οι συναλλαγές τελούνται από την Εταιρεία Εκκαθάρισης • Οι εντολές των επενδυτών διεκπαιρεώνονται από μεσιτικές εταιρείες (Paper-Brokers) Εκκαθάριση Κατά την ημερομηνία λήξης του Συμβολαίου (Τελική Εκκαθάριση), ή νωρίτερα Marking to Market Τα κέρδη ή οι ζημίες εκκαθαρίζονται σε ημερήσια βάση

15. Δικαιώματα (Options) Περιοχή Θαλασσιών Μεταφορών, Σχολή Ναυπηγών Μηχανολόγων Μηχανικών ΕΜΠ 15 Είναι ένα συμβόλαιο που δίνει στον κάτοχό του το δικαίωμα αλλά όχι την υποχρέωση να αγοράσει ή να πουλήσει ένα περιουσιακό στοιχείο σε κάποια προκαθορισμένη τιμή σε μία ορισμένη χρονική περίοδο Ο άλλος αντισυμβαλλόμενος έχει την υποχρέωση για την εκπλήρωση του συμβολαίου Επιμίσθιο • Call option • Put option • Ευρωπαϊκού Τύπου • Αμερικανικού Τύπου

16. Περιοχή Θαλασσιών Μεταφορών, Σχολή Ναυπηγών Μηχανολόγων Μηχανικών ΕΜΠ 16 Ανταλλαγή (Swap) Είναι μία συμφωνία μεταξύ δύο μερών για την ανταλλαγή υποχρεώσεων πληρωμής π.χ. τόκων για μία συγκεκριμένη περίοδο και ένα συγκεκριμένο κεφάλαιο • Εξωχρηματιστηριακό συμβόλαιο • Μπορούν να θεωρηθούν μία σειρά από προθεσμιακές πράξεις • Swap Επιτοκίων • Swap Συναλλάγματος Λοιπά Παράγωγα • Δικαίωμα Ανταλλαγής (Floor – Cap) • Δικαίωμα στις Προθεσμιακές Συναλλαγές

17. Ναυτιλιακά Παράγωγα Περιοχή Θαλασσιών Μεταφορών, Σχολή Ναυπηγών Μηχανολόγων Μηχανικών ΕΜΠ 17 Χαρακτηριστικά της Ναυτιλιακής Αγοράς – Πηγές Οικονομικού κινδύνου • Υψηλή ρευστότητα τιμών ναύλων (70% μεταβολή σε 20 ημέρες) • Διακίνηση μεγάλων κεφαλαίων • Έντονη εποχικότητα • Φαινόμενο ναυτιλιακού κύκλου • Εξωγενείς παράγοντες (στρατιωτικά γεγονότα, νέα κοιτάσματα πετρελαίου κ.α.) • Αλλαγές σε επιτόκια και ισοτιμίες νομισμάτων • Μεταβολές αξίας πλοίων Σημαντική η διαχείριση ρίσκου Ευνοϊκό περιβάλλον για ανάπτυξη παραγώγων

18. Περιοχή Θαλασσιών Μεταφορών, Σχολή Ναυπηγών Μηχανολόγων Μηχανικών ΕΜΠ 18 Ορισμός Τα ναυτιλιακά παράγωγα είναι ένα χρηματοοικονομικό προϊόν που διαπραγματεύεται για μελλοντικό χρόνο δείκτες που αφορούν τους ναύλους φορτηγών χύδην φορτίων και δεξαμενοπλοίων. Δείκτες : Χρηματιστήριο της Βαλτικής & Platts Δεν περιλαμβάνουν φυσική παράδοση Δεν αναφέρονται σε υπαρκτά πλοία • Πλοιοκτήτριες & ναυτιλιακές εταιριες γενικότερα • Εταιρίες που εμπορεύονται πετρέλαιο & σιτηρά • Τράπεζες & άλλοι χρηματοπιστωτικοί οργανισμοί Ιστορικά Κυριότεροι Χρήστες Ναυτιλιακών Παραγώγων • 1985 BIFFEX • 1992 FFAs

19. Είδη Ναυτιλιακών Παραγώγων Περιοχή Θαλασσιών Μεταφορών, Σχολή Ναυπηγών Μηχανολόγων Μηχανικών ΕΜΠ 19 • Forward Freight Agreements (FFAs) • Συμβόλαια που καθορίζουν την τιμή του ναύλου για μία συγκεκριμένη ποσότητα φορτίου (ή τύπου πλοίου) για μία διαδρομή (ή συνδυασμό διαδρομών) από τις κυριότερες διαδρομές των tanker & των bulk carriers • Freight Futures • Σε οργανωμένα χρηματιστήρια: NYMEX, IMAREX π.χ.IMAREX: • Απευθείας στον ηλεκτρονικό χώρο μέσω μεσιτών στο Όσλο & τη Σιγκαπούρη • Μέσω ανεξάρτητων μεσιτών ναυτιλιακών παραγώγων: Clarkson’s, Simpson Spence & Young, Freight Investor Services

20. Είδη Ναυτιλιακών Παραγώγων (συνέχεια) Περιοχή Θαλασσιών Μεταφορών, Σχολή Ναυπηγών Μηχανολόγων Μηχανικών ΕΜΠ 20 • Hybrid FFAs • Εξωχρηματιστηριακές Συμφωνίες • Εκκαθαρίζονται από το LCH.Clearnet • Freight Options • Διαθέσιμα σε μεμονωμένες διαδρομές του Χρηματιστηρίου της Βαλτικής, σε καλάθια διαδρομών & στα FFA πάνω σε αυτά • Μηνιαία, τριμηνιαία, ετήσια • Χρησιμοποιούν τους δείκτες του Χρηματιστηρίου της Βαλτικής • Δικαίωμα αγοράς ή πώλησης • Παράδειγμα: Πλοιοκτήτης (συμβόλαιο πώλησης) συμφωνεί να διαθέσει το πλοίο του σε μία συγκεκριμένη ημερομηνία στο μέλλον στην προκαθορισμένη τιμή

21. Το συμβόλαιο τωνναυτιλιακών παραγώγων πρέπει να αποτελείται από : Περιοχή Θαλασσιών Μεταφορών, Σχολή Ναυπηγών Μηχανολόγων Μηχανικών ΕΜΠ 21 • Τη διαδρομή • Την τιμή των futures / forwards • Τον μήνας του συμβολαίου • Τη χρονική διάρκεια του συμβολαίου • Την ποσότητα • Τον διακανονισμό • Την εκκαθάριση (εάν αυτή υπάρχει) • Ένα συμβόλαιο της FFABA (Forward Freight Agreement Brokers Association) • ή ένα προσαρμοσμένο ISDA (International Swap Derivatives Association)

22. Τα κυριότερα χρηματιστήρια διαπραγμάτευσης ναυτιλιακών παραγώγων είναι τα: Περιοχή Θαλασσιών Μεταφορών, Σχολή Ναυπηγών Μηχανολόγων Μηχανικών ΕΜΠ 22 • Το IMAREX από την άνοιξη του 2000 ασχολείται με τη διαπραγμάτευση και την εκκαθάριση των Futures μελλοντικών συμβολαίων πάνω σε δείκτες του Χρηματιστηρίου της Βαλτικής. • Το NYMEX από το Μάιο του 2005 διαπραγματεύεται και εκκαθαρίζει και αυτό Futures συμβόλαια. • Το LCH από το Σεπτέμβριο του 2005 εκκαθαρίζει FFA τα οποία διαπραγματεύτηκαν OTC από ναυλωτές και έτσι δημιουργεί υβριδικά FFA. IMAREX • Νορβηγική εταιρία • Λειτουργεί από το Μάιο του 2000 • Συνεργάζεται με τον NOS (Norwegian Futures & Options Clearinghouse

23. Διαδρομές του IMAREX Περιοχή Θαλασσιών Μεταφορών, Σχολή Ναυπηγών Μηχανολόγων Μηχανικών ΕΜΠ 23

24. Διαδρομές του IMAREX Περιοχή Θαλασσιών Μεταφορών, Σχολή Ναυπηγών Μηχανολόγων Μηχανικών ΕΜΠ 24

25. Προθεσμιακά Συμβόλαια Ναύλων ΕργαστήριοΘαλασσιών Μεταφορών, Σχολή Ναυπηγών Μηχανολόγων Μηχανικών ΕΜΠ 25 Baltic Indices • Παράγονται από το ΙΜΑREX • Αφορούν σε αδιάστατους δείκτες του • Χρηματιστηρίου της Βαλτικής • Εκκαθαρίζονται από τον NOS και άλλες • εταιρείες εκκαθάρισης (ΝΟS, LCH,ΝΥΜΕΧ) BTI BDI BCI BPI BHI BSI BDTI BCTI BITR Διαδρομές Ξηρού Φορτίου Μονάδες: $/day Διάρκεια συμβολαίων: Ετήσια/Τριμηνιαία/Μηνιαία P2APanamax T/C Skaw Gibraltar – Far East 74000 Διαδρομές Υγρού Φορτίου Μονάδες: Worldscale (WS) Διάρκεια συμβολαίων: Ετήσια/Τριμηνιαία/Μηνιαία

26. Εκκαθάριση ΕργαστήριοΘαλασσιών Μεταφορών, Σχολή Ναυπηγών Μηχανολόγων Μηχανικών ΕΜΠ 26 • Διενεργείται από το ΙMAREX στην πλατφόρμα του ΝOS (Norwegian Futures and Options Clearing House) • Ο NOS Εισέρχεται στη συναλλαγή ως ο κεντρικός αντισυμβαλλόμενοςπροσφέροντας: • Αξιοπιστία • Ισορροπία • Διακριτικότητα Αξία συμβολαίου Freight Future: Π = R - I Π > 0 : Κέρδος από αγορά futures Α = |Π| Π < 0 : Κέρδος από πώληση futures R: Τιμή Spot ($/day) I : Τιμή Future ($/day) • Το R αφορά στην ημέρα εκκαθάρισης