Metody zarządzania i sterowania jakością

1. Metody zarządzania i sterowania jakością Wykład 1 – wprowadzenie, narzędzia jakości dr inż. Agnieszka Terelak-Tymczyna

2. Zasady zaliczania • Wykład nie jest obowiązkowy • Egzamin będzie w formie pisemnej: • Egzamin zerowy: ostatni wykład • Termin pierwszy: termin ustalony w sesji. • Egzamin poprawkowy będzie w formie ustnej. • Konsultacje odbywać się będą w p. 230 w czwartki w godz. 10-12 Kontakt: aterelak@zut.edu.pl a.terelak-tymczyna@wp.pl

3. Literatura przedmiotu • A.Hamrol: Zarządzanie jakością z przykładami, PWN, Warszawa 2005. • A.Hamrol, W.Mantura: Zarządzanie jakością: teoria i praktyka, PWN, warszawa 2005. • J.Łuczak, A.Matuszak-Flejszman: Metody i techniki zarządzania jakością. Kompedium wiedzy, Quality Progress, Poznań 2007. • J. Sęp, A. Pacana: Metody i narzędzia zarządzania jakością, Oficyna Wydawnicza Politechniki Rzeszowskiej, Rzeszów 2001 • R.Karaszewski: Nowoczesne koncepcje zarządzania jakością, Wydawnictwo” Dom Organizatora”, Toruń 2006. • R. Karaszewski: TQM teoria i praktyka, Wydawnictwo” Dom Organizatora”, Toruń 2001. • E.Konarzewska-Gubała[red.]:Zarządzanie przez jakość. Koncepcje, metody, studia przypadków, Wydawnictwo Akademii Ekonomicznej im. Oskara Langego we Wrocławiu, Wrocław 2003. • J.M. Myszewski: Po prostu jakość, Wydawnictwo WSPiZ, Warszawa 2005.

4. Definicja jakości Jakość- ogół cech i właściwości wyrobu lub usługi decydujących o zdolności wyrobu do zaspokojenia stwierdzonych lub przewidywanych potrzeb Kontrola jakości- czynności, takie jak mierzenie, badanie, stosowanie sprawdzianów w odniesieniu do jednej lub kilku cech wyrobu lub usługi oraz porównywanie wyniku z ustalonymi wymaganiami w celu określenia zgodności. Sterowanie jakością- położenie takiego samego nacisku na kontrolę, ale włączenie dodatkowo do systemu pracowników produkcyjnych i stworzenie sprzężeń zwrotnych pomiędzy wynikami kontroli a linią produkcyjną. Na podstawie wyników kontroli proces produkcyjny jest modyfikowany w celu otrzymania produktów zgodnych ze specyfikacjami

5. Definicja jakości • Jakość jest wyznaczona przez zespół wymagań i cech obejmujących: • zgodność ze standardami • trwałość • niezawodność • estetykę • łatwość obsługi i naprawy

6. Definicja sterowania jakością Sterowanie jakościąto system zapobiegania wadom i brakom, to metoda i działanie systemowe stosowane w celu zapewnienia wymagań jakościowych klienta poprzez nadanie produktowi odpowiednich cech i właściwości w celu uzyskania efektywnego ekonomicznego sterowania jakością, obejmuje monitorowanie procesu jak i eliminowanie przyczyn niezadowalających wykonawcę.

7. Miejsce sterowania jakością w zarządzaniu Planowanie jakości – część zarządzania jakością ukierunkowana na ustalenie celów dotyczących jakości oraz związane z nimi zasoby, niezbędne do osiągania celów dotyczących jakości Doskonalenie jakości – część zarządzania jakością ukierunkowana na zwiększenie zdolności do spełnienia wymagań dotyczących jakości Zarządzanie jakością –skoordynowane działania dotyczące kierowania organizacją i jej nadzorowania w odniesieniu do jakości Sterowanie jakością– część zarządzania jakością ukierunkowana na spełnienie wymagań dotyczących jakości Zapewnienie jakości – część zarządzania jakością ukierunkowana na zapewnienie zaufania, że wymagania dotyczące jakości będą spełnione

8. Rozwój koncepcji zarządzania jakością Normy ISO 9000:2000 Normy ISO 9000:2008 Kontrola jakości - Ishikawa Normy ISO 9000 14 zasad- Deming Kaizen - Toyota Six Sigma - Motorola Produkcja seryjna – Ford Podstawy naukowego zarządzania - Taylor Karty kontrolne - Shewhart Odpowiedzieć na potrzeby klienta • TQM • powszechne uczestnictwo • ciągłe doskonalenie • podejście procesowe • podejście systemowe • partnerskie relacje z dostawcami • Zapewnienie • jakości • statystyczne sterowanie porcesem • odpowiedzialność kierownictwa • systemy jakości- audity systemu • metody wspomagające - analiza kosztów jakości Dostarczyć produkt zgodny ze specyfikacją • Sterowanie • jakością • planowanie jakości - samokontrola • kontrola statystyczna - badania wyrobów Kontrola jakości - sortowanie - złomowanie - naprawa - korygowanie 1920 1940 1960 1980 2000 2020

9. Podstawowe techniki diagnozowania i analizy problemów Wykrywanie błędów Arkusz kontrolny Karta kontrolna Histogram Diagram Ishikawy Analiza błędów Diagram Pareto Diagram rozproszenia (wykres korelacji) Schemat blokowy Siedem tradycyjnych narzędzi jakości

10. Podstawowe techniki diagnozowania i analizy problemów Analiza problemu Diagram pokrewieństwa Diagram relacji Podejmowanie decyzji o działaniach Diagram systematyki Diagram macierzowy Macierzowa analiza danych Kolejność działań – planowanie zasobów Plan działania (PDPC) Diagram strzałkowy Siedem nowych narzędzi jakości

11. Podstawowe techniki diagnozowania i analizy problemów Zbieranie danych Próbkowanie Szacowanie parametrów populacji Statystyki Rozkłady Przedziały ufności Wnioskowanie Hipotezy statystyczne Analiza wariancji Analiza regresji i korelacji Siedem narzędzi statycznych

12. Podstawowe techniki diagnozowania i analizy problemów Schemat blokowy • Schemat blokowy ma zastosowanie w odniesieniu do: • opisu istniejącego procesu, • zaprojektowania nowego procesu. • Jest graficzną prezentacją wszystkich kroków operacyjnych. • Daje możliwość zrozumienia i analizy przebiegu procesu i przyczynia się do poprawy jego jakości przez wprowadzone korekty. • Przedstawia w sposób graficzny: • ciąg działań realizowanych w danym procesie, • przepływy informacji, • przepływy materiałów itp.

13. Podstawowe techniki diagnozowania i analizy problemów Schemat blokowy

14. Podstawowe techniki diagnozowania i analizy problemów START Podaj długości trzech odcinków spełniających warunek trójkąta Wybierz najdłuższy odcinek Oblicz kwadrat długości najdłuższego odcinka Oblicz kwadraty długości dwóch krótszych boków Oblicz sumę kwadratów długości dwóch krótszych boków Czy suma kwadratów krótszych boków jest równa kwadratowi najdłuższego boku Trójkąt nie jest prostokątny Trójkąt jest prostokątny STOP Schemat blokowy

15. Podstawowe techniki diagnozowania i analizy problemów Diagram Ishikawy Stanowi graficzne przedstawienie powiązań między czynnikami działającymi na proces i skutkami, które one powodują. Jest pomocny przy rozwiązywaniu problemów, jakie mogą wystąpić w procesie. Przy tworzeniu diagramu należy przede wszystkim określić, jaki fakt (skutek) będzie poddany analizie. Może to być np.: charakterystyka jakości, problem, który wymaga rozwiązania, wynik, który wymaga poprawy sterowania lub jakikolwiek inny rezultat, który wynika z jakichś przyczyn.

16. Podstawowe techniki diagnozowania i analizy problemów Diagram Ishikawy • Najważniejsze grupy czynników związane są: • z człowiekiem, • maszyną, • metodą, • materiałem, • środowiskiem • i zarządzaniem, informacją.

17. Podstawowe techniki diagnozowania i analizy problemów Diagram Ishikawy • Diagram Ishikawy: • służy do badania przyczyn wadliwego przebiegu procesu lub zjawisk towarzyszących defektom produktów • pozwala zgromadzić i usystematyzować wiedzę, która umożliwia rozważenie potencjalnych przyczyn występowania problemu • w oparciu o wiedze ekspertów prowadzi do uporządkowania potencjalnych przyczyn i sformułowania roboczych hipotez na temat związków przyczynowo-skutkowych • poprzedzają planowe zbieranie danych i ich analizę, która ma doprowadzić do wykrycia rzeczywistych przyczyn

18. Podstawowe techniki diagnozowania i analizy problemów Diagram Ishikawy

19. Podstawowe techniki diagnozowania i analizy problemów Diagram Pareto-Lorenza • Opiera się na stwierdzonej empirycznie prawidłowości, że w przyrodzie, technice, działalności człowieka itp. zazwyczaj 20-30% przyczyn (czynników) decyduje o ok. 70-80% skutków. • Prawo Pareto: • W empirycznych problemach zazwyczaj około 20-30% przyczyn decyduje o około 70-80% skutków. • Prawo to można stosować do większości praktycznych problemów, z którymi spotykamy się w pracy i życiu codziennym, np.: • 80% absencji na zajęciach jest spowodowanych nieobecnością 20% studentów; • 20% pracowników wykonuje 80% pracy w organizacji; • 80% wad jest spowodowanych istnieniem 20 % przyczyn; • 20% pracowników działu sprzedaży generuje 80% sprzedaży w firmie; • 20% klientów przyczynia się do 80% zysków, itp.

20. Podstawowe techniki diagnozowania i analizy problemów Diagram Pareto-Lorenza Diagram Pareto-Lorenza jest narzędziem umożliwiającym hierarchizację czynników wpływających na badane zjawisko. Jest on graficznym obrazem, pokazującym zarówno względny, jak i bezwzględny rozkład rodzajów błędów, problemów lub ich przyczyn. Zidentyfikowanie tych przyczyn w przypadku SZJ pozwala na wyznaczenie kierunków działań, które szczególnie efektywnie mogą przyczynić się do doskonalenia procesów i podnoszenia poziomu jakości wyrobów.

21. Podstawowe techniki diagnozowania i analizy problemów Diagram Pareto-Lorenza

22. Podstawowe techniki diagnozowania i analizy problemów Arkusz kontrolny • Arkusz kontrolny to proste, bardzo przydatne narzędzie, ułatwiające zbieranie i porządkowanie wszelkich danych. Może być zastosowany praktycznie na każdym stanowisku. • Pomagają w zbieraniu i porządkowaniu informacji dotyczących wyrobu lub procesu. • Arkusz może być np. uproszczonym rysunkiem badanego wyrobu, na którym nanosi się odnotowane uszkodzenia w miejscach ich wystąpienia. • Forma arkusza kontrolnego uzależniona jest od potrzeb i projektowania przez zespół. •  Do podstawowych arkuszy kontrolnych należą arkusze: •  rozkładu liczbowego parametru, • rozkładu procesu (zbliżony do histogramu), • częstości występowania wad, • lokalizacji wad, • przyczyn wad.

23. Podstawowe techniki diagnozowania i analizy problemów Arkusz kontrolny

24. Podstawowe techniki diagnozowania i analizy problemów Histogram Histogram to narzędzie do pokazywania wykresów zmienności, wizualnego przedstawiania informacji o przebiegu procesu oraz podejmowania decyzji odnośnie tego, na czym należy się skupić w działaniach. Histogram jest rodzajem diagramu słupkowego. Histogramy są stosowane do demonstracji danych liczbowych w formie, która może być łatwiej zrozumiana niż tabela liczb. Histogram wykreślony jest przy pomocy słupków, pokazując częstość pojawiania się jednego przedziału wartości w porównaniu z częstością pozostałych. W histogram można też wrysować granice tolerancji, co może dać od razu informację o udziale sztuk wadliwych w całości produkcji.

25. Podstawowe techniki diagnozowania i analizy problemów Histogram • Postępowanie: • Należy zebrać potrzebne dane (co najmniej n = 30 wartość pomiaru) i policzyć całkowitą liczbę wartości pomiaru. • Podzielić zakres pomiaru na przedziały (klasy). • Można wykorzystać dane zawarte w poniższej tabeli: • Ustalić rozstęp wartości: • Rozstęp = (wartość najwyższa) – (wartość najniższa) • Ustalić liczbę przedziałów: • Przedział (szerokość klasy) = Rozstęp/Liczba klas • Dodać do najmniejszej liczby wartości szerokości klasy, co pozwoli na uzyskanie przedziałów. • Wykreślić skalę wartości danych i częstości zdarzeń. Umieść przedziały na osi poziomej, a częstotliwość występowania na osi pionowej. • Narysować wysokość każdego przedziału. Przenieś dane z tabeli na osie. Wszystkie słupki powinny mieć jednakową szerokość i zawierać w sumie wszystkie dane (powinny również do siebie przylegać).

26. Podstawowe techniki diagnozowania i analizy problemów Histogram

27. Podstawowe techniki diagnozowania i analizy problemów Histogram

28. Podstawowe techniki diagnozowania i analizy problemów Histogram

29. Podstawowe techniki diagnozowania i analizy problemów Wykres korelacji Jest graficzną ilustracją związku zachodzącego pomiędzy dwiema zmiennymi. Często zachodzi konieczność zgromadzenia danych do przeanalizowania zależności między poszczególnymi czynnikami. Można tu analizować dane w celu potwierdzenia rozwiązań wynikających ze stworzonego diagramu przyczyn i skutków, dla stwierdzenia, czy istnieje jakakolwiek zależność pomiędzy skutkami i podejrzewaną przyczyną. Można też analizować np. zmiany różnych czynników w czasie, co jest bardzo pożądaną informacją w rozwoju jakości. Wykresy korelacji stanowi układ współrzędnych X i Y. Używany jest do: Stwierdzenia czy istnieje zależność pomiędzy zmiennymi. Stwierdzenia kierunku związku. Pokazania siły związku.

30. Podstawowe techniki diagnozowania i analizy problemów Wykres korelacji Korelacja między dwiema losowymi zmiennymi X i Y jest miarą siły (stopnia) liniowego związku między tymi zmiennymi.

31. Podstawowe techniki diagnozowania i analizy problemów Karty kontrolne Karty kontrolne Shewharta są podstawowym narzędziem w statystycznym nadzorowaniu i sterowaniu procesów, zwłaszcza w produkcji seryjnej, by szybko stwierdzić kiedy proces uległ rozregulowaniu i zapobiegać produkowaniu wyrobów niezgodnych ze specyfikacją. Prowadzenie karty kontrolnej jest związane z pobieraniem z procesu, w ustalonych, regularnych odstępach czasu, próbek (próbka oznacza np. kilka egzemplarzy wyrobu) o określonej liczebności. Dla każdej próbki obliczane są miary statystyczne, np. średnia arytmetyczna, mediana, rozstęp lub odchylenie standardowe wybranej cechy. Częstotliwość pobierania próbek oraz ich liczebność powinny być tak ustalone, aby wykres obliczonych wartości wykazywał wszelkie istotne zmiany zachodzące w kontrolowanym procesie.

32. Podstawowe techniki diagnozowania i analizy problemów Karty kontrolne • Karty kontrolne dla cech ocenianych liczbowo (mierzalne): • karta wartości średniej (X-średnie ) i rozstępu (R) - to karta ( X - R) • karta wartości średniej (X-śrenie ) i odchylenia standardowego (s) – to karta ( X - s) • karta pojedynczych obserwacji (xi) i ruchomego rozstępu (R) – to karta (xi - R) • karta mediany (Me) i rozstępu (R) – to karta (Me-R) • kart sum skumulowanych • karta średniej ruchomej • Karty kontrolne dla cech ocenianych alternatywnie (niemierzalne) • karta frakcji jednostek niezgodnych (p) • karta liczby jednostek niezgodnych (np) • karta liczby niezgodności (c) • karta liczby niezgodności na jednostkę (u)

33. Podstawowe techniki diagnozowania i analizy problemów Karty kontrolne

34. Podstawowe techniki diagnozowania i analizy problemów Karty kontrolne Punkty poza granicami DLK i GLK – trwałe przesunięcie średniej 8 punktów po tej samej stronie LC – trwałe przesunięcie średniej 2 z 3 kolejnych punktów w strefie A– ostrzeżenie o możliwym przesunięciu średniej Trend rosnący lub malejący – przesuwanie się średniej 4 z 5 kolejnych punktów w strefie B– ostrzeżenie o możliwym przesunięciu średniej 15 kolejnych punktów w strefie C (nad i pod linią centralną)– błąd pomiaru, zmniejszenie rozproszenia, niewłaściwie ustawione linie kontrolne, elementy próbek pochodzą z różnych populacji 14 punktów naprzemiennie wyżej lub niżej siebie – kolejne próbki pochodzą z różnych maszyn od różnych operatorów

35. Podstawowe techniki diagnozowania i analizy problemów Diagram pokrewieństwa Diagram pokrewieństwa (wykres współzależności, diagram powinowactwa) - jest wykorzystywany do porządkowania i logicznego przedstawienia rozproszonych danych i informacji tego samego rodzaju zebranych przykładowo w wyniku „burzy mózgów". Porządkowanie polega na tworzeniu nie więcej niż dziesięciu kategorii pojęć. Sortowanie pomysłów ma charakter intuicyjny, a utworzone grupy zawierają pokrewne pomysły, zagadnienia. Problem określony w wyodrębnionej grupie jako wiodący wyznacza nazwę grupy. Diagram pokrewieństwa stanowi materiał wyjściowy do dalszej pracy z innymi narzędziami, takimi jak diagram Ishikawy lub diagram relacji.

36. Podstawowe techniki diagnozowania i analizy problemów Diagram pokrewieństwa Diagram pokrewieństwa wykorzystywany jest najczęściej w sytuacjach, gdy zachodzi potrzeba przełamania stereotypów myślowych podczas procesu rozwiązywania problemów. Jest on szczególnie przydatny przy relatywnie dużej ilości pomysłów lub informacjach dotyczących złożonego problemu. Ponadto może on stanowić wsparcie dla procesu, przyczyniając się do zwiększenia jego efektywności, w przypadku wdrożeń konkretnych rozwiązań.

37. Podstawowe techniki diagnozowania i analizy problemów Diagram pokrewieństwa • Procedura tworzenia diagramu pokrewieństwa: • Określ w kategoriach ogólnych temat, który ma być rozważany. • Zapisz możliwie jak najwięcej indywidualnych pomysłów, opinii, uwag na kartkach (jeden zapis na jednej kartce). • Wymieszaj karty i rozłóż je w sposób losowy na dużym stole. • Pogrupuj karty mające ze sobą związek w następujący sposób: • poukładaj w grupy karty, które wydaja się być ze sobą powiązane, • ogranicz liczbę grup do dziesięciu bez usilnego układania pojedynczych kart w grupy, • znajdź lub stwórz tytułową kartę, która oddaje znaczenie danej grupy, • umieść tytułowa kartę na górze. • Podczas tworzenia diagramu pokrewieństwa istotne jest spełnienie warunku swobody zgłaszania pomysłów, brak krytyki czy oceny na etapie umieszczania na stole (czy tablicy) kartek z pomysłami. Wynika to z celów zastosowania tego narzędzia, a mianowicie wzbudzenia kreatywności i innowacyjności członków zespołu.

38. Podstawowe techniki diagnozowania i analizy problemów Diagram pokrewieństwa Praktyczne wskazówki stosowania diagramu pokrewieństwa: Liczba członków zespołu powinna być ograniczona do 10-15 osób. Członkowie zespołu powinni zna rozważany problem, kwestie, zagadnienie. Dany problem, kwestia, zagadnienie powinno być zapisane w sposób jasny i zwięzły oraz nie powinno sugerować kierunku poszukiwania rozwiązania. Czas przeznaczony dla poszczególnych członków zespołu na wypełnienie kart nie powinien przekraczać 10 minut. Liczba utworzonych grup uzależniona jest od złożoności danego zagadnienia.

39. Podstawowe techniki diagnozowania i analizy problemów PROBLEM/KWESTIA/ZAGADNIENIE KARTA TYTUŁOWA KARTA TYTUŁOWA KARTA TYTUŁOWA KARTA KARTA KARTA KARTA KARTA KARTA KARTA KARTA KARTA Diagram pokrewieństwa Rysunek 1. Diagram pokrewieństwa Źródło: K.Szczepańska: Techniki menedżerskie w TQM, Wydawnictwa normalizacyjne ALFA-WERO, Warszawa 1999.

40. Podstawowe techniki diagnozowania i analizy problemów Diagram pokrewieństwa Zastosowanie diagramu pokrewieństwa do rozwiązania problemu dotyczącego utraty dominującej pozycji w branży W literaturze przedmiotu można znaleźć przykład firmy, która odnotowuje spadek popularności produktów oraz fakt powolnego tracenia dominującej pozycji w branży. W wyniku dyskusji członkowie zespołu zgodzili się na następujące zdefiniowanie problemu: Jak utrzymać przewagę konkurencyjną na rynku? W czasie pracy z diagramem pokrewieństwa padły różne propozycje działań zmierzających do rozwiązania wspomnianego problemu. Po zebraniu pomysłów członkowie zespołu mieli za zadanie pogrupować je w kategorie na zasadzie intuicyjnego powiązania.

41. Podstawowe techniki diagnozowania i analizy problemów Diagram pokrewieństwa

42. Podstawowe techniki diagnozowania i analizy problemów Diagram pokrewieństwa Zastosowanie diagramu pokrewieństwa do rozwiązania problemu dotyczącego niskiej jakości wyrobów Poniższy przykład będzie dotyczy problemu zaistniałego w pewnej firmie produkcyjnej. Zwiększająca się liczba reklamacji zwróciła uwagę kierownictwa na to, ze w przedsiębiorstwie nastąpił spadek jakości produkowanych wyrobów. Grupa zadaniowa składająca się z technologa, pracowników bezpośrednio produkcyjnych, pracownika komórki jakości, a takie sprzedawców zdefiniowała temat: dlaczego wyroby są niskiej jakości?

43. Podstawowe techniki diagnozowania i analizy problemów Diagram pokrewieństwa

44. Podstawowe techniki diagnozowania i analizy problemów Diagram relacji Diagram relacji (Diagram zależności)- określany także jako wykres współzależności przyczyn. Został zaprojektowany w celu uporządkowania informacji oraz dla wskazania przyczyn występowania problemu oraz określenia ich wzajemnych powiązań. Wykorzystywany jest najczęściej do graficznego przedstawienia złożonych problemów, ponieważ pozwala na znalezienie logicznych zależności pomiędzy czynnikami, które określone mogą by we wcześniej opracowanym diagramie pokrewieństwa.

45. Podstawowe techniki diagnozowania i analizy problemów Diagram relacji Jest podobny do diagramu Ishikawy, definiuje jednak nie tylko powiązania na linii „przyczyna - skutek", ale określa także powiązania „przyczyna - przyczyna". Natomiast nad diagramem pokrewieństwa dominuje możliwością uzyskania logicznych powiązań i zależności. Elementy diagramu, do lub od których jest skierowana największa liczba powiązań stanowią punkt wyjścia do dalszych analiz. Diagram relacji służy jako punkt wyjścia do planowania działań korygujących. Jest szczególnie przydatny w procesie zarówno planowania, jak i projektowania i rozwiązywania problemów.

46. Podstawowe techniki diagnozowania i analizy problemów Diagram relacji Diagram relacji ma swoje zastosowanie wówczas gdy: zachodzi potrzeba ustalenia prawidłowej kolejności podejmowania działań, złożoność problemu powoduje trudności w ustaleniu zależności pomiędzy różnymi czynnikami, należy zidentyfikowania przyczyny i skutki danej sytuacji problemowej, inna forma prezentacji zależności czynników w procesie jest mało efektywna.

47. Podstawowe techniki diagnozowania i analizy problemów Diagram relacji Procedura tworzenia diagramu zależności jest następująca: Określ problem w sposób rozumiały i precyzyjny. Zapisz jak największą liczbę czynników związanych z danym problemem wykorzystując technikę burzy mózgów lub karty z diagramu pokrewieństwa. Połącz liniami prostymi powiązane ze sobą czynniki. Określ kierunek linii poprzez strzałki, które wskazują kolejność zdarzeń. Dokonaj analizy przebiegu strzałek powiązanych z każdym czynnikiem. Określ główne przyczyny występowania problemu poprzez porównanie liczby linii przyporządkowanych danej kategorii czynnika lub przyczyny.

48. Podstawowe techniki diagnozowania i analizy problemów Diagram relacji Praktyczne wskazówki stosowania diagramu zależności: Liczba członków zespołu powinna być ograniczona do 10-12 osób. Członkowie zespołu powinni zna rozważany problem. Podczas przeprowadzania analizy występowania zależności pomiędzy zidentyfikowanymi czynnikami należy uwzględni jak największą liczbę wariantów. Ostateczne nadawanie kierunku liniom poprzedzone powinno by dyskusją. Łączenie czynników liniami podlega powinno zasadzie: „czynnik A bezpośrednio wpływa na czynnik B”, by ustali właściwą kolejność czynników. Czynniki, przyczyny związane z danym problemem powinny by zapisywane w sposób jasny i zrozumiały.

49. Podstawowe techniki diagnozowania i analizy problemów Diagram relacji • Diagram relacji przybiera może różne formy: • prostą, • ukierunkowaną, • scentralizowaną, • w zależności od rozmieszczenia i relacji zidentyfikowanych czynników. • Analiza diagramu relacji polega na prześledzeniu kierunku strzałek oznaczających występowanie zależności pomiędzy zidentyfikowanymi czynnikami oraz poszczególnymi czynnikami a przyczyna sprawczą. Do dalszego etapu analizy kwalifikowane są pola oznaczone jako czynniki lub przyczyna, do których skierowana jest największa liczba wektorów.

50. Podstawowe techniki diagnozowania i analizy problemów PROBLEM PRZYCZYNA PRZYCZYNA PRZYCZYNA CZYNNIK CZYNNIK CZYNNIK CZYNNIK CZYNNIK CZYNNIK CZYNNIK CZYNNIK CZYNNIK CZYNNIK CZYNNIK CZYNNIK CZYNNIK Diagram relacji Rysunek 2. Diagram relacji Źródło: K.Szczepańska: Techniki menedżerskie w TQM, Wydawnictwa normalizacyjne ALFA-WERO, Warszawa 1999.