Polisemija

1. Tipovisemantičkih transformacija Polisemija

2. Leksema – najmanja samostalna jedinica leksičkog sitema • U savremenoj leksikologiji: • Leksema – sva značenja i svi oblici • Aloleksa – leksička jedinica upotrebljena u jednom značenju i jednom obliku. Leksema i aloleksa

3. Alolekse: • Fizičke (ortografski dubleti: će raditi/radiće) • Funkcionalne (različiti oblici) • Semantičke (njena posebna značenja) Leksema i aloleksa

4. Semantičke alolekse • Semantičke alolekse obično se nazivaju semantičkim realizacijama jedne lekseme. • Polisemične lekseme imaju više semantičkih aloleksa, tj. semantičkih realizacija. • Monoemične lekseme imaju samo jednu semantičku aloleksu, te im odgovara samo jedna semantička realizacija. Leksema i aloekse

5. Lekseme: • autosemantičke • sinsemantičke (funkcionalne) – kod njih značenje ne postoji kao sistemska kategorija (predlozi, veznici, rečce) Leksema i aloekse

6. Metodianalizeleksičkogznačenja Analiza leksičkog značenja

7. leksema 1. semantičkisadržaj (semema) 2. semantičkisadržaj (semema) semantičkisadržaj – arhisema + seme (nižegranga) krompir, -ira m bot. vrstapovrćasapodzemnimzadebljalimdelomloptastogoblika; hranljiv; jeftin. Komponencijalna analiza

8. Grameme • Semantička realizacija • semantički sadržaj jedne lekseme u određenoj semantičkoj poziciji. Semantička pozicija je mesto jedne lekseme u linearnom poretku reči, tj. mesto realizacije jedne lekseme. Komponencijalna analiza

9. Polisemija • sposobnot leksema da se realizuje u više značenja, da ima više semantičkih realizacija. • zub1. svaka od pločastih ili klinastih koščica prevučenih gleđu u vilicama čoveka i većine drugih kičmenjaka koje služe za kidanje i sitnjenje hrane. • Ovo je primarno značenje, osnovni semantički sadržaj. • Rezultat komponencijalne analize: • arhisema: organ u vilicama čoveka • seme: klinast, oštar Polisemija i semantička disperzija

10. Seme koje se odnose na oblik veoma su produktivne. One učestvuju u motivaciji gotovo svih sekundarnih semantičkih realizacija. • Zub2. oštriji izrezak na raznim predmetima (npr. testeri). • Sekundarno značenje • Ovaj proces se naziva semantička disperzija ili leksičko-semantička derivacija. Polisemija i semantička disperzija

11. Polisemantičnost je posledica bogatstva osnovnog semantičkog sadržaja, tj. bogatstva semantičkih elemenata u njemu.

12. Postojinekolikotipovasemantičkihtransformacija • Izvorištaovihtransformacijasusemantičkielementi u semantičkimsadržajima (najčešćeosnovnim). • Prema tome koji je od ovihelemenatazahvaćentransformacijom, razlikujemo 4 osnovnatipa: • platisemija • metonimija • sinegdoha • metafora Tipovi semantičkih transformacija

13. Platisemija je širokoznačnost, sposobnostprimarne (proste, neizvedene) lekseme da u svojojnominacionojrealizaciji (osnovnomznačenju) imenujedvasličnapojma. Platisemija

14. glava1. gornjideočovečijegodnosnoprednjideoživotinjskogtela u kome se nalazimozakiglavnačula. Ovdeidentifikujemodvapojma (referenta). Kodostalihtipovasemantičkihtransforamcijadvareferentasuznakdvesemantičkerealizacije, dvaznačenjajednelekseme. Razlikau odnosunadrugetipovesemantičkedisperzijejeste u tipureferenta Platisemija

15. I u prvomi u drugomsemantičkomsadržajuveomasusličneiarhiseme (deoživotinjskogtela / deoljudskogtela) isemenižegranga (gornji / prednji; okruglast, saglavnimčulima, važandeotela). Overazlike u semama u ovimsemantičkimsadržajimanisudovoljne da bi se u jezičkojsvestirazdvojila ova dvapojma (glavačovekaiglavaživotinje). Platisemija

16. Arhisema je fokus, izvorištemetonimijskihtransformacija. arhisemazajedničkazasveleksemejedneleksičko-semantičkegrupe metonimijskatransformacija je proceskoji se naistinačinrazvijakodsvihleksemaizgrupe. Iztog se razlogaovakvapolisemijanazivaregularnom. Metonimija

17. Primeri: • šolja, čaša, šerpa, lonac.... • 1. arhisema: nekaposuda u kojoj se neštodrži2. arhisema: količinakojastaje u tuposudu. • grad, selo, oblast, ulica.... • 1. arhisema: naseljenomesto, naseljenipunkt. • 2. arhisema: stanovnicidatognaseljenogmesta Metonimija

18. Arhisema je fokustransformacijaindukovanihsinegdohom. mutacijaiizmenaarhisemeirazvitaknovihsemanižegranga. Sinegdohaje neregularna, individualnajer ne zahvatasvečlanovejedneleksičko-semantičkegrupe. Postoje4 osnovnatipatransformacijakojima je u osnovisinegdoha. Sinegdoha

19. Prvitip – osnovna (prava) sinegdoha • upotrebomimenadelakakvecelinezasamucelinu • sastojise u transformaciji, u gubljenjupartitivnostiarhiseme • desemantizacijairesemantizacijajednogbrojasemapolaznogsemantičkogsadržaja. Sinegdoha

20. Primeri: • glava 1. gornjideočovečijegodnosnoprednjideoživotinjskogtela u kome se nalazimozakiglavnačula. 4. a. osoba, pojedinac, ličnost • arhisema: deočovečijegtela > čovek (gubi se partitivnost) • semenižegranga: gornji, prednji (desemantizovane) • krov> kuća, dom • lice > ljudskajedinka, osoba, ličnost Sinegdoha

21. Drugi tip • Kod ovog tipa sinegdohe imamo prenos nominacije sa šireg pojma na uži (odnosno sa hiperonima na hiponim). • Arhisema iz polaznog semantičkog sadržaja ostaje ista i u sekundarnom. • seme iz polaznog takođe ostaju iste, ali se pored njih razvijaju nove seme, one na osnovu kojih se jedan hiponim razlikuje od hiperonima i od drugih hiponima. Sinegdoha

22. Primeri: • kola1. vozilo na točkovima koje služi za prevoz ljudi i stvari. 2. zaprežno vozilo. 3. automobil sa motornom ili električnom vučom. 4. Vagon • Iz osnovnog značenja razvijaju se ostala značenja koja su sa osnovnim u odnosu hiperonim – hiponim. • žena, čovek, mačka... Sinegdoha

23. Treći tip • Kod ovog tipa imamo upotrebu imena jednog pojma i za širi sličan pojam i za uži sličan pojam • sličan po semskom sastavu u semantičkom sadržaju. . Sinegdoha

24. Primer: • Zemlja • planeta > kopno > meka materija po Zemljinoj kori > država • Leksema narod realizuje se u više značenja • Nacija; etnička grupa; stanovništvo; ljudi na nižim stepenima imovinske i društvene hijerarhije; mnoštvo osoba; ukućani; porod, potomstvo. • Teško je odrediti koje je od ovih značenja primarno, a koja su sekundarna. • U rečnicima se ovakva značenja obično navode počev od najšireg do najužeg. Sinegdoha

25. Četvrti tip • Kodovogtipaimamoupotrebuimenanekegrupelicaza lice iztegrupe. • Primer: banda, vojska1. grupa 2. pojedinaciztakvegrupe • Ovaj tip semantičkihtransformacijaveoma je redak. Sinegdoha

26. Metafora je prenosnominacije (imenovanja) s jednogpojmanadrugi, odnosno s jednogsemantičkogsadržajanadrugi motivisananaloškimpovezivanjemsemantičkihkomponenata, semanižegranga, uzobaveznozamenjivanjearhisemepolaznogsemantičkogsadržajaarhisemomciljnogsemantičkogsadržaja. Metafora

27. Primer:glava • 1. gornjideočovečijegodnosnoprednjideoživotinjskogtela u kome se nalazimozakiglavnačula + okruglast + krajnji. • arhisema: deotela • seme: okruglast, krajnji • 6. gornji, prošireni, zaobljeniilizadebljalikrajilideopredmeta(~ eksera, ~klina, ~ suncokreta) • arhisema: deopredmeta • seme: krajnji, okruglast, prošireni Metafora

28. Zajedničkielement ovihsemantičkihsadržajaovelekseme je sema oblika. Samoje ovaj element omogućioasocijativnopovezivanjeovihdvajusemantičkihsadržaja, a ovoasocijativnopovezivanjerezultiralo je prenosomnominacije s pojmaglavakaodeotelanapojamglavakaoproširenideopredmeta. Metafora