Periodyzacja literatury współczesnej

1. Periodyzacja literatury współczesnej Przygotował Michał Anioł

2. PERIODYZACJA • Periodyzacja – umowny podziałczasowYna epoki lub okresy w historii oraz historii literatury. Początki nowych jednostek periodyzacji wyznaczają zwykle wydarzenia uważane za ważne dzięki tradycji, rzadziej o podziale decydują sami historycy.

3. Lata wojny i okupacji 1939-1945 to okres wojny i okupacji. Ideologia tych lat opiera się na problemach postawy patriotycznej i walki z hitlerowskim najeźdźcą. Cechy powstającej literatury to powaga, przygnębienie wywołane klęską polskiego września, nostalgia i oczekiwanie kresu wojny w utworach autorów skazanych na emigrację, tragedia praw moralnych głoszonych przed wybuchem wojny, niepokój i obawy o przyszłość narodu, ale też wskazywanie bohaterstwa żołnierza polskiego na wszystkich frontach wojny i krajowej konspiracji, pochwała postaw patriotycznych. Najwybitniejsze dzieła okupowanego kraju tworzone są przez młode pokolenie poetów, młodzież, która prosto po maturze zmuszona była chwycić za broń. tytułu powieści Romana Bratnego "Kolumbowie rocznik 20" owo pokolenie młodych nazywane jest Kolumbami. Należą do niego twórcy urodzeni w latach 1920-22, a można tu wymienić nazwiska: Krzysztof Kamil Baczyński, Tadeusz Gajcy, Andrzej Trzebiński, Tadeusz Różewicz, Tadeusz Borowski. Ich rówieśnikami są poeci i pisarze, którzy zadebiutują nieco później: Wisława Szymborska, Miron Białoszewski, Roman Bratny, Jerzy Broszkiewicz, Stanisław Lem. Najważniejsze dzieła tego okresu to tomiki wierszy wydawane konspiracyjnie: K.K. Baczyńskiego "Wiersze wybrane"(pod pseudonimem Jan Bugaj), T. Gajcy "Widma", „ Grom powszedni", T. Borowski "Gdziekolwiek ziemia" oraz poety starszej generacji Czesława Miłosza "Wiersze" (pseud. Jan Syruć), "Antologia poezji współczesnej", "Pieśń niepodległa", "Z otchłani".

4. Okres realizmu socjalistycznego • to okres nazywany realizmem socjalistycznym lub krótko socrealizmem. Ramy twórcze literatury zostały "jasno określone" na styczniowym zjeździe Związku Literatów Polskich w 1949 roku. Zasady kształtowania wypowiedzi literackiej zostały narzucone przez politykę stalinowską, a oto niektóre jej wyznaczniki: literatura powinna mieć sens informacyjno-określający; ma być realistyczna, to znaczy mówić, że historia współczesna postępuje w jedynie słusznym kierunku, a wszystkie zjawiska ów postęp utrudniające są reakcyjne i godne potępienia; literatura ma być jednoznaczna; ma mówić o klęsce wszelkiego rodzaju samotności, samodzielności i bezsensie ludzkich starań o niezależność; powinna mieć charakter służebny wobec potrzeb mas itd. Twórców, którzy nie podporządkują się wymienionym zasadom uznaje się za "wrogów ludu" czy reakcjonistów z wyraźnie zaznaczonymi konsekwencjami w postaci więzienia lub syberyjskiej zsyłki. W prozie polskiej dominuje powieść produkcyjna przedstawiająca w sposób schematyczny codzienną pracę klasy robotniczej. tu wymienić dzieła Tadeusza Konwickiego "Przy budowie", Aleksandra Ścibora-Rylskiego "Węgiel", Mariana Brandysa "Początek opowieści", Jana Wilczka "Numer 16 produkuje", Gustawa Morcinka "Pokład Joanny". Były to utwory bardzo do siebie podobne, opisywały człowieka w procesie pracy, ale więcej miejsca poświęcały samej technice i technologii pracy niż człowiekowi. Podobną pracą twórczą zajmowali się pisarze starszej generacji z Jerzym Andrzejewskim i Jarosławem Iwaszkiewiczem na czele. Poezja jako twórczość ukazująca świat subiektywnych i indywidualnych odczuć rozwijała się w utrudnionych warunkach. pokolenie poetów tworzyło dzieła poetyckie przesycone ideologią socjalistyczną, co znacznie zawęziło pole poetyckich poszukiwań. późniejszej krytyce poeci ci zyskali sobie miano "pryszczatych". Do najlepiej zapowiadających się talentów poetyckich należeli Andrzej Braun, Andrzej Mandalian, Henryk Gaworski i Wiktor Woroszylski. Obok nich tworzyli poeci już znani z międzywojnia, którzy podporządkowali się normom estetyki socrealizmu.

5. LITERATURA1956 - 1967 • to okres wyzwolenia się literatury spod reżimu narzuconego przez socrealizm. Po pozornym jednak rozluźnieniu nastąpi później okres kolejnych ograniczeń wypowiedzi twórczej, tym razem przez cenzurę socjalistycznej władzy. Początkowe lata okresu to krytyka bezmyślnego poddania się wymogom socrealizmu, który pozostawał bez związku z potrzebami twórczymi i indywidualną wypowiedzią języka sztuki. polska może teraz korzystać z kontaktów z prądami literatury światowej, chociaż nie obywa się tutaj bez ograniczeń natury politycznej. 1956 to czas debiutu młodego pokolenia artystów skupionego wokół warszawskiego pisma "Współczesność", którego nazwa określa także nazwę pokolenia twórców. Należą do niego poeci: Stanisław Grochowiak, Władysław Terlecki, Aleksander Minkowski, Marek Nowakowski, Marek Hłasko, Iredyński, Edward Stachura. W tym też roku debiutują poeci starszego pokolenia niż "Współczesność" obejmująca twórców w latach 1930-35. Owi starsi debiutanci to: Zbigniew Herbert, Miron Białoszewski, Jerzy Harasymowicz, Stanisław Czycz, Bohdan Drozdowski.

6. LITERATURA W LATACH 1967 - 1989 • Wydarzenia Marca’68 (zdjęcie z afiszów Dziadów w reżyserii Kazimierza Dejmka, zamieszki studenckie, przymusowa emigracja Żydów) przyczyniły się do powstania wspomnianej powyżej „Nowej Fali”. Głównym założeniem pokolenia był powrót doeksperymentu, aby zrewitalizować skostniały język polskiej poezji i prozy. Twórcy „Nowej Fali” usiłowali zwrócić uwagę odbiorców na bieżące problemy społeczne. Wielu z przedstawicieli pokolenia zaangażowało się w działalność opozycyjną, głównie w ramach Komitetu Obrony Robotników, który powstał w połowie lat siedemdziesiątych.  W latach 1978 – 1989 po licznych wyrazach niezadowolenia ze strony społeczeństwa PZPR powróciło do ścisłej kontroli powstających i ukazujących się dzieł. Zmusiło to wielką część twórców do wydawania w tzw. drugim obiegu lub na emigracji. Ważną cezurą tego okresu jest rok 1980, kiedy po fali strajków powstał Niezależny Samorządny Związek Zawodowy „Solidarność”, wtedy też Czesław Miłosz został uhonorowany literacką Nagrodą Nobla. Kolejną istotną datą jest 13 grudnia 1981 roku, czyli wprowadzenie stanu wojennego przez Wojskową Radę Ocalenia Narodowego. Życie literackie zostało zmuszone do zejścia do podziemia, czyli tzw.Undergroundu. W powstających wówczas tekstach można było zaobserwować brutalizm (zarówno treści jak i formy), ironię, krytykę wobec propagowanych przez państwo wzorców artystycznych i kulturowych oraz posługiwanie się językiem potocznym. 

7. Obecnie po roku 1989 • W roku 1989 nastąpił faktyczny upadek komunizmu w Polsce. Po raz pierwszy w dziejach odbyły się wolne wybory do Sejmu i Senatu. Została zniesiona cenzura i od tej pory przestał istnieć podział na literaturę oficjalną (legalną) i podziemną (konspiracyjną). W 1996 r. Wisława Szymborska staje się kolejną polską Noblistką. W tym samym roku znalazły się w księgarniach Dzienniki Stefana Kisielewskiego. W latach dziewięćdziesiątych pojawiło się wielu młodych i obiecujących literatów. Wśród poetów mówi się o Marcinie Świetlickim, Marcinie Baranie, Krzysztofie Koehlerze, Wojciechu Wenclu, Jacku Podsiadle czy Adamie Wiedemannie . W gronie młodych prozaików, o których się mówi i pisze współcześnie, jest Olga Tokarczuk, Andrzej Stasiuk, Magdalena Tulli, Manuela Gretkowska, Dorota Masłowska czy – ostatnio bardzo popularny – Jacek Dehnel. Swoje powieści wydają też pisarze starsi, jak Myśliwski (Widnokrąg, Traktat o łuskaniu fasoli), Stefan Chwin (Hanemann, Esther, Żona prezydenta), Edward Redliński (Krfotok, Telefrenia) czy Włodzimierz Odojewski (Oksana). Po ’89 roku wokół czasopisma „bruLion” zawiązało się pokolenie „bruLionu”, do którego należeli Marcin Świetlicki, Jacek Podsiadło, Robert Tekieli, Manuela Gretkowska czy Marcin Baran. To na łamach tego czasopisma zaczęła się toczyć dyskusja młodych poetów wokół poetyk i tradycji literackiej. Później ukuto określenia, które łatwo dzieliły młodych poetów Na „barbarzyńców” i „klasyków”.

8. podsumowanie - wpływ czasów na twórczość literacką 1939– 1945 – lata wojny i okupacji 1945 – 1955 – zimna wojna i socrealizm wyścig zbrojeń, nacjonalizacja, reforma rolna, eliminacja opozycji (emigracja, AK), ’49 zjazd literatów - socrealizm, cenzura, nowomowa, żelazna kurtyna • śmierć pisarzy, • równoczesne debiuty starych i młodych, • podział powojennej literatury na emigracyjną i krajową

9. podsumowanie - wpływ czasów na twórczość literacką 1956 – 1968 1968 – 1980 Nowa fala, zniesienie ze sceny Dziadów Dejmka, protesty studentów i inteligencji – represje wobec nich ze strony władzy, ograniczenie swobód obywatelskich, strajk w stoczni gdańskiej, masakra „pomożecie? - pomożemy”, złote lata na kredycie, hiperinflacja, kolejki • śmierć Stalina • ukazanie zbrodni stalinowskich, • druki polskich poetów, • osłabienie cenzury, • czerwiec ’56 protesty robotnicze w Poznaniu

10. podsumowanie - wpływ czasów na twórczość literacką 1981 – 1989 Po 1989roku Wałęsa prezydentem, Rozwiązanie PZPR, uchwalenie małej konstytucji, nagroda nobla dla Cz. Miłosza, W. Szymborskiej • powstanie Solidarności, • stan wojenny, • internowania, • XII – wydarzenia w kopalni Wujek, • okrągły stół, • pierwszy nie komunistyczny rząd