Արդար դատաքննության իրավունք ՄԻԵԿ 6-րդ հոդված

1. ԱրդարդատաքննությանիրավունքՄԻԵԿ 6-րդ հոդված ԿազմեցԱրաՂազարյան

2. 6-րդ հոդված Կառուցվածքը (ընդհանուրմաս) 1. Յուրաքանչյուրոք, երբորոշվումեննրաքաղաքացիականիրավունքներնուպարտականություններըկամնրաններկայացվածցանկացածքրեականմեղադրանքիառնչությամբ, ունիօրենքիհիմանվրաստեղծվածանկախուանաչառդատարանիկողմիցողջամիտժամկետումարդարացիևհրապարակայինդատաքննությանիրավունք: Դատավճիռըհրապարակվումէդռնբացնիստում, սակայնմամուլիներկայացուցիչներիևհանրությաններկայությունըկարողէչթույլատրվելամբողջդատաքննությանկամնրամիմասիընթացքում` ժողովրդավարականհասարակությանմեջբարոյականության, հասարակականկարգիկամպետականանվտանգությանշահերիցելնելով, երբդաենպահանջումանչափահասներիշահերըկամկողմերիմասնավորկյանքիպաշտպանությունը, կամ` այնքանով, որքանովդա, դատարանիկարծիքով, հատուկհանգամանքներիբերումովխիստանհրաժեշտէ, եթեհրապարակայնությունըկխախտերարդարադատությանշահերը:

3. 6-րդ հոդված Արդարդատաքննությանիրավունք (հատուկմաս) 2.Յուրաքանչյուրոք, ովմեղադրվումէքրեականհանցագործությունկատարելումեջ, համարվումէանմեղ, քանիդեռնրամեղավորություննապացուցվածչէօրենքինհամապատասխան:

4. 6-րդ հոդված Արդարդատաքննությանիրավունք (հատուկմաս) • Քրեականհանցագործությունկատարելումեջմեղադրվողյուրաքանչյուրոքունիհետևյալնվազագույնիրավունքները. ա.իրենհասկանալիլեզվովանհապաղուհանգամանորենտեղեկացվելուիրեններկայացվածմեղադրանքիբնույթիևհիմքիմասին, բ. բավարարժամանակուհնարավորություններ` իրպաշտպանությունընախապատրաստելուհամար, գ. պաշտպանելուիրենանձամբկամիրընտրածդատապաշտպաններիմիջոցովկամ, եթենաբավարարմիջոցներչունիդատապաշտպանիծառայությանդիմացվճարելուհամար, ունենալուանվճարնշանակվածդատապաշտպան, երբդապահանջումենարդարադատությանշահերը, դ. հարցաքննելուիրդեմցուցմունքտվողվկաներինկամիրավունքունենալու, որայդվկաներըենթարկվենհարցաքննության, ևիրավունքունենալու` իրվկաներինկանչելուուհարցաքննելումիևնույնպայմաններով, ինչիրդեմցուցմունքտվածվկաները, ե. օգտվելութարգմանչիանվճարօգնությունից, եթեինքըչիհասկանումդատարանումգործածվողլեզունկամչիխոսումայդլեզվով:

5. ՀՀ Սահմանադրություն 19-րդ հոդված Հոդված 19. Յուրաքանչյուրոքունիիրխախտվածիրավունքներըվերականգնելու, ինչպեսնաևիրեններկայացվածմեղադրանքիհիմնավորվածությունըպարզելուհամարհավասարությանպայմաններում, արդարությանբոլորպահանջներիպահպանմամբ, անկախ և անկողմնակալդատարանիկողմիցողջամիտժամկետումիրգործիհրապարակայինքննությանիրավունք: Հանրությանբարքերի, հասարակականկարգի, պետականանվտանգության, դատավարությանմասնակիցներիանձնականկյանքիկամարդարադատությանշահերիպաշտպանությաննկատառումներովլրատվությանմիջոցների և հասարակությաններկայացուցիչներիմասնակցությունըդատականքննությանընթացքումկամդրամիմասումկարող է արգելվել։ 18-րդ հոդված • Հոդված18.Յուրաքանչյուրոքունիիրիրավունքների և ազատություններիդատական, ինչպեսնաևպետականայլմարմիններիառջևիրավականպաշտպանությանարդյունավետմիջոցներիիրավունք:

6. Կիրառությունը Կիրառվում է. • Քրեականդատավարություններիառնչությամբ. Յուրաքանչյուրոք, երբորոշվումեննրաքաղաքացիականիրավունքներնուպարտականություններըկամնրաններկայացվածցանկացածքրեականմեղադրանքիառնչությամբ, • Քաղաքացիականդատավարություններիառնչությամբ. Յուրաքանչյուրոք, երբորոշվումեննրաքաղաքացիականիրավունքներնուպարտականություններըկամնրաններկայացվածցանկացածքրեականմեղադրանքիառնչությամբ,

7. Կիրառությունը Չիկիրառվում. • Վարչականդատավարություններիառնչությամբ. • Կարգապահականդատավարություններիառնչությամբ. Չիկիրառվումնաև. • Սահմանադրականդատարանիվարույթներինկատմամբ, եթեառնչվում է միայնսահմանադրականիրավունքին, այլոչթեհարցիէությանը • գործիվերաբացմանվարույթներինկատմամբ. • նորհանգամանք • նորերևանեկածհանգմանանք • Էներքիաարտադրականմիավորումնընդդեմ ՀՀ-ի (31769/04 ) 6-րդ հոդվածըկիրառելիչէայնվարույթներիվերաբերյալ, ըստորոնցորոշվում է, թեարդյոքանհրաժեշտ է թեոչգործիքննությանվերսկսումը: • պայմանականվաղաժամկետազատելու, փորձաշրջանիհետկապվածվարույթներ, • այլբացառություններ, որոնքկախվածենքրեականմեղադրանքև քաղաքացիականիրավունքներ և պարտականություններհասկացություններիմեկնաբանությունից

8. ՀամեմատությունՍահմանադրության 19-րդ հոդվածիհետ Հոդված 19. Յուրաքանչյուրոքերբորոշվումեննրաքաղաքացիականիրավունքներնուպարտականություններըկամնրաններկայացվածցանկացածքրեականմեղադրանքիառնչությամբունիիրխախտվածիրավունքներըվերականգնելու, ինչպեսնաևիրեններկայացվածմեղադրանքիհիմնավորվածությունըպարզելուհամարհավասարությանպայմաններում, արդարությանբոլորպահանջներիպահպանմամբ, անկախ և անկողմնակալդատարանիկողմիցողջամիտժամկետումիրգործիհրապարակայինքննությանիրավունք: • կիրառվում է բոլորտեսակիվարույթներինկատմամբ. • Քրեական • Քաղաքացիական • Վարչական • կարգապահական • Վերաբերում է (քրեականգործերով). • մեղադրյալին • վկային • տուժողին

9. «Քրեական» մեղադրանքհասկացությունը • Յուրաքանչյուրոք, երբորոշվումեննրաքաղաքացիականիրավունքներնուպարտականություններըկամնրաններկայացվածցանկացածքրեականմեղադրանքիառնչությամբ, ունի… «քրեական» հասկացությունըմեկնաբանվում է ինքնուրույն (ավտոնոմ) Մեկնաբանությանչափանիշները • իրավախախտմանդասակարգումըըստազգայինօրենսդրության • իրավախախտմանբնույթը • Սահմանվածպատժիխստությանաստիճանը «…¸³ï³ñ³ÝÁ ÝϳïáõÙ ¿, áñ ì³ñã³Ï³Ý Çñ³í³Ë³ËïáõÙÝ»ñÇ Ù³ëÇÝ ûñ»Ýë·ñùÇ 172-ñ¹ Ñá¹í³ÍÁ ÏÇñ³é»ÉÇ ¿ ³ÙµáÕç ѳë³ñ³ÏáõÃÛ³Ý Ýϳïٳٵ: ²í»ÉÇÝ, ¹ÇÙáÕÇ Ýϳïٳٵ ÏÇñ³éí³Í ë³ÝÏódzÛÇ Ýå³ï³ÏÁ å³ñ½áñáß Ï»ñåáí å³ïÅáÕ »í ϳÝ˳ñ·»Éáí µÝáõÛÃáõÝ»ñ…»í í»ñç³å»ë, ÇÝã í»ñ³µ»ñáõÙ ¿ å³ïųï»ë³ÏÇ ËëïáõÃÛ³ÝÁ, ³å³ ¸³ï³ñ³ÝÁ ÝϳïáõÙ ¿, áñ ³½³ï³½ñÏáõÙÁ áñå»ë Çñ³í³Ë³Ëïáõ٠ϳï³ñ»Éáõ ѳٳñ å³ïųï»ë³Ï å³ïϳÝáõÙ ¿, ÁݹѳÝáõñ ³éٳٵ, ùñ»³Ï³Ý áÉáñïÇÝ` µ³ó³éáõÃÛ³Ùµ, »Ã» Çñ µÝáõÛÃáí, ųÙÏ»ïáí »í ϳï³ñÙ³Ý »Õ³Ý³Ïáí ¿³å»ë íݳë ãÇ å³ïÖ³éáõÙ…ïíÛ³É ·áñÍáõÙ ¹ÇÙáÕÝ ³½³ï³½ñÏí»É ¿ñ »ñ»ùûñáí »í å³ïÇÅÁ Ïñ»Éáõ ³ÙµáÕç ÁÝóóùáõÙ ·ïÝí»É ¿ ö³ÏÇ ï³Ï ϳɳݳí³ÛñáõÙ. ²í»ÉÇÝ, ³Ù»Ý³»ñϳñ ųÙÏ»ïÁ, áñ ϳñáÕ ¿ ÏÇñ³éí»É Ýñ³ Ýϳïٳٵ, 15 ûñí³ Ï³É³ÝùÝ ¿ñ¦ (¶³ÉëïÛ³ÝÝ Áݹ¹ г۳ëï³ÝÇ, Ï»ï 58-59):

10. «Քրեական» մեղադրանքհասկացությունը ՄԻԵԴ-ը քրեականբնույթիդատավարություններ է համարել • վարչականկալանքիգործերը • Ազատությունիցզրկելուհետկապվածտույժիիմաստով • հարկայինբնույթիվեճը. • հավելյալգանձումներիհիմքով • Պայքար և հաղթանակ ՍՊԸ-ն ընդդեմՀայաստանի • կալանավորինկարգապահ. պատասխանատվ. ենթարկելուվարույթը • ազատությունիցզրկելուհետկապվածտույժիիմաստով • փաստաբանինկարգապահ. պատասխանատվ. ենթարկելուվարույթը • ազատությունիցզրկելուհետկապվածտույժիիմաստով • ճանապարհատրանսպորտ. կանոններըխախտելուհամարվարչականտույժիենթարկելուվարույթը • Վարչ. վարույթըհեշտությամբքր.վարույթիվերածվելուհնարավորությանհիմքով

11. Քրեական«մեղադրանք » հասկացությունը • Յուրաքանչյուրոք, երբորոշվումեննրաքաղաքացիականիրավունքներնուպարտականություններըկամնրաններկայացվածցանկացածքրեականմեղադրանքիառնչությամբ, ունի… «մեղադրանք« հասկացությունըմեկնաբանվում է ինքնուրույն (ավտոնոմ) Մեկնաբանությանչափանիշները • Իրավասումարմնիկողմիցանձինպաշտոնապեսգրավորմեղադրանքառաջադրելը, կամ • անձի նկատմամբ «մեղադրանքի» առկայության մասին կարող է վկայել նաև այնպիսի միջոցներ ձեռնարկելը, որոնք ենթադրում են հանցագործության մեջ կասկածանքի առկայություն, ինչպես նաև էականորեն ներգործում են կասկածվող անձի դրության վրա: • Մեղադրանքհասկացությունընույնանում է կասկածիառկայությանհետ՝ 5-րդ հոդվածիհամատեքստում (տե՛սՎճռաբեկդատարանիորոշումըԳագիկՄիքայելյանիգործով)

12. Քրեական«մեղադրանք » հասկացությունը Նշվածմեկնաբանությունիցբխում է . • 6-րդ հոդվածիկիրառությունըսկսվում է մեղադրանքառաջադրելուպահից • մեղադրանքհասկացությանսովորական և ավտոնոմմեկնաբանությանիմաստով • ԳագիկՄիքայելյանիգործով ՎԴ որոշումը • եթեազատությունիցզրկված է, ուրեմնհամարվում է, որմեղադրանքնառաջադրված է, հետևաբար 6-րդ հոդվածիերաշխիքներըսկսումենգործել • ՆորիկՊողոսյանիգործով ՎԴ որոշումը • ապացույցներըստացվելենառանց 6-րդ հոդվածիերաշխիքներըտրամադրելու • Քր. դատավարությաննորօրենսգրքիհայեցակարգ • բերմանենթարկելը և մեղադրանքհասկացությունը • Մեղադրանքհասկացությունըներառում է արարքիոչմիայնքրեաիրավականորակումը, այլնաևդրահիմքումընկածփաստականտվյալները • Մեղադրանքհասկացությանավտոնոմմեկնաբանությանիմաստով • Նալբանդյանիգործով ՎԴ որոշումը • Վերաբերում է միայնմեղադրյալին(անձին, ումառաջադրվել է մեղադրյանք) • չիվերաբերումվկային • չիվերաբերումտուժողին

13. Քաղաքացիականիրավունքներ և պարտականություններհասկացությունը Կիրառելիությունը –ավտոնոմմեկնաբանությամբ • 3 չափանիշներվարույթիքաղաքացիականբնույթըորոշելուհամար. • առկա է վեճ(dispute) կամվիճելիհարց(arguable claim), և • վիճարկվողիրավունքըպետք է լինիքաղաքացիականբնույթի, և այդիրավունքըպետք է հստակորենամրագրվածլինիազգայինօրենսդրությանմեջ, և • դատականքննությունըուղղակիորենպետք է հանգեցնիվեճիլուծմանը: Օրինակ՝հայրությանճանաչմանհատուկհայցայինվարույթը (ԱլավերդյաննընդդեմՀայաստանի,թիվ 4523/04) . 1. անձի՝ իրնախնիներինիմանալուիրավունքըներառված է «անձնականկյանք» հասկացությանշրջանակներիմեջ: Հետևաբար, հայրությանճանաչմանիրավունքըհամարվում է քաղաքացիականիրբնույթով: • հայրությանճանաչմանիրավունքըճանաչվածիրավունք է ՀՀ օրենսդրությամբ՝ ՀՀ ընտանիքի և ամուսնությանմասինօրենսգրքի 54-րդ հոդվածիհամաձայն, • չկավեճ, քանիորհատուկհայցայինվարույթ է (գանգատեմերժել):

14. Քաղաքացիականբնույթիգործեր • Տվյալբնույթիդատականգործերըհամարվումենքաղաքացիականվեճեր • գգույքայինվեճեր • բժշկականխնամքիհամարնպաստ • անաշխատունակությանդիմացնպաստ • մասնագիտականլիցենզիայիհետկապվածվեճեր • ձեռնարկատիրականգործունեությամբզբաղվելուհամարլիցենզիայիվեճեր • միությունըգրանցելուհետկապվածվեճեր • պետությունիցփոխհատուցումստանալուհետկապվածվեճեր • Հանրայինպաշտոնյայիաշխատանքայինբնույթիվեճերը • Քաղաքացիականվեճերչենհամարվում • հարկայինվեճերը • մաքսայինվեճեր • ընտրվելու/ընտրելուիրավունք • ազատտեղաշարժվելուիրավունք • Փոխհատուցումստանալուհետկապվածվեճերը, եթեհայեցողական է • Դատավորիաշխատանքայինբնույթիվեճերը ???? (դեռորոշվածչէ)

15. Բաժին I. 6-րդ հոդվածի 1-ին մաս • 6-րդ հոդվածի 1-ին մասովերաշխավորվածնյութականիրավունքներ • Դատարանի (դատաքննության) իրավունք • Դատարանիմատչելիությանիրավունք • Դատականակտերիվերջնականլինելուսկզբունք (res judicata) • Դատականակտերը ի կատարածվելուիրավունք • Օրենքիհիմանվրաստեղծվածանկախև անաչառդատարան • օրենքիհիմանվրաստեղծվածդատարան • անկախդատարան • անաչառդատարան • Արդարացիդատականքննությանիրավունք • Մրցակցայինդատավարություն • Մասնակիցներիիրավահավասարությանսկզբունք • Հրապարակայինդատականքննությանիրավունք • Պատճառաբանվածդատականակտ • Ողջամիտժամկետումդատականքննությանիրավունք

16. Դատարանի իրավունք ՀՀ Սահմանադրության 19-րդ հոդված • Յուրաքանչյուր ոք ունի իր խախտված իրավունքները վերականգնելու, ինչպես նաև իրեն ներկայացված մեղադրանքի հիմնավորվածությունը պարզելու համար…դատարանիկողմից…քննության իրավունք: Ներառում է • դատարանիմատչելիությանիրավունքը • Բացարձակիրավունքչէ, ենթակա է սահմանափակումների. • Պետականտուրք • Վերաքննիչդատարանումդատաքնն. ավելինեղշրջանակներ • Վճռաբեկդատարանիընդունելիությանչափանիշներ • Դատականակտերիվերջնականլինելուսկզբունքը (res judicata) • Բացարձակչէ, դատականակտերըկարողենվերանայվելերկուհիմքով. • Դատականսխալ • Նորերևանեկածկամնորհանգամանքիհիմքերով • Դատականակտերն ի կատարածվելուիրավունք • Թույլատրվում է դատականակտերիկատարմանհապաղում, սակայնանընդունելի է համարումորևէպատճառաբանությունդատականակտըչկատարելնարդարացնելուհամար

17. Օրենքի հիման վրա ստեղծված անկախ ու անաչառ դատարան «Դատարան» հասկացությունը • ազգայինօրենքիհիմանվրաստեղծվածմարմին • իրականացնում է դատարանիգործառույթներ • ունիդատարանիհատկանիշներ Դատարանկարողենհամարվել. • մասնագիտականկարգապահականմարմիններ • ՀՀ արդարադատությանխորհուրդ • ՀՀ Փաստաբաններիպալատիկարգապահականխորհուրդ • զինվորականկարգապահականմարմինները, • ՔԿՀ հանձնաժողովները • վարչականմարմիններիհանձնաժողովներ • մաքսային • հարկային • միջնորդմարմիններ

18. Անկախ դատարան • 4 չափանիշներ • դատավորներիննշանակելուկարգը • պաշտոնավարմանժամկետները • արտաքինճնշումներիդեմերաշխիքներ • արդյոքտվյալմարմինըանկախլինելուտպավորություն է թողնում • Զուտայնփաստը, որդատարանիանդամներընշանակվումենգործադիրիշխանությանկողմից, հիմքչէպնդելուհամար, որդատարաննանկախչէ: • Գալստյանիգործումեվրոպականդատարանըհաշվիառավ. • ա) ՀՀ-ումդատավորներըպաշտոնավարումըստանձնումենհատուկ քննություններիմիջոցով • բ) դատավորներիպաշտոնավարմանժամկետներըորպեսանկախության երաշխիք • գ) դատավորներիանփոփոխելիությունը • դ) սահմանադրությամբ և այլօրենսդրականակտերովսահմանված երաշխիքներ

19. Անաչառ դատարան Չափանիշները • սուբյեկտիվկանխակալություն • բխում է դատավորիվարքագծիդրսևորումներից, օրինակ՝ • դատավորիհրապարակայինհայտարարությունները • դատավորիորդինընդգրկված է եղելտվյալգործովքննչականխմբում • օբյեկտիվկանխակալություն • համակարգայինբնույթունի, օրինակ՝ • դատավորընախկինումորոշումներ է կայացրելխափանմանմիջոցկալանքիմասին

20. Արդար դատաքննություն Եվրոպականդատարանիիրավասությանոլորտը • Դատարանըչորրորդատյանչէ, որընշանակում է. • դատարանըմեղքիմասինհարցըչիքննում • դատարանըապացույցիգնահատումչիկատարում • Դատարանըազգայինօրենքիկիրառությանկամմեկնաբանությանհետկապվածհարցերչիքննում: • Դատարանիխնդիրն է պարզելթեարդյոքդատավարությունըիրամբողջությանմեջեղել է արդարացի, որինպատակովքննում է. • արդյոքդատավարությունըեղել է մրցակցային • արդյոքպահպանվել է մասնակիցներիիրավահավասարությանսկզբունքը, • արդյոքդատավարությունըհրապարակային է եղել • Դատավարությանարդարացիությունը 6-րդ հոդվածի 1-ին (ընդհանուր) մասիհիմքովկարող է քննել 6-րդ հոդվածի 2-րդ կամ 3-րդ մասերովսահմանվածդատավարականերաշխիքներիհամատեքստում:

21. Արդար դատաքննություն Մրցակցայինդատավարություն • Արդյոքկողմըհնարավորություն է ունեցելտեղեկանալու և դիտողությունանելումյուսկողմիցներկայացրածդիտարկումների և ապացույցիմասին. • վկաներինհարցաքննելու և փաստարկներովնրանցապացույցներիվերաբերյալդիտողությունանելուհնարավորություն - 6(3)(դ) • գործինառնչվողփաստաթղթերըհասանելիլինենկողմերին - 6(3)(գ) • մեղադրողկողմիվկայինհարցաքննելուհնարավորություն – 6(3)(դ)

22. Արդար դատաքննություն Մասնակիցներիիրավահավասարությանսկզբունք • Արդյոքկողմերիմիջևպահպանվել է ընթացակարգայինհավասարություն • պահանջում է, որպեսզիյուրաքանչյուրկողմունենաիրգործը, ներառյալապացույցներըներկայացնելուողջամիտհնարավորությունայնպիսիպայմաններում, որոնքկողմինէապեսանբարենպաստվիճակիմեջչդնենիրհակառակորդինկատմամբ – 6(3)(բ): • մեղադրողկողմըչպետք է ունենաէականընթացակարգայինառավելություն: • տե՛ս, օրինակ, ՆալբանդյանիգործովՎճռաբեկդատաանիորոշումը. «ԵթեՀայաստանիՀանրապետությանքրեականդատավարությանօրենսգրքի 19-րդ հոդվածումօգտագործված «մեղադրանք» եզրույթըհասկացվիսոսկ«քրեաիրավականորակում» իմաստով, և այնիրմեջչներառիարարքիքրեաիրավականորակմանհիմքումընկածփաստականհանգամանքները, ապակասկածյալիև մեղադրյալիպաշտպանությանիրավունքըչիլինիկոնկրետ և իրական, այլկլինիվերացական և պատրանքային, քանիորառանցփաստականհիմքի` քրեաիրավականորակումիցպաշտպանվելուիրավունքըառարկայազուրկ է»: ԵթեՀայաստանիՀանրապետությանքրեականդատավարությանօրենսգրքի 19-րդ հոդվածումօգտագործված «մեղադրանք» եզրույթըհասկացվիսոսկ «քրեաիրավականորակում» իմաստով, և այնիրմեջչներառիարարքիքրեաիրավականորակմանհիմքումընկածփաստականհանգամանքները, ապակասկածյալի և մեղադրյալիպաշտպանությանիրավունքըչիլինիկոնկրետ և իրական, այլկլինիվերացական և պատրանքային, քանիորառանցփաստականհիմքի` քրեաիրավականորակումիցպաշտպանվելուիրավունքըառարկայազուրկ է: )

23. Արդար դատաքննություն Հրապարակայինդատավարություն • Դատարանումկողմիներկայությանիրավունք • Մեղադրյալիբացակայությանդատաքննությունհեռակակարգով – 6(3)(գ) • մեղադրյալըմիշտպետք է ներկալինիառաջինատյանիլսումներին • Լսումներիարդյունավետմասնակցություն • Տե՛սԱշոտՀարությունանիգործով ՄԻԵԴ վճիռըմեղադրյալինճաղավանդակիցազատարձակելումասին • Լսումներիհրապարակայինբնույթը • հանրության, լրատվամիջոցներիմուտքըդատարանիդահլիճ • հանրայինվերահսկողություն – արդարադատությանտեսանելիությունը • դռնփակլսումներ – 6(1) • Վճիռըհրապարակելուդատարանիպարտականություն • Վճռիհրապարակումըդատարանումամբողջությամբ • Վճռիեզրափակիչմասիհրապարակումըդատարանում, իսկամբողջմասըէլեկտրոնայինմիջոցներով

24. Արդար դատաքննություն Պատճառաբանված դատական ակտ • Չի պահանջում ներպետական դատարաններից մանրամասն պատասխանել կողմերի բարձրացրած ցանկացած փաստարկի • բավարար է, եթե դատարանը անդրադառնում է փաստերի կամ իրավունքի մասին հարցի կարևոր տարրերին • խախտում չի համարվի, եթե վերադաս ատյանը հաստատում է առաջին ատյանի դատարանի որոշումը՝ առանց լրացուցիչ պատճառներ նշելու: • վերաքննիչ և վճռաբեկ դատարաններին չի արգելվում հաստատել առաջին ատյանի դատարանի որոշումը՝ առանց օժանդակող լրացուցիչ փաստարկ ներկայացնելու՝ նշելով, որ ատյանի դատարանի որոշումն ինքնին պատճառաբանված է

25. Ողջամիտ ժամկետում դատաքննության իրավունք • Քննարկմանառարկա է մեղադրանքառաջադրելուպահիցմինչևգործովվերջնականորոշումկայացնելուժամանակահատվածը: • Որոշվում է 3 չափորոշիչներիհիմանվրա Արդյոքդատավարությաներկարժամկետներըպայմանավորվածէին. • մեղադրյալիվարքագծով/գործողություններով • մինչդատական/դատականմարմիններիգործողություններովկամանգործությամբ • գործիծավալով • èáµÇÝëÝ Áݹ¹»Ù ØdzóÛ³É Â³·³íáñáõÃÛ³Ý (4 ï³ñÇ »í 9 ³ÙÇë) – ˳ËïáõÙ • êɻŻíÇãáõëÝ Áݹ¹ ÈÇïí³ÛÇ (4 ï³ñÇ 2 ³ÙÇë) ³ÛÝáõÑ»ï»í ·áñÍÁ ϳñÖí»É ¿ - ˳ËïáõÙ • ìÉáãÝ Áݹ¹ Ȼѳëï³ÝÇ (6 ï³ñÇ) – ˳ËïáõÙ ãϳ, ù³ÝÇ áñÓ·ÓáõÙÝ»ñÁã¿ÇÝ å³Ûٳݳíáñí³Í Ȼѳëï³ÝÇ Ý»ñå»ï³Ï³Ý Ù³ñÙÇÝÝ»ñÇ ³Ý·áñÍáõÃÛ³Ùµ • ê³ñÇÝ Áݹ¹ ÂáõñùdzÛÇ (8 ï³ñÇ »í 7 ³ÙÇë) –˳ËïáõÙ ãϳ, ù³ÝÇ áñ ųÙÏ»ïÝ»ñÁ å³Ûٳݳíáñí³Í ¿ÇÝ ·áñÍÇ Í³í³Éáí, áñÇÝ Ýå³ëï»É ¿ñ Ù»Õ³¹ñÛ³ÉÝ Çñ ·áñÍáÕáõÃÛáõÝÝ»ñáí:

26. Բաժին I. 6-րդ հոդվածի 2-րդ մաս (անմեղությանկանխավարկած) Յուրաքանչյուր ոք, ով մեղադրվում է քրեական հանցագործություն կատարելու մեջ, համարվում է անմեղ, քանի դեռ նրա մեղավորությունն ապացուցված չէ օրենքին համապատասխան: • Տարածվում է քրեականդատավարությանվրաամբողջությամբ: • Որոշբացառություններովկարող է տարածվելնաևոչքրեականբնույթիվարույթներիվրա. օրինակ՝ • մասնագիտականկարգապահականվարույթներում • փոխհատուցմանվարույթներում Պաշտպանում է. • Լռելուիրավունք • Ինքնիրդեմցուցմունքչտալուիրավունք • Հարկադրանքիտակստացվածապացույցիանթույլատրելիությունը • Քրեականդատավարությունիցդուրսմեղքիմասինհայտարարությանանթույլատրելիությունը

27. 6-րդ հոդվածի 2-րդ մաս (անմեղությանկանխավարկած) Լռելուիրավունքը Չնայածբառացիորեննշվածչէ, լռելուիրավունքըհամընդհանուրճանաչվածմիջազգայիննորմ է, որնընկած է արդարդատաքննությանհիմքում: «Լռելուիրավունքըիշխանություներիկողմիցչարամիտհարկադրանքիցմեղադրյալիպաշտպանություն է, ինչնօգնում է խուսափելուդատականսխալներից և հասնելու 6-րդ հոդվածինպատակներին…այդիրավունքընպաստում է նրան, որպեսզիմեղադրողկողմըչդիմիայնապացույցներին, որոնքստացվելենճնշմանկամհարկադրանքիօգնությամբ՝ հակառակմեղադրանքիկամքի: Այդիմաստովայսիրավունքըսերտորենկապված է Կոնվենցիայի 6-րդ հոդվածի 2-րդ կետումամրագրվածանմեղությանկանխավարկածիհետ»: (ՍաունդերսնընդդեմՄիացյալԹագավորության, կետ 68)

28. 6-րդ հոդվածի 2-րդ մաս (անմեղությանկանխավարկած) Լռելուիրավունք • Լռելուիրավունքըերաշխավորված է նաևձերբակալվածներիհամար, որոնցդեռմեղադրանքչիառաջադրվել. «Լռելուիրավունքըխախտվում է, երբոստիկանությունըկասկածյալինհորդորում է ինքնախոստովանականկամինքնամեղադրողբնույթիհայտարարություններկատարել…Տվյալդեպքումայնբանիցհետո, երբմեղադրյալըհայտարարել է, որհրաժարվում է ցուցմունքտալուց, ոստիկանությունըգաղտնիկերպովնրախցումտեղադրել է գաղտնալսողսարք: Այնուհետևնրախցումտեղավորելենինֆորմանտի՝ պայմանով, որվերջինիսպատժաչափըկվերանայվերտեղեկությունհաղորդելուդեպքում: Դատարանըհամարել է, որխախտվել է անձիլռելուիրավունքը»: (ԱլլաննընդդեմՄիացյալԹագավորության)

29. 6-րդ հոդվածի 2-րդ մաս (անմեղության կանխավարկած) Լռելու իրավունք • Լռելու իրավունքը երաշխավորված է նաև ձերբակալվածների համար, որոնց դեռ մեղադրանք չի առաջադրվել. «…Առաջին ատյանի դատարանի կողմից նշված` ցուցմունք տալուց հրաժարվելը չի կարող հիմնավորել Ա.Առաքելյանին կալանքի տակ պահելու ժամկետի երկարացումը: Կալանավորման կիրառման հիմքերի էության և նպատակային նշանակության ոչ ճիշտ ընկալումը հանգեցրել է այն բանին, որ ըստ էության տարբերություն չի դրվել մեղադրյալի կողմից գործի քննությանը խոչընդոտելու և նրա պաշտպանության իրավունքի միջև: Մեղադրյալի կողմից իր դատավարական իրավունքների իրականացումը ոչ մի դեպքում չի կարող մեկնաբանվել ի վնաս մեղադրյալի և հիմք հանդիսանալ ինչպես կալանքը որպես խափանման միջոց ընտրելու, այնպես էլ կալանավորմանժամկետը երկարացնելու համար: (Ա. Առաքելյանի վերաբերյալ Վճռաբեկ դատարանի 23/07/2010 որոշման 19-րդ կետը)

30. 6-րդ հոդվածի 2-րդ մաս (անմեղությանկանխավարկած) Ինքնիրդեմվկայությունչտալուիրավունք • Ինքնիրդեմվկայությունչտալուիրավունքնառաջինհերթինմեղադրյալիլռելուիրավունքն է: Այսիրավունքըխախտվում, եթեապացույցըստացվում է հարկադրանքիմիջոցով, որտեղհարկադրանքըհասկացվում է ֆիզիկական և հոգեբանականիմաստով: • ֆիզիկականհարկադրանք «Կոնվենցիայի 3-րդ հոդվածխախտումովստացվածապացույցըկարող է խնդիրներառաջացնել 6-րդ հոդվածիհիմքով՝ նույնիսկեթենմանապացույցիընդունելիությունըչիունեցելվճռորոշնշանակությունդատապարտմանհամար»: (ՄիշաՀարությունյաննընդդեմՀայաստանի, կետ 63) • Հոգեբանականհարկադրանք «Օրենքըպարտադրումէրնրանպատասխանելիրենառաջադրվողհարցերին՝ հակառակդեպքումնրանկառաջադրվերմեղադրանքդատարանինկատմամբանհարգալիցվերաբերմունքիհամար, որըպատժվումէրտուգանքով, կամմինչևերկուտարիազատազրկմամբ: (ՍաունդերսնընդդեմԱնգլիայի)

31. 6-րդ հոդվածի 2-րդ մաս (անմեղությանկանխավարկած) Մեղքիմասինհայտարարությունքրեական դատավարությունիցդուրս • «Անմեղությանկանխավարկածըբացառում է քրեականդատավարությունից դուրսմեղքիմասինհայտարարությունկատարելը»: ԲոհմերնընդդեմԳերմանիա, պարբ. 67) «Մինչդատականվարույթինկատմամբդատականվերահսկողությանշրջանակներումկայացվողդատականակտերումանձիմեղավորությանհարցերիքննարկումըսահմանադրական և քրեադատավարականկարևորագույնսկզբունքի՝ անմեղությանկանխավարկածիխախտում է»: (Տ.Վահրադյանի վերաբերյալ Վճռաբեկ դատարանի 26/12/08 ԼԴ/0197/06/08 որոշման 41-րդ կետը) «Սույն գործով դատարանները, համապատասխանաբար, Ա.Առաքելյանին կալանքի տակ պահելու ժամկետը երկարացնելու մասին և այն օրինական ուժի մեջ թողնելու մասին որոշումները, inter alia, հիմնավորել են այն հանգամանքով, որ Ա.Առաքելյանը «կատարել է հանցանք…Այդպիսով փաստացի քննարկման առարկա է դարձվել իրեն վերագրվող արարքներում Ա.Առաքելյանի մեղավորության հարցը և հաստատված է համարվել նրա մեղավորությունը»: (Ա. ԱռաքելյանիվերաբերյալՎճռաբեկդատարանի 23/07/2010 որոշման 25-րդ կետը)

32. 6-րդ հոդվածի 2-րդ մաս (անմեղությանկանխավարկած) Մեղքիմասինհայտարարությունարդարացմանդատավճռում • Քրեականհետապնդումըդադարացնելու, քրեականգործըկարճելու և արդարացմանմասինորոշումներըչպետք է պարունակենմեղավորությանմասինհայտարարությունկամակնարկ: «Արդարացմանդատավճռում, նույնիսկեթեորոշումըկայացվել է չփարատվածկասկածներիհիմքով, անձիմեղավորությանմասինկասկածհայտնելըչիհամապատասխանումանմեղությանկանխավարկածիսկզբունքին…«չփարատվածկասկածներըմեկնաբանվումենհոգուտմեղադրյալի» սկզբունքիշրջանակներում, որնանմեղությանկանխավարկածիառանձինարտահայտումն է, որևէորակականտարբերությունչպետք է դրվիապացույցներիբացակայության և անձիանմեղությունկասկածիտակչդնողարդարացմանդատավճռիհիմքովքրեականգործիավարտմանմեջ»: (ì³ëÇÉáë êï³íñáåáÉáõëÝ Áݹ¹»Ù Ðáõݳëï³ÝÇ , կետ 38-39)

33. 6-րդ հոդվածի 3-րդ մաս (դատավարականերաշխիքներ) • մեղադրանքիմասինծանուցում (ա-ենթակետ) • պաշտպանությունընախապատրաստելուհամարբավարարժամանակուհնարավորություն (բ-ենթակետ) • անձամբկամներկայացուցիչմիջոցովպաշտպանվելուիրավունք (գ-ենթակետ) • վկաներինհարցաքննելուիրավունք (դ-ենթակետ) • թարգմանչիօգնությունիցանվճարօգտվելուիրավունք (ե-ենթակետ)