ZB 9 Metaliczne materiały kompozytowe w aplikacjach lotniczych (w tym materiały typu GLARE)

1. UNIA EUROPEJSKA EUROPEJSKI FUNDUSZ ROZWOJU REGIONALNEGO II KONFERENCJA PANELE EKSPERTÓW 28 – 29 Czerwca 2010 r. „Nowoczesne technologie materiałowe stosowane w przemyśle lotniczym” ZB 9Metaliczne materiały kompozytowe w aplikacjach lotniczych (w tym materiały typu GLARE) Lider merytoryczny Dr hab. Barbara Surowska Instytucje partnerskie w zadaniu Politechnika Lubelska, Politechnika Rzeszowska, Politechnika Śląska, Instytut Lotnictwa, Instytut Techniczny Wojsk Lotniczych I i II kwartał 2010

2. UNIA EUROPEJSKA EUROPEJSKI FUNDUSZ ROZWOJU REGIONALNEGO Główne wyniki zrealizowanych prac badawczych • Politechnika Śląska: • Odlewy szkieletowe • Zakres przeprowadzonych badań: • Opracowanie modelu odlewu szkieletowego o łącznikach ułożonych prostopadle do ścian • Określenie rozkładu naprężeń dla modelu komórek elementarnych • Wykonanie próbnych odlewów szkieletowych oraz kompozytów • Kompozyty umacniane cząstkami • Zakres przeprowadzonych badań: • Określenie warunków wprowadzenia cząstek zbrojących metodą mechanicznego mieszania (temperatura procesu, prędkość wirowania, rodzaj atmosfery ochronnej, • Określenie warunków homogenizacji i odgazowania zawiesiny (temperatura procesu, prędkość wirowania, ciśnienie atmosfery ochronnej, czas homogenizacji) • Wytworzenie kompozytów na bazie stopu Al-Si-Mg, zawierających cząstki homo i heterofazowe, technologią odlewniczą cząstki SiC, cząstki węgla szklistego oraz mieszaninę cząstek SiC i węgla szklistego

3. UNIA EUROPEJSKA EUROPEJSKI FUNDUSZ ROZWOJU REGIONALNEGO Główne wyniki zrealizowanych prac badawczych • Potwierdzono korzystne właściwości mechaniczne odlewów szkieletowych, w których cała struktura przejmuje reakcję na obciążenie siłą skupioną. • Na przykładzie kompozytów z polimerem siarkowym potwierdzono korzystne właściwości mechaniczne i mikrostrukturalne kompozytów wytworzonych ze zbrojeniem szkieletowym. • Przeanalizowano możliwości kształtowania dyfuzji, morfologii i segregacji cermetalowych komponentów wzmacniających w kompozytach przeznaczonych do wytwarzania szkieletów • Potwierdzono możliwość wytwarzania szkieletów tradycyjnymi technikami odlewniczymi. • Porównując strukturę kompozytów zbrojonych cząstkami wytworzonych tradycyjną metodą mechanicznego mieszania ze strukturą odlewów wytworzonych z zastosowaniem techniki próżniowej stwierdzono znaczne podwyższenie lejności, a utworzona po zakrzepnięciu struktura pozbawiona jest porowatości.

4. UNIA EUROPEJSKA EUROPEJSKI FUNDUSZ ROZWOJU REGIONALNEGO Główne wyniki zrealizowanych prac badawczych • Politechnika Lubelska: • Wytworzono płyty kompozytowe kevlarowo-epoksydowe i hybrydowo-epoksydowe metodą autoklawową w warunkach przemysłowych w celu wyznaczenia parametrów wytrzymałościowych niezbędnych do analizy MES – uzyskano wysoką jakość wykonania. • Badania wytrzymałościowe wytworzonych materiałów kompozytowych w temperaturach normalnych pozwoliły na uzyskanie niezbędnych parametrów materiałowych oraz materiału fraktograficznego do jakościowej i ilościowej analizy pękania. • Wykonano numeryczną analizę właściwości wytrzymałościowych laminatów szklano- i węglowo-epoksydowych o różnych ułożeniach warstw jako I etap analizy MES laminatów typu GLARE.

5. UNIA EUROPEJSKA EUROPEJSKI FUNDUSZ ROZWOJU REGIONALNEGO Główne wyniki zrealizowanych prac badawczych • Politechnika Lubelska: • Obserwacje na mikroskopie metalograficznym oraz mikrotomografie komputerowym pozwoliły na jakościową i ilościową ocenę stanu materiałów doświadczalnych. • Ponadto metodą mikrotomografii komputerowej wykonano analizę 3D piany ceramicznej dla zespołu z PRz oraz sprawdzono możliwości urządzenia i opracowano metodykę badań na elementach struktur lotniczych otrzymanych w ramach współpracy z PZL Świdnik SA.

6. UNIA EUROPEJSKA EUROPEJSKI FUNDUSZ ROZWOJU REGIONALNEGO Główne wyniki zrealizowanych prac badawczych • Politechnika Rzeszowska • Kompozyty o osnowie ceramicznej: • Zakres przeprowadzonych badań: • Wyznaczenie rozkładu średnic zastępczych komórek w spienionej ceramice korundowej. • Opracowanie metodyki i wykonanie korundowych pianek do badań przewodnictwa cieplnego. Badania przewodnictwa cieplnego spienionej ceramiki korundowej. • Wyznaczenie twardości i ścieralności kompozytów AlCu5/Al2O3. • Pianki korundowe o porowatości 90% oraz 86% charakteryzują się małymi wartościami przewodnictwa cieplnego w badanym zakresie temperatury (25 – 600oC), co predysponuje te materiały do zastosowań w lekkich izolacjach termicznych w lotnictwie. • Przeprowadzone badania mikrostruktury metodą mikrotomografii komputerowej wykazały, że możliwe jest otrzymanie dobrej jakości przekrojów 2D preformów korundowych, z których obliczono rozkład grubości ścianek pianki. Uzyskano także, dobrej jakości obrazy rekonstrukcji przestrzennej (3D).

7. UNIA EUROPEJSKA EUROPEJSKI FUNDUSZ ROZWOJU REGIONALNEGO Główne wyniki zrealizowanych prac badawczych • Ceramiczne materiały na ogniwa paliwowe: • W ramach badania technologii wytwarzania elementów ogniwa paliwowego na podłożu anodowym zastosowano nową metodę formowania podłoży jaką jest prasowanie termoplastyczne. • Dzięki metodzie prasowania termoplastycznego otrzymano płaskie podłoża anodowe o wysokiej porowatości. Ponadto metoda ta pozwala na wytwarzanie wytrzymałych podłoży w szerokim zakresie porowatości. • W porównaniu do metody odlewania folii metoda ta pozwala na użycie niewielkiej ilości materiałów przeznaczonych do prób oraz czas ich przygotowania jest znacznie krótszy.

8. UNIA EUROPEJSKA EUROPEJSKI FUNDUSZ ROZWOJU REGIONALNEGO Główne wyniki zrealizowanych prac badawczych • ITWL: • Wykonano diagnostykę próbek badaniami nieniszczącymi z wykorzystaniem nowoczesnych systemów badawczych metodami: • Termografii impulsowej; • Bond Testing; • Metodą ultradźwiękową • Określono możliwości diagnostyczne poszczególnych technik badawczych do wykrywania wybranych typów uszkodzeń kompozytów włóknistych; • Porównano wyniki uzyskane poszczególnymi metodami.

9. UNIA EUROPEJSKA EUROPEJSKI FUNDUSZ ROZWOJU REGIONALNEGO Dane do wskaźników realizacji celów projektu • Referaty • Dębski H.: Przykłady modelowania MES cienkościennych struktur kompozytowych stosowanych w konstrukcjach lotniczych, X Konferencja Naukowo – Techniczna „Polimery i kompozyty konstrukcyjne” Wisła, 17 - 21 maj 2010, Polska • Bieniaś J., Surowska B.: Wytwarzanie, mikrostruktura oraz wybrane właściwości struktur kompozytowych, X Konferencja Naukowo – Techniczna „Polimery i kompozyty konstrukcyjne” Wisła, 17 - 21 maj 2010, Polska • Bieniaś J., Surowska B., Ostapiuk M., Beer K.: Identyfikacja nieciągłości w laminatach lotniczych z wykorzystaniem mikrotomografii komputerowej, X Konferencja Naukowo – Techniczna „Polimery i kompozyty konstrukcyjne” Wisła, 17 - 21 maj 2010, Polska • Surowska B., Bieniaś J.: The quality inspection of a smart composite structure, ECCM-14 - 14th European Conference on Composite Materials, 7-10 June 2010, BudapestHungary • Dębski H.: Numerical FEM analysis of aviation load carrying capacity structure constructed from composite materials,ECCM-14 - 14th European Conference on Composite Materials, 7-10 June 2010, BudapestHungary • Bieniaś J., Ostapiuk M., Surowska B.: Fatigue behaviour of carbon/epoxy composite,ECCM-14 - 14th European Conference on Composite Materials, 7-10 June 2010, BudapestHungary • Dragan K. , Lisiecki J., Klimaszewski S.: Impact damage identification in the composite aerospace elements with the use NDT and SHM approach, 5th International Conference - Supply on the Wings, 2 – 4 November 2010 Frankfurt, Germany (accepted).

10. UNIA EUROPEJSKA EUROPEJSKI FUNDUSZ ROZWOJU REGIONALNEGO Dane do wskaźników realizacji celów projektu • Referaty c.d. • Kluczowski R., Krauz M., Śliwa R.E.: Methods of preparation of elements of solid oxide fuel cells SOFC,European Conference on Materials and Structures in Aerospace EUCOMAS 2010, 7-8 June 2010 Berlin, Germany • PotoczekM., ŚliwaR. E.: Processing of Al2O3 preforms by gelcasting of foams and their liquid light metal infiltration, European Conference on Materials and Structures in Aerospace ECOMAS, June 7-8, 2010, Berlin, Germany • PotoczekM., ŚliwaR. E.: Ceramic foams as thermal conductivity insulations and preforms for metal-ceramics interpenetrating composites for aerospace applications, 5-th International Conference “Supply on the Wings”, November 2-4, 2010, Frankfurt Germany (accepted). • Cholewa M., Scelina D.: Temiczna analiza derywacyjna polimerów siarkowych w zastosowaniu do kompozytów ze szkieletowym zbrojeniem AlSiX, X Konferencja Naukowo – Techniczna „Polimery i kompozyty konstrukcyjne” Wisła, 17 - 21 maj 2010, Polska • Nowakowski S., Cholewa M., Wróbel P.: Kompozyty zbrojone fazami międzymetalicznymi z azotem i węglem, VI Seminarium SKN „Sferoid” 2010 • Pikos Ł., Cholewa M., Szuter T.: Dobór geometrii odlewów szkieletowych w oparciu o symulacje stanu naprężeń, VI Seminarium SKN „Sferoid” 2010 • Cholewa M., Szuter T.: Selection of skeleton castings geometry based on mechanical 3D analysis, 47th Foundry Days, 7th International PhD Foundry Conference, 2010, Brno

11. UNIA EUROPEJSKA EUROPEJSKI FUNDUSZ ROZWOJU REGIONALNEGO Dane do wskaźników realizacji celów projektu • Publikacje • Bieniaś J., Dębski H.: Numeryczna analiza tarcz kompozytowych zbrojonych włóknami szklanymi i węglowymi w warunkach złożonego stanu obciążenia, Kompozyty, nr 2/2010, str. 127÷132, 2010 • Dębski H., Bieniaś J.: Numeryczne modelowanie właściwości struktur kompozytowych na przykładzie fragmentu łopaty śmigłowca, Kompozyty, nr 2/2010, str. 170÷174, 2010 • Dębski H., Bieniaś J.: Finite numerical analysis of composite structure under complex loading conditions – optimal ply design of laminate, Journal of KONES Powertrain and Transport, Vol.17, No 1/2010, • Kopecki T., Dębski H.: Stan zakrytycznej deformacji wielosegmentowej, wielopodłużnicowej konstrukcji cienkościennej poddanej skręcaniu. Badania eksperymentalne oraz nieliniowa analiza numeryczna, Acta Mechanica and Automatica, vol.4, no 1(2010), w druku • Surowska B., Bieniaś J.: Wytwarzanie wielowarstwowych struktur kompozytowych metodą autoklawową, Kompozyty, 10: 2/2010, str. 121-126, 2010 • Dębski H.: Przykłady modelowania MES cienkościennych struktur kompozytowych stosowanych w konstrukcjach lotniczych, Polimery i kompozyty konstrukcyjne, monografia [red] G. Wróbel, Cieszyn 2010, str.100÷101 • Bieniaś J., Surowska B.: Wytwarzanie, mikrostruktura oraz wybrane właściwości struktur kompozytowych, Polimery i kompozyty konstrukcyjne, monografia [red] G. Wróbel, Cieszyn 2010, 22-23

12. UNIA EUROPEJSKA EUROPEJSKI FUNDUSZ ROZWOJU REGIONALNEGO Dane do wskaźników realizacji celów projektu • Publikacje – c.d. • Bieniaś J., Surowska B., Ostapiuk M., Beer K.: Identyfikacja nieciągłości w laminatach lotniczych z wykorzystaniem mikrotomografii komputerowej, Polimery i kompozyty konstrukcyjne, monografia [red] G. Wróbel, Cieszyn 2010, 404-405 • Surowska B., Bieniaś J.: The quality inspection of a smart composite structure, Proceedings of ECCM-14 - 14th European Conference on CompositeMaterials, Budapest July 2010, no. 156 • Dębski H.: Numerical FEM analysis of aviation load carrying capacity structure constructed from composite materials,Proceedings of ECCM-14 - 14th European Conference on CompositeMaterials, Budapest July 2010, no. 627 • Bieniaś J., Ostapiuk M., Surowska B.: Fatigue behaviour of carbon/epoxy composite,Proceedings of ECCM-14 - 14th European Conference on CompositeMaterials, Budapest July 2010, no. 072 • Cholewa M., Scelina D.: Termiczna analiza derywacyjna polimerów siarkowych w zastosowaniu do kompozytów ze szkieletowym zbrojeniem AlSi, Polimery i kompozyty konstrukcyjne, monografia [red] G. Wróbel, Cieszyn 2010, s. 58-69 • Cholewa M., Szuter T.: Geometrical and mechanical analysis of 3D casted skeleton structure, Archives of Foundry Engineering, 2/2010, v 10, p 23-27 • Dulęba A., Cholewa M.: Morfologia i segregacja fazy wzmacniającej w odlewanym kompozycie AlSi-CrFeCp Kompozyty, 3/2010, s. 195-200 • Nowakowski S., Cholewa M., Wróbel P.: Kompozyty zbrojone fazami międzymetalicznymi z azotem i węglem, Studenckie Prace Naukowe, 10/2010, s. 155-163 • Pikos Ł., Cholewa M., Szuter T.: Dobór geometrii odlewów szkieletowych w oparciu o symulacje stanu naprężeń, Studenckie Prace Naukowe, 10/2010, s. 169-175

13. UNIA EUROPEJSKA EUROPEJSKI FUNDUSZ ROZWOJU REGIONALNEGO Dane do wskaźników realizacji celów projektu • Prace inżynierskie obronione: • Czerkies P.: Analiza numeryczna kompozytu szklano-epoksydowego z wykorzystaniem metody elementów skończonych (opiekun dr inż. H. Dębski), PL luty 2010 • Leńczuk M.: Badania nieniszczące (NDT) wybranych kompozytowych struktur lotniczych (opiekun dr hab. B. Surowska), PL luty 2010 • Jakubczak P.: Analiza materiałowa laminatów wzmacnianych włókami szklanymi stosowanych w lotnictwie (opiekun dr hab. B. Surowska), PL luty 2010 • Majerski K.: Badania wybranych właściwości kompozytów warstwowych zbrojonych włóknami węglowymi (opiekun dr inż. J. Bieniaś), PL luty 2010 • Kowalczyk Ł.: Wytwarzanie kompozytowych struktur lotniczych – technologia i badania wybranych właściwości (opiekun dr inż. J. Bieniaś), PL luty 2010 • Mucha A.: Kompozyty inteligentne typu SMART w zastosowaniach lotniczych (opiekun dr inż. J. Bieniaś), PL maj 2010 • Prace magisterskie obronione: • Kwiatkowski P. : Przemiany fazowe w trakcie krystalizacji pierwotnej stopów Al i Cu (opiekun dr hab. inż. M. Cholewa) PŚ • Pawlas W. : Wpływ wybranych parametrów odlewania na strukturę i własności mechaniczne stopu Al-Si (opiekun dr hab. inż. M. Cholewa) PŚ

14. UNIA EUROPEJSKA EUROPEJSKI FUNDUSZ ROZWOJU REGIONALNEGO Dane do wskaźników realizacji celów projektu • Prace inżynierskie planowane: • Kozak Małgorzata: Analiza nieciągłości w laminacie kompozytowym (opiekun dr inż. J. Bieniaś) PL • 2 prace w PRz • Prace magisterskie planowane: • Muzyka Małgorzata: Analiza wad technologicznych w strukturze lotniczej typu sandwich (opiekun dr hab. B. Surowska), PL • Rózga Katarzyna: Kompozyty metalowe zawierające węgiel szklisty (opiekun dr inż. J. Myalski), PŚ • Lorek Tomasz: Badania segregacji w kompozytach Al-Si odlewanych w polu magnetycznym (opiekun dr hab. inż. M. Cholewa), PŚ • Pikos Łukasz: Badania własności użytkowych kompozytów ze zbrojeniem szkieletowym i cieczą lepko-sprężystą (opiekun dr hab. inż. M. Cholewa), PŚ • Prace doktorskie planowane – 1 w PRz • Prace habilitacyjne planowane – 1 w PRz • Udział studentów / doktorantów / innych wykonawców (liczbowo) • PL: 3 pracowników n-b, 1 pracownik techniczny, 1 doktorantka; • bez wynagrodzenia – 1 doktorantka, 8 studentów • PŚ: 8 pracowników n-b, 2 pracowników technicznych, 5 studentów • PRz: 5 pracowników n-b, 3 pracowników technicznych • ITWL: 6 pracowników n-b, 3 pracowników technicznych

15. UNIA EUROPEJSKA EUROPEJSKI FUNDUSZ ROZWOJU REGIONALNEGO Stan współpracy z przedsiębiorstwami Doliny Lotniczej • Stała współpraca z PZL Świdnik SA • CEREL Boguchwała • Propozycje przyszłego uszczegółowienia SPB na rok 2011 • ITWL: • Ocena uszkodzeń eksploatacyjnych w tym uszkodzeń typu Impact DAMAGE • Porównanie aplikacji metod badań nieniszczących z metodami monitorowania

16. UNIA EUROPEJSKA EUROPEJSKI FUNDUSZ ROZWOJU REGIONALNEGO Główne wnioski • Badania przewidziane do realizacji przebiegają planowo • Wstępne wyniki badań wytworzonych materiałów kompozytowych potwierdzają skuteczność opracowywanych technologii • W badania zaangażowani są zarówno pracownicy jak i studenci • Wyniki prac prowadzonych w projekcie są upowszechniane w postaci licznych prezentacji oraz opracowanych publikacji, co przyczynia się do promocji projektu • Zakłady lotnicze oraz instytuty badawcze zainteresowane są technologiami oraz metodami badawczymi materiałów przeznaczonych do zastosowania w przemyśle lotniczym