Download
1 / 50
560 likes | 1.56k Views
E Drejta Romake. Jus Romanorum. JUS QUOD AD PERSONAS PERTINET JUS QUOD AD RES PERTINED JUS QUOD AD ACTIONE S PERTINET . E DREJTA FAMILJARE . E drejta familjare romake është një përmbledhje rregullash juridike me të cilat rregulloheshin marrëdhënjet brenda familjes romake :
E N D
E DrejtaRomake Jus Romanorum
JUS QUOD AD PERSONAS PERTINET JUS QUOD AD RES PERTINEDJUS QUOD AD ACTIONE S PERTINET
E DREJTA FAMILJARE E drejtafamiljareromakeështënjëpërmbledhjerregullashjuridike me tëcilatrregulloheshinmarrëdhënjetbrendafamiljesromake: • marrëdhënjet e burrit me gruan • marrëdhënjet midis babait (paterfamiliasit) dhepersonavealienijuris • marrëdhënjet midis tutorit (tutores)dhekujdestarit (curatores) dhepupilëvetëtyre (pupilli).
KuptimiitëdrejtësfamiljareStatus familiae Marrëdhënjet midis personavealienijurisdhepersonave sui jurispërfshijnëkryesisht tri grupethemeloretëçështjeve: • I - çështjetmbimarrëdhënjetmidis gruasdheburrit (e drejtamartesore) • II - çështjetmbimarrëdhënjet midis babaitsititullartëpatriaepotestatisdhefëmijëve, (babaitdhefëmijëve) , - personavenën patria potestas (e drejtaatënore) • III - çështjet e përplotësimittezotësisësëveprimittëpersonave sui juris, tëcilëtpërshkaktëmospjekurisë, përshkaktëseksitosepërshkaktëtëmetavepsikike, morale dhefizike, kishinzotësitëkufizuarveprimi • (e drejtatutoristedhekujdestare).
Personatsui jurisdhepersonatalienijuris Qëngaligji XII tabelave, ndarjathemelore e qytetarëveromakësipas status familiaeosesipaspozitësjuridikenëfamiljeishte: • persona sui juris (persona tësëdrejtëssëtyre) dhe • persona alienijuris (persona tësëdrejtëssëhuaj).
Statusiifemrave Me krijimin e gjensitpatriarkal (mëvonëedhekonzorciumit) femrat e humbënbarabarsinë me meshkujt — trajtoheshinsipersona qëgjatëtërëjetësduhettëjetojnënënmbrojtjendhesipasurdhëravetëanëtarëvemeshkujtëgjensit (edheanëtarëvemeshkujtëkonzorciumit).
Gjinia • Gjinia është lidhje gjakue cila ekziston nga vetë natyra midis personave me prejardhje të përbashkët. Kjo lidhje ka rëndësi juridike, sepse në bazë të gjinisë midis të afërmve, lindin shumë të drejta dhe detyrime. • Pornëtëdrejtën e lashtëromakegjinianukmerrejsipasgjakutdhesipasprejardhjes, porsipasfaktittëjetëssëpërbashkët. Kjoishtegjinia e ashtuquajtur agnate.
Gjinia agnate Mënyrathemelore e përcaktimittëgjinisëqeekzistontenëRomëgjatëkohëskurfamiljaromakepërfaqësontenjëbashkësiprodhuesish. Tëafërmitagnatësipasdispozitavetësëdrejtëssëlashtëishintëgjithëpersonat: • 1) qëjetoninnënjëkonzorcium, osenënjëfamiljenën patria potestasosemanustëpërbashkët; • 2) qëdikurjetoninnënjëkonzorcium. osenën patria potestasapomanustëpërbashkëtnënjëfamilje, mirëpopushtetimbitakishtepushuarpërshkaktëvdekjessëpaterfamiliasitdhe • 3) qëkishinpërtëjetuarnënjëkonzorciumosenënjëfamiljenën patria potestasapomanustëpërbashkëtsikurndonjëringapasardhësit e tyretëmoskishtevdekurpara se tëvendosejaipushtet.
Tëafërmitagnatë Tëgjithëtëafërmitagnatëndaheshinnëgrupin e • agnatëvemëtëafërt, grupin e agnatëvemëtëafërtoseagnatëve me tëdrejtamëtëmëdha e përbëninpersonatqënëmomentin e caktuarjetoninnënpushtetin e njëpaterfamiliasit. Këtaagnatëquheshin SUI. • agnatëvemëtëlargët, qeishinagnatëtmëtëlargët, ngapersonat a) qëdikurkishinjetuardhe b) që bile kanëmundurtëjetoninnën patria potestastënjëjtë.
GjiniakongateTëafërmit e gjakut Tëafërmitkognatë, rrjedhninedhengaana e babaitedhengaana e nënës. Tëafërmit e gjakutndaheshinnë: a) tëafërmnëvijëtëdrejtë, linea recta ,paraardhesiiperbashket) b) tëafërmnëvijëtëtërthortë, lineacollateralis, (personatqërridhninnganjëparaardhësipërbashkët, e jonjëriprejtjetrit (vëllezërit, mo trat, dajat, mbesat, xhaxhallarët, nipërit).
Uteriniconsaguinei Ndarja e mëtejshme e tëafërmvekognatëishte: Germani, tëafërmprejbabaitdheteafermprejnënës; Consaguinei, nëtëafërmprejbabaitapouterinitenënës; • Tëafërmitprejbabaitdhenënësishinpersonatqërridhninngaparaardhësit e njëjtëmeshkujdhefëmra. • Tëafërmitprejbabaitaponënësishinpersonatqërridhninosenganjëbabadhenganënatëndryshme(consaguinei)osenganjënënëdheetërtëndryshëm(uterini).
Kognatëlegjitimdhejolegjitim Ndarjatjetër me rëndësi e tëafërmvekognatëishtendarjanë: • Tëafërmmartesorë (legitimi) • jolegjitimë (spurii, vulgoconcepti).
Affinitasi Krushqia/ affinitas Nëtëdrejtënfamiljarenjihejedhegjinia e krushqisë e cilakrijohejnësajetëmartesës. Lidhja midis burritdhetëafërmvekognatëtëgruas, sidhe midis gruasdhetëafërmvekognatëtëburritishteafërsia e krushqisëdhellogaritejsipasafërsisësëgjinisëkognate.
Familjaromake GjatëhistorisësëRomës, pas shkatërrimittërregullimitshoqërorgjentiljanëshfaqurdhezëvendësuar tri forma tëfamiljes: • conzorciumi • familjapatriarkale e agnatëvedhe • familjakognate.
Consortiumi Consortiumiosekooperativafamiljare e agna-tëveiprinfamiljespatriarkaleromake, dhe u zhvilluamenjëherë pas shpartallimittëgjensit, kur u bë e mundurqëpavarësishttëjetojnëdheveprojnëgrupeprodhuesishmëtëvogla se sagjensiimëparshëm. Zakonishtataishinvëllezër me pasardhësit e tyre. Përorganiziminmëtëafërtdherolinshoqërortëkonzorciumitromak, nuk ka shënime.
Familjapatriarkale e agnatëve Nëfamiljen e agnatëve, paterfamiliasishtepersonipersoniicilinëekonominështëpiakeushtronpushtetin- patria potestas, qeperfshinte • 1)manus, pushtetin e plotëdhetëpërjetshëmmbigruane tijdhegratë e tëgjithëbijvetëmartuar; • 2) patria potestasnëkuptimtëngushtë,pushtetin e plotëdhetëpërjetshëmmbifëmijëte vet dhetëgjithëanëtarët e tjerëtëlirëtëdomusit; • 3) dominicapotestas, pushtetin e plotëdhetëpërjetshëmmbiskllevëritqëpunoninnëkuadrin e domusit; • 4) pushtetinmbipersonat e lirëtëcilëtpërkohësishtgjendeshinnëdomusnëbazëtëmancipiumit, skllavërisëdebitoreosetëndonjëpunetjetërjuridike; dhe • 5) dominium, propristas, prona,pushtetin e plotëmbitokat, mbiveglat e prodhimit, mbiprodhimet e punësdhembipasurinëtjetërnëkuadrin e domusit.
Familjakognate Grupiitëafërmvetëcilëtrridhninngagjakuiparaardhësittëpërbashkët. Kjofamijeishtedominuese ne kohen e sundimitteJustinianit, dhekishte: • Familjekognate ne kuptimin e ngushte (gruaja, femijetdhepersonat e adaptuar) • Familjekognate ne kuptimin e gjere (edheanetaretetjereqerrjedhinngagjakuipaaradhsesitteperbashket)
Cognatio servilis Cognatio servilis, marrëdhënjet familjare të skllevërve në tëdrejtën romake nuk kishin kurrfarë rëndësie gjer me fitoren e parimittë gjinisë kognate. Fitorja e parimit të gjinisë kognate nxori pranimin ekufizuar të bashkësive familjare skllavërore (ndalimi i separatio dura).
E DREJTA MARTESORE Kuptimiimartesës: Nëtëdrejtënromakemartesaishtebashkësimonogame e jetës, e rregulluar me dispozitajuridike midis mashkullitdhefemrës. • Nëtëdrejtën e lashtëgruaja pas martesësbëhej person alienijuris, e cila u nënshtrohëjdirekturdhëravetëpaterfamiliasit. • Nëtëdrejtënklasikedhepostklasikehumbivarësia e drejtpërdrejtë e gruasndajpaterfamiliasittëburrit. Përkëtëperiodëvlentedefinicioni: “martesaështëlidhja midis burritdhegruas, qëpërbënbashkësinë e pandarëtëjetës”
Lidhja e martesës - pëlqimi Nëçdornartesëose me rastin e çdolidhjejetëmartesës, lindnindyçështjethemelore: • I -çështjapërkushtetnëntëcilatgratëmundtabraktisninfamiljen e tyretëmëparshmedhetëbëhenanëtaretëfamlijessëburrit. Nëkohënmëtëlashtë, kërkohejpëlqimi: *eksluzivishtikryetarëvetëfamiljes, e mëvonë * pëlqimiikryetarëvetëfamiljesdhebashkëshortëve * pëlqimiibashkëshortëve • II - çështjapërpozitënjuridiketëgruasnëfamiljene re.
Kushtetpërlidhjen e martesës Përmartesëjuridikishttërregulltromakeduhejpatjetërtërealizoheshin - elementekonstitutive (kryesoreoseesenciale) • Jus cunubii, • Affectiomaritalis, • Pubertetiibashkëshortëvedhe • Forma e parashikuar me ligj.
Jus cunubiiAffectiomaritalis Jus conubii, kishinekskluzivishtqytetarëtromakëdhelatinët e vjetër (latiniveteres), me kufizimetpërplebejasgjer me lexCanuleia, përqytetarëtlibertinë-nëkohën e principatës, ndërsapërpjesëtarët e grupevetëlidhura me profesione, nëtëdrejtënpostklasike. Affectiomaritalis, martesënjuridikishttërregulltromakemundtalidhninvetëmpersonatqëkishinpërqëllimtëformoninbashkësinëmartesore, affectiomaritalisoseqëllimiqëtëformoninbashkësinëmartesore. • Nëtëdrejtën e lashtënukishteidomosdoshëmtëekzistontetebashkëshortët e ardhshëm, mjaftonteqëkëtëqëllimtashprehninkryetarët e familjevepërkatëse. • Nëtëdrejtënklasike u kërkuaqëtëekzistontetebashkëshortët e ardhshëmashtuedhetekryetarëte tyretëfamiljeve. • Nëtëdrejtënpostklasikemjaftonteqëaffectiomaritalistëekzistonteekskluzivishttepersonatqëlidhninbashkësinëmartesore.
PuberetetiForma e parashikuarjuridike • Martesëjuridikishttërregulltromakemundtëlidhninvetëmpersonatqëishinnëpubertet: femratqekishinmbushurmoshën 12 vjecare, meshkujtqëkishinmbushurmoshën 14 vjecare . • Martesajuridikisht e rregulltromakemundtëlidhejvetëmnë format e parashikuarajuridike. Format përlidhjen e martesësromakeishin: confarreatio, coemptiodheusus. Nëçdorastkurvendosejndonjëlidhje midis mashkullitdhefemrësdhekurnukplotësohejndonjëringakushtet e përmendurakonstitutive, konsiderohej se martesanukekzistondhe se lidhjaekzistuesenukmundtëketëpasojatëlidhura me institucionin e martesës.
Pengesatmartesore • APSOLUTE,pengesaqëpamundësojnëlidhjen e martesësnëpërgjithësi: a) martesaekzistuese,ishtenjërangapengesatthemeloremartesore, sepse Roma prejfillimittëkrijimittësëdrejtësromakegjer me shkatërrimin e shtetitromak, dintevetëmpërmartesënmonogamike. Lidhja e martesëspërkunarejtkësajpengese, sillteinfaminë. b) sëmundjashpirtëroreishtepoashtupengesëmartesore, nësedukejpara se tëvendosejlidhjamartesore. • RELATIVE,pengesaqëpamundësojnëlidhjen e martësës me personin e caktuar a) gjinija e gjakutnëvijëtëdrejtë pa kufizime, ndërsanëvijën e tërthortëgjernëshkallën ë katërt. b) krushqiaishtepengesëmartesorevetëmnëvijëtëdrejtë, ndërsagjiniacivilenëpoatëmasësikurseedhegjiniasipasgjakut.
Pengesat e tjera Nëkohën e Augustitndalohej: • martesandërmjetqytetarittëlindurnëliridhetëliruarës me sjelljetëkëqia; • martesandërmjetsenatoritdhetëliruarvenëpërgjithësi; Nëkohërat e mëvonshmendalohej: • martesandërmjettutoritdhepupiles; • martesandërmjettëkrishterëvedhepaganëve; • martesandërmjetpersonaveqëishinbetuar se nuk do tëmartohen; • martesandërmjetatyreqëkishinshkelurkurorën; • martesa e ushtarëve. Pramartesat e lidhurapërposekzistimittëndonjërësngapengesat e përmendura, ishin: NUL ose PA PASOJA tëcaktuaratëlidhjevetërregulltamartesore.
FejesanëRomë • Nëbazëtëfejesësnëtëdrejtën e lashtërezultontedetyrimiqëtëlidhetmartesa e kontraktuar. • Nëbazëtëfejesësmundtëkërkohejvetëmzhdëmtimingapersoniqëkishteprishurfejesën pa arësye. Kthimin e dhuratavemundtakërkonteanaepafajshme. • Në të drejtën klasike dhe postklasike fejesa mund të lidhej edheme marrëveshje joformale. Kur prishej fejesa kontraktohej zhdëmtimii veçantë në formë kapari (arra sponsalicia)
Format për lidhjen e martesës • Raptus mulierum, Grabitja, formë më e vjetër ose si mënyrë më e vjetër e vendosjes selidhjeve juridikisht të rregullta martesore. • Coemptio, Blerja formale e gruas, pater fami-liasi i nuses me 5 dëshmitarëja dorëzonte nusen kryetarit të familjes së dhëndrrit apo dhëndrrit vetë(nëse ishte sui juris), ndërsa dhëndrri vetë ose kryetari i familjesi jepnin kryetarit të familjes së nuses nummus unus (mohedhë tëvogël) në emër të çmimit simbolik.
Confarreatio Forma mësolemneqë e përdorninshtresat e patricëvetëshoqërisëromake: • Prania e tëfejuarve e domosdoshme. • Prania e sëpakudhjetëqytetarëmadhorëromakë. Tëgjithëtëpranishmitdetyroheshintapërcillninnusengjernështëpinë e dhëndrrit. Nëdyert e shtëpisë, dhëndrriijeptenuseszjarrdheujëdheiofrontebukë, ndërsa duke marrëbukën, zjarrindheujin, duhejtëthoshte: Ubitu Gaius, ibi ego Gaia “Kudoqëtëjeshti, do tëjemedheunë”.
UsusUsurpatidtrinoctii • Kjoformëpërlidhjen e martesës u shfaqnëqarqet e varfëratëplebejasvedheishtenjëtransferimithjeshtëinusesnështëpinë e dhëndrrit. • Përshkak. tëthjeshtësisëususipërdorejpothuajsesiformë e vetmepërlidhjen e martesavenëkohën e tëdrejtësklasike. • Mirëpo, atëherë, krahas me formën e ususit u zhvillua edhe institucioni i njohur me emrin usurpatid trinoctii. Në të vërtetë, mendohejse gruaja që është martuar sipas usus, pasi kalonte një vit, nëse tërëkohën ishte në shtëpinë e burrit, hyn nën manus të burrit apo të kryetarit të familjes së tij. Për të mos ngjarë kjo, qe bërë zakon që gratëpara kalimit të afatit të parashikuar, t'i kalonin tri ditë jashtë shtëpisësë burrit.
Marrëdhënjet personale të bashkëshortëve • martesë me manus,conventio in manum, nëmartesën e lidhur me coemptiodheconfarreatio, mbigruanushtrontepushtetosemanus, kryetariifamiljessëburritiapoivetëburrit, nëseishte sui juris. • martesë pa manus, matrimonium sine manu, në martesëne lidhur me usus nuk vëndosej manusi as i burrit, as i kryetarit tëfamiljes së tij. Në këtë martesë, gratë ngelnin persona sui juris, nësekishin qenë ashtu para lidhjes së martesës, gjegjësisht ngelnin nënpushtetin e pater familiasit të tyre, nëse para lidhjes së martesësishin alieni juris.
Martesë me manusConventio in manum • Pater familjsikishtetëdrejtatepakufizuraderi ne vdekje, “jus vitae ac necis” – e drejta e jetesderi ne vdekje. • Marrëdhënjet e gruasnëmartesë me manusnrregulloheshin me zakonedhenëmënyrëfaktike. • E drejta themelore dhe e vetme që e fitonte gruaja në martesëme manus ishte e drejta e trashëgimit. • Me vone patria potestasndaj grave in manukishtepushtetmë e butë se sakypushtetndajanëtarëvetjerëtëfamiljes. Kështutaniprejkohëravemëtëlashtandalohejshitja e grave nëskllavëri, ndërsavrasja e tyrelejohejvetëmnërastetëveçanta: shkelja e kurorësdhealkoholizmi.
Martesë pa manusMatrimonium sine manu • Tipike në zhvillimin klasik dhe postklasik tështetit romak. • martesa pa manus kishte pasoja të caktuara juridike qërezultonin me: • burri dhe gruajaishin të detyruar të respektonin dhe të ndihmonin njëri-tjetrin; • Duhejtë ishin besnikë ndaj njëri-tjetrit dhe të apstenonin nga çdo veprimqë' do të rezikonte ekzistimin e bashkësisë martesore; • Nukguxonin të ngrenin padi kundër njëri-tjetrit; • Gruaja fitonte pozitënshoqërore dhe domicilin e burrit, si dhe të drejtën që prej burrit tëkërkonte alimentacion/mbajte; • Burri mund të kërkonte nga gruaja të jetontenë ekonominë e tjji shtëpiakedhe kishte të drejtë të administrontevlerat e pajës të gruas gjersa e shfrytëzonte pajën.
Paja(dos) • Pasuria të cilën me rastin e lidhjes së martesësja dorëzonte gruaja burrit për lehtësimin e jetës së përbashkët quhejpajë (dos). • Paja emarrë ngelte pronë e burritkur vdiste gruaja bile edhenë rast shkurorëzimi, ne kohen e lashte, ndersa ne postklasike zbatohej rregulla: paja nuk bëhej më pronë eburrit.
Dhuratatparamartesore(donatio ante nuptias) • Zakoni që burri ta ndante një pjesë të pasurisë sa kaptepaja dhe t'ja dhuronte gruas së ardhshme. • Megjithatë, donatio…edhe më tutje ishte ne administrimtë burrit dhe shërbente për të njëjtat qëllime si paja. • Kur zgjidhejmartesa për shkak të vdekjes së burrit, donatio…i takontefëmijëve, ndërsa gruaja kishte të drejtë uzufrukti, kurse në rastshkurorëzimi me fajin e burrit, donatio ante nuptias kalonte në pronëtë gruas.
Zgjidhja e martesës • ngjarrjevenatyrore ( me vdekje, humbjen e jus conubiidhetedrejten e qytataritromak) • veprimevenjerëzore(me shkurorezim) Zgjidhja e martesëspërshkakvdekjejedhepërcapitisdeminutio. Vdekjanatyrore e burrit, e gruasapo e qëtëdybashkëshortëveshkaktontezgjidhjen e martesës, ashtusishkaktonteedhehumbjen e përgjithshmetëzotësisëjuridike. Pas vdekjessënjëritngabashkëshortët, binteposhtëedhepengesamartesorepërshkaktëekzistimittëlidhjesmartesore. Nëatërastburratmundtëlidhninmënjëherëmartesëtë re, ndërsapërgraishtecaktuar tempus lugendi. Matrimoniumjustumzgjidhejedhenëtëgjitharastetkurndonjëqytetarromakpësontecapitisdeminutio maxima dhe media, sepseqëtëdykëtoinstitucionelidheshin me humbjen e statusittëqytetarit, praedhe me humbjen e jus conubii.
Shkurorëzimi • b) Zgjidhja e martesës me shkurorëzim. — Në të drejtën e lashtëlejohej zgjidhja e martesës me shkurorëzim. • Të drejtë-që të zgjidhtemartesën me shkurorzim kishte ekskluzivisht burri dhe pater familias Iburrit. • Shkurorëzimi lejohej për shkak të shkeljes së kurorës, përshkak të alkoolizmit, për shkak të dështimit të fëmijës, dhe për çdo shkak tjetër që e shtynte burrin të zgjidhtebashkësinë ekzistuese martesore. • Sipas „dura lex" gruaja nuk ekishte këtë të drejtë, sepse nuk ja lejonte pozita në familje si personalieni juris.
Shkurorëzimi nëkrishterizëm • Divortium cum damno, shkurorëzim i përcejllë me pasoja të këqia. • Divortiumsine damno, apo dhe shkurorëzim pa pasoja të këqiadhendahej: - divortium communi consensu, shkurorëzimme marrëveshje reciproketë bashkëshortëve dhe - divortium bona gratia , shkurorëzim mevullnetin e njërit nga bashkëshortët por për shkaqe të arësyeshme,si janë: impotenca, sëmurtdjet seksuale, tërheqja në kuvend etj
Lidhjettjera • Stuprumi, ishte marrëdhënje ekohëpaskohshme seksualemidis mashkullit të lirë dhe gruas së pamartuar, gjer atëherë të ndershme; • Adulteriumi, ishte marrëdhënja seksuale midis personave prejtë cilëve bile njëri ishte i martuar; • Incestumi ishte marrëdhënjaseksuale midis të afërmve të cilëve u ndalohej lidhja e martesës. • Konkubinati , apobashkëjetesa (martesanatyrore, martesa e egër), ekzistontenërastet e lidhjessëpërhershme midis mashkullitdhefemrëstëcilëtosenukmund. tëlidhninosenukdonintëlidhninmartesëjuridikishttërregullt. • Contuberniumi ishte bashkësi e jetës midis skllavit dhe skllaves.Gjer në periodën postklasike merrej si marrëdhënjefaktike dhe juridikisht irrelevante.
PUSHTETI ATËNOR - PATRIA POTESTAS E drejtaatënoredheprindore • Rendi juridik romak nuk dinte për të drejtën prindore si përmbledhje rregullash juridike sipas të cilave edhe ati edhe nëna ishinnjëlloj të autorizuar dhe një lloj të detyruar që të kujdeseshin përngritjen dhe edukimin e fëmijëve të tyre. • Përmbledhja e rregullave juridike që e siguronin pushtetin e pater familiasit mbi personatalieni juris përbënte të drejtën prindore romake.
Vendosja e pushtetitatënor Patria potestas - me aktin e lindjes Patria potestas mbi personat alieni jursi mund të konstituohej me:me faktinlindjes, ose me aktin e vullnetit të pater familiasit Në kohën më të lashtë, për krijimin e patriae potestatis mbi fëmijën e posalindur kërkoheshin dy kushte: 1) kërkohej që fëmija tëketë lindur nga gruaja e cila ishte e martuar me pater familiasin oseme ndonjë nga anëtarët meshkuj të domusit të tij 2) kërkohejqë pater familiasi ta pranonte fëmijën e lindur brenda domusit tëtij anëtar të familjes sëtij agnate
Vendosja e pushtetitatënor Patria potestas, me aktin e vullnetit
Pozita personale e fëmijës • patria potestas ose jus vitae ac necis mbi personat alienijuris ishte e përjetshme, fëmija nuk kishteasnjë të drejtë. • Përmirsimi i pozitës së personave alieni juris bëhej gradualisht. • Fëmijët kishin të drejtë tëedukoheshin, të merrnin pajë (donatio ante nuptias) kur lidhninmartesë, të kërkoninshpalljen e atit batakçikurairezikonte ekzistencën e familjes, ta merrnin trashëgimin pas vdekjes së atit . • Në të drejtën e Justinianit, me marrëdhënjet ndaj fëmijëvemëma ishte pothuajse e barazuar me atin.
Pozita pronësore e fëmijës • Ne Romen e lashte, pozita pronësore e personave alienijurisishte jashtëzakonisht e papërshtatshme-nuk u njihej zotësiapronësore. • PECULIUM CASTRENSE, kishintë drejtë ne gjërat e fituara në shërbimin ushtarak (dhuratat e dhënadhetemarraparadhe pas ushtirse), tecilatlirisht ilidhninpunët juridikeinter vivos dhe mortis causa. • PECULIUM QUASICASTRENSE, kishintë drejtëadministrimi mbi të gjitha gjërat e besuara nga ati (bona profesticia)dhe vetëm pronën (bona adventicia), gjegjësisht mbi të gjitha gjërat që i kishin fituar prej cilitdo person tjeter..
Pushimi i pushtetit atënor • për shkak të vdekjes natyroredhecivile të pater familiasit ose të personave alieni juris; • për shkaktë emancipimit- (leshimingapushteti me vullnetin e paterfamiljas); • për shkak të pozitës të cilën e kishin mbërrijtur personat alieni juris në shërbimin publik; • për shkak se iati nuk ishte i denjë.
Ndërprerja e skllavërisë • Vdekja, ishte ngjarjenatyrore juridikisht relevante ë cila e anulonte marrëdhënjen skllavërore. Skllavëria mund të shuhej edheme disa fakte të tjera relevante juridike: • Ikja e sllevërvengaterritoriRomak, • Lirimiiskllevërve, që: - tregonin dhe zbuloninvrasësit e patronëve të tyre, - lirimiiskllevërve të vjetër dhe të sëmurëdhe - skllevërit që kishin merita të veçanta për Romën. • manumissio testamento, lirimi vullnetariskllevërve:, sipas dëshirës së fundit apo testamentit, dhemanumissiocensu, evidentimi i skllavit nëregjistër siobligues ushtarak dhe tatimor.
