Polskie prawo parlamentarne na tle porównawczym

Polskie prawo parlamentarne na tle porównawczym Organy wewnętrzne parlamentu

Polskie prawo parlamentarne. Organy wewnętrzne parlamentu. Przyczyny tworzenia organów wewnętrznych parlamentów: • naturalna tendencja wszystkich ciał kolegialnych do tworzenia wewnętrznego mechanizmu zarządzania własnymi sprawami; ciała kolegialne ze względu na swój liczny skład nie są zdolne do efektywnego, bezpośredniego wykonywania całości zadań, wymogi organizacji pracy nakazują „rozpisanie” niektórych ról formalnie przynależnych organowi kolegialnemu na rzecz wewnętrznych organów, działających jednak na rzecz całego organu, • „tworzenie w parlamencie (jego izbie) – ciele kolegialnym, o znacznej (z reguły kilkusetosobowej) liczebności – struktur wewnętrznych, nazywanych organami wynika z oczywistej konieczności zapewnienia uporządkowanego i efektywnego procedowania oraz z praktycznej potrzeby usprawnienia pracy” (P. Czarny/B. Naleziński) • „Specyfika działalności [parlamentu] polega na tym, że konieczny jest „wewnętrzny podział pracy” między deputowanymi, wyrażający się w powołaniu organów, które w jego imieniu dokonują czynności związanych z organizowaniem, przygotowaniem i kierowaniem działalnością izby” (P. Czarny/B Naleziński)

Polskie prawo parlamentarne. Organy wewnętrzne parlamentu. • „Wyposażenie parlamentu w organy wewnętrzne stanowi jeden z elementarnych czynników warunkujących prawidłowe wykonywanie swych kompetencji przez zgromadzenie. Dwie sfery działania, które zresztą wzajemnie się łączą są podstawowym uzasadnieniem tworzenia organów parlamentu. Koniecznym jest z jednej strony przygotowanie posiedzeń zgromadzenia, z drugiej zaś niezbędne jest zachowanie ciągłości jego pracy oraz zapewnienie jego operatywności – co niemożliwe w sensie dosłownym dla samego parlamentu ze względu na zbyt liczny skład – jest w zupełności realne dla jego organów” (Z. Kędzia) • „system organów wewnętrznych zgromadzenia to wreszcie także jedna z gwarancji materialnych niezależności (autonomii) parlamentu od innych organów państwa” (Z. Kędzia)

Polskie prawo parlamentarne. Organy wewnętrzne parlamentu. • Organy parlamentu – w ujęciu formalnym podmioty, których rola jako organów parlamentu została jednoznacznie przesądzona w akcie prawnym jak konstytucja, ustawa o parlamencie (np. w Izraelu ustawa konstytucyjna o Knesecie, w Szwecji akt o Rikstagu) lub regulaminie parlamentarnym. - w ujęciu materialnym – podmiot prawnie (np. konstytucyjnie, ustawowo lub regulaminowo) wyodrębniony pod względem osobowym i kompetencyjnym, wykonujący zadania właściwe parlamentowi, wykonywane w jego imieniu i w jego „zastępstwie”. „Zastępstwo” to ma specyficzny charakter, wynika z organizacji pracy i wyodrębnienia w tym celu mniejszych zespołów ludzkich dla efektywniejszej pracy, nie oznacza w zasadzie wykonywania zadań „zamiast” parlamentu; wyjątkami są takie organy, które w okresie przejściowym (np. w przerwie międzykadencyjnej) wykonują zadania zastrzeżone parlamentu (np. Stała Deputacja w Hiszpanii).

Polskie prawo parlamentarne. Organy wewnętrzne parlamentu. • Typologia organów parlamentarnych: • ze względu na liczebność osób tworzących organ: organy jednoosobowe i kolegialne; w podziale tym, obok kwestii funkcjonalnych związanych zwykle z wieloosobową strukturą zawiera się wszakże o wiele istotniejszy problem z punktu widzenia funkcjonowania parlamentu – reprezentatywność organu. • ze względu na rodzaj wykonywanych zadań: organy kierownicze (rozstrzygające), organy pomocnicze i organy opiniodawcze; z reguły jednak podział ten nie jest całkowicie jednoznaczny, gdyż występują organy, które posiadają złożone (mieszane) rodzaje zadań, • ze względu na podstawę prawną ich istnienia: organy konstytucyjne i organy regulaminowe, • ze względu trwałość zadania wykonywanego przez dany organ: organy stałe i organy przejściowe (nadzwyczajne).

Polskie prawo parlamentarne. Organy wewnętrzne parlamentu. • Modele organu kierowniczego parlamentu: • model westminsterski, • model amerykański (kongresowy), • model francuski.

Polskie prawo parlamentarne. Organy wewnętrzne parlamentu. • Model westminsterski, ewoluował przez kilkaset lat, począwszy od funkcjonariusza powoływanego przez monarchę i będącego jego przedstawicielem. Pierwsze próby zerwania z tą tradycja nastąpiły na początku rewolucji angielskiej w 1641r., ale ostatecznie model niezależnego od monarchy speakera Izby Gmin w połowie XVIII wieku, kiedy speakerem był Richard Onslow, który sprawował swój urząd przez 33 lata. Wtedy też narodziła się zasada bezstronności speakera, rozumiana także jako jego odcięcie się od ugrupowania, z którego pochodzi. Nie zmienia to faktu, że z reguły funkcja speakera Izby Gmin była obsadzana od 1940r. przez ugrupowanie mające większość parlamentarną. Złamanie tej tradycji nastąpiło dopiero w 1992r., kiedy speakerem została przedstawicielka Partii Pracy BettyBoothroyd (pierwsza w historii kobieta na tym stanowisku). • Speaker wybierany jest przez członków Izby Gmin, ale często ustalenie zapada przez aklamację. Przyjęte jest także, że stanowisko speakera jest sprawowane przez kilka kadencji, a osoba je opróżniające kończy w ten sposób swoją karierę polityczną. Nie uczestniczy w głosowaniach chyba, że następuje równość głosów wówczas ma głos rozstrzygający. • Druga istotna cecha tego urzędu, zdolność do kontrolowania debaty ukształtowała się z końcem XIX wieku, gdy speakerem był Henry Brand i jego decyzje wprowadziły tzw. gilotynę przeciwko obstrukcji parlamentarnej stosowanej przez posłów irlandzkich dopominających się o autonomię dla Irlandii.

Polskie prawo parlamentarne. Organy wewnętrzne parlamentu. • Ukształtowały się następujące obszary aktywności speakera Izby Gmin: • Przewodniczenie obradom Izby Gmin – speaker zwołuje posiedzenia Izby Gmin (także w sytuacjach nagłych na żądanie gabinetu) kontroluje stosowanie przez MP zasad procedury parlamentarnej, udziela głosu i wyraża zgodę na przedkładane wnioski, decyduje o czasie trwania debaty, wyraża zgodę na: zadawanie pytań w trybie prywatnym (PNQ), debaty w trybie natychmiastowym, rozpatruje skargi na naruszenie przywileju parlamentarnego, dokonuje interpretacji procedur parlamentarnych i tworząc precedensy, • Przewodniczenie Komisji Izby Gmin – organ nadzoru służb parlamentarnych Izby Gmin, w jej skład wchodzi pięciu posłów z każdego z ugrupowań a ponadto lider Izby Gmin, sekretarz Izby i jego zastępca (ostatni dwaj powoływani przez monarchę) • Wykonuje głównie funkcje ceremonialne związane z pośrednictwem między Izbą Lordów a Izbą Gmin oraz między Izbą Gmin a monarchą Speaker Izby Gmin nie pełni zastępstwa w przypadku czasowej niezdolności głowy państwa lub szefa rządu. Model westminsterski znany jest m.in. Kanadzie i Indiom, a także Izraelowi.

Polskie prawo parlamentarne. Organy wewnętrzne parlamentu. Model amerykański, speakera Izby Reprezentantów – inspiracją dla niego był angielski model speakera Izby Gmin, jednak zasadniczą różnicą jest fakt, że speaker Izby Reprezentantów jest zawsze przywódcą partii większościowej w tej Izbie. Jest to konstrukcja mająca swe korzenie w przeszłości, kiedy reprezentacje kolonialne w walce przeciwko monarchii powoływały na swego przewodniczącego lidera opozycji. Współcześnie należy zwrócić uwagę, że speaker IR jest organem uwzględnionym w (b. zwięzłej) konstytucji USA i jednym z czterech organów jednoosobowych. Za twórcę zrębów instytucji speakera IR uchodzi Henry Clay (lata 1820 – te). W ręku speakera pozostaje prawo dysponowania większością w Izbie Reprezentantów, co daje mu możliwość sprawnego kierowania pracami Izby.

Polskie prawo parlamentarne. Organy wewnętrzne parlamentu. • Funkcje lidera Izby Reprezentantów: • przywództwo partii większościowej w Izbie, przeciwdziałanie obstrukcji ze strony opozycji, powoływanie RulesCommittee składającej się z zaufanych osób speakera, która koordynuje procedury legislacyjne, kieruje projekty ustaw do właściwych komisji, kieruje organizacją partyjną w Izbie, • przewodnictwo obrad Izby, głównie dotyczących ważniejszych przedsięwzięć legislacyjnych, wyznaczanie młodszych członków Izby do przewodniczenia Izbie w mniej istotnych sprawach; jak od osoby przewodniczącej obradom oczekuje się bezstronności co jest ważne pry ustalaniu kolejności mówców i podejmowaniu środków proceduralnych; speaker rzadko zabiera głos, może głosować, choć z reguły stosuje to w sytuacji równości głosów, • kierowanie administracją Izby, odpowiada za bezpieczeństwo Izby, jej infrastrukturę, nadzoruje pracę pracowników oraz odpowiada z relacje z mediami. • Speaker jest wybierany przez Kongres, przy czym kandydaci zgłaszani są przez odpowiednie frakcje partyjne, speaker wybierany jest na kadencję IR (2 lata), przy czym elekcja może być wielokrotnie ponawiana (np. Sam Rayburn był speakerem przez 18 lat), • Stanowisko speakera jest drugie w kolejności zastępstwa po prezydencie

Polskie prawo parlamentarne. Organy wewnętrzne parlamentu. • Model francuski kierowania pracami Zgromadzenia Narodowego opiera się na silnej pozycji organów kolegialnych: • Biuro Zgromadzenia Narodowego – organ składający się z przewodniczącego ZN, 6 wiceprzewodniczących, 3 kwestorów i 12 sekretarzy; do jego zadań należy ustalanie trybu pracy nad projektami ustaw (m.in. projekty ustaw wnoszone są do biura), kierowanie pracami Zgromadzenia, organizowanie służb legislacyjnych i zarządzanie relacjami z otoczeniemoraz wykonywaniem uprawnień wobec deputowanych (np. przyjmowanie oświadczeń nt. wykonywanej działalności zawodowej, deklaracji majątkowej) • Konferencja przewodniczących - w skład wchodzi przewodniczący ZN, jego sześciu zastępców oraz przewodniczący frakcji parlamentarnych; do jej zadań należy ustalanie składu komisji parlamentarnych proporcjonalnie do siły poszczególnych ugrupowań (ilości posiadanych mandatów) oraz podział czasu w debacie parlamentarnej (na tej samej zasadzie) Ponadto w Zgromadzeniu Narodowym występują organy jednoosobowe:przewodniczący – kierujący pracami Biura i Konferencji, kierujący obradami Zgromadzenia, przedstawiający prezydentowi Republiki opinię w sprawie rozwiązania Zgromadzenia Narodowego oraz zastosowania art. 16 konstytucji, wskazujący trzech członków Rady Konstytucyjneji trzech członków Narodowej Rady ds. Komunikacji Audiowizualnej. Kwestorzy – odpowiadający za problematykę finansową Zgromadzenia w tym zaciąganie kredytów i kontrolę wydatków. Zastosowanie m.in. Finlandia.

Polskie prawo parlamentarne. Organy wewnętrzne parlamentu. • Przykłady konstytucjonalizacji organów kierowniczych parlamentu. • § 34 Konstytucji FinlandiiPrzewodniczący parlamentu i Rada Przewodniczących • Parlament wybiera spośród deputowanych na każdej sesji przewodniczącego i dwóch wiceprzewodniczących.Wybory przewodniczącego i wiceprzewodniczących parlamentu odbywają się w zamkniętym tajnym głosowaniu. Deputowany, który otrzymał więcej niż połowę oddanych głosów, zostaje wybrany. Jeżeli nikt nie uzyskał wymaganej większości oddanych głosów w dwóch pierwszych głosowaniach, wybrany zostaje deputowany, który w trzecim głosowaniu otrzymał najwięcej głosów. Przewodniczący i wiceprzewodniczący wspólnie z przewodniczącymi komisji stałych tworzą Radę Przewodniczących. Rada Przewodniczących wydaje dyspozycje dotyczące organizacji prac parlamentu i decyduje, zgodnie ze szczegółowymi przepisami niniejszej Konstytucji lub regulaminu obrad parlamentu, o trybie rozpatrywania spraw na sesji parlamentu. Rada Przewodniczących może wystąpić z inicjatywą uchwalenia lub zmiany ustawy o urzędnikach parlamentarnych lub regulaminu obrad parlamentu, jak również może przedkładać propozycje dotyczące innych przepisów związanych z funkcjonowaniem parlamentu.

Polskie prawo parlamentarne. Organy wewnętrzne parlamentu. • Artykuł 77 Konstytucji Bułgarii • (1) Przewodniczący Zgromadzenia Narodowego: • 1. reprezentuje Zgromadzenie Narodowe; • 2. przedstawia projekt porządku dziennego posiedzeń; • 3. otwiera, prowadzi i zamyka posiedzenia Zgromadzenia Narodowego i zapewnia porządek podczas ich trwania; • 4. poświadcza swoim podpisem treść przyjętych przez Zgromadzenie Narodowe aktów; • 5. ogłasza uchwały, oświadczenia i apele przyjęte przez Zgromadzenie Narodowe; • 6. organizuje międzynarodowe kontakty Zgromadzenia Narodowego. • (2) Wiceprzewodniczący Zgromadzenia Narodowego pomagają przewodniczącemu i wykonują zlecone przez niego czynności.

Polskie prawo parlamentarne. Organy wewnętrzne parlamentu. Artykuł 72 Konstytucji Hiszpanii • 2. Izby wybierają swoich Przewodniczących oraz pozostałych członków swoich Prezydiów. Wspólnym posiedzeniom przewodniczy Przewodniczący Kongresu, a tok ich obrad określa regulamin Kortezów Generalnych, przyjęty absolutną większością przez każdą Izbę. • 3. Przewodniczący Izb wykonują w ich imieniu pełną władzę administracyjną i uprawnienia policyjne wewnątrz swoich siedzib.

Polskie prawo parlamentarne. Organy wewnętrzne parlamentu. • Artykuł 40 Konstytucji Niemiec • (1) Bundestag wybiera swojego przewodniczącego, jego zastępców i sekretarzy. Uchwala swój regulamin. • (2) Przewodniczący wykonuje w gmachu Bundestagu prawa gospodarza i sprawuje władzę policyjną. Bez jego zgody w pomieszczeniach Bundestagu nie wolno przeprowadzać rewizji ani dokonywać konfiskaty.

Polskie prawo parlamentarne. Organy wewnętrzne parlamentu. • Artykuł 30 Konstytucji Austrii • (1) Rada Narodowa wybiera ze swego grona Przewodniczącego oraz drugiego i trzeciego przewodniczącego. • (4) Przewodniczącemu Rady Narodowej przysługuje prawo mianowania osób zatrudnionych w Kancelarii Parlamentu i wszystkie pozostałe kompetencje w sprawach personalnych tych osób. • (5) Przewodniczący Rady Narodowej może skierować osoby zatrudnione w Kancelarii Parlamentu do wykonywania zadań parlamentarnych w klubach parlamentarnych. • (6) Przy wykonywaniu przysługujących na podstawie niniejszego artykułu kompetencji administracyjnych Przewodniczący Rady Narodowej jest naczelnym organem administracji i wykonuje te uprawnienia samodzielnie. Prawo wydawania rozporządzeń przysługuje Przewodniczącemu, o ile dotyczą one wyłącznie spraw administracyjnych uregulowanych w niniejszym artykule.

Polskie prawo parlamentarne. Organy wewnętrzne parlamentu. • Artykuł 61 Konstytucji Holandii • 1. Każda izba powołuje spośród deputowanych swego przewodniczącego. • Artykuł 62 • Przewodniczący Pierwszej Izby kieruje wspólnym posiedzeniem [izb]. • Art. 29 Konstytucji Czech • (1) Izba Poselska wybiera i odwołuje przewodniczącego i wiceprzewodniczących Izby Poselskiej. • (2) Senat wybiera i odwołuje przewodniczącego i wiceprzewodniczących Senatu.

Polskie prawo parlamentarne. Organy wewnętrzne parlamentu. • Powoływanie organu kierowniczego parlamentu (izby parlamentu): • a) przez wybór dokonany przez parlament (izbę) – zdecydowana większość przypadków; • b) przez wybór dokonany przez podmiot zewnętrzny wobec parlamentu – Austria art. 36 Konstytucji; USA art. I sekcja 3 klauzula 4; • c) przez powołanie przez organ zewnętrzny wobec parlamentu: • Kanada – przewodniczący Senatu powoływany jest przez gubernatora (de facto przez premiera) • Wielka Brytania – Lord Kanclerz przewodniczący Izby Lordów, powoływany przez premiera

Polskie prawo parlamentarne. Organy wewnętrzne parlamentu. • Artykuł 36 Konstytucji Austrii • (1) W przewodniczeniu Radzie Federalnej kraje zmieniają się co pół roku w kolejności alfabetycznej. • (2) Jako przewodniczący Rady działa przedstawiciel kraju powołanego do przewodniczenia wybrany na pierwszym miejscu spośród tych członków Rady, których mandaty przypadły partii mającej największą ilość miejsc w parlamencie krajowym bądź też – jeśli wiele partii ma tę samą liczbę miejsc – tej, która w ostatnich wyborach do parlamentu krajowego uzyskała największą liczbę głosów, przy równych uprawnieniach decyduje losowanie. Parlament krajowy może jednak postanowić, że przewodniczenie winno przypaść innemu przedstawicielowi kraju, którego mandat w Radzie Federalnej przypadł tej partii; taka uchwała wymaga każdorazowo zgody większości tych członków parlamentu krajowego, których mandaty przypadają tej partii. Powołanie zastępcy reguluje regulamin Rady Federalnej. Przewodniczący nosi tytuł: „Przewodniczący Rady Federalnej”, a zastępca tytuł: „Wiceprzewodniczący Rady Federalnej”.

Polskie prawo parlamentarne. Organy wewnętrzne parlamentu. • Art. I sekcja 3, klauzula 4 Konstytucji USA • Senatowi będzie przewodniczyć Wiceprezydent Stanów Zjednoczonych, lecz prawo głosu będzie miał tylko w przypadku równego podziału głosów senatorów.

Polskie prawo parlamentarne. Organy wewnętrzne parlamentu. • Okres, na który powoływany jest organ kierowniczy: • na kadencję, np. Hiszpania, Grecja, Francja (Zgromadzenie Narodowe), Bułgaria, Rumunia (dotyczy tylko przewodniczących Izby Deputowanych i Senatu, pozostali członkowie prezydiów obu izb wybierani są na sesję), Słowacji, Szwecja • na sesję parlamentarną, np. Belgia, Finlandia, Luksemburg, • wybór przy każdym odnowieniu składu izby, np. Francja (Senat) • wybór na ściśle określony czas, np. Austria pół roku (Rada Federalna) Niemcy na rok (Bundesrat)

Polskie prawo parlamentarne. Organy wewnętrzne parlamentu. • Organy kierownicze polskich izb parlamentarnych. Marszałek Sejmu – instytucja o długiej tradycji historycznej, od początku parlamentaryzmu znany był podmiot kierujący obradami, początkowo noszący nazwę „dyrektora” lub „starszego”, jednak w XVI w. pojawia się pojęcie Marszałka Izby Poselskiej, co było wskazaniem a contrario do instytucji Marszałka Koronnego jako instytucji monarszej, zarządzającej dworem królewskim. Od połowy XVI w. marszałek sejmowy był wybierany przez posłów. Instytucja została utrzymana w Konstytucji 3 Maja, a także w czasach Księstwa Warszawskiego i Królestwa Polskiego (powoływani przez monarchę). Instytucja ta została odtworzona po odzyskaniu niepodległości w 1919r. W okresie I Rzeczypospolitej posiedzeniom Senatu przewodniczył monarcha lub w jego zastępstwie Marszałek Wielki Koronny. Instytucja ta została przywrócona w konstytucji marcowej z 1921r.

Polskie prawo parlamentarne. Organy wewnętrzne parlamentu. • Wyrok Trybunału Konstytucyjnego sygn. K 21/98 • Najpierw więc należy wypowiedzieć się co do znaczenia prawnego przeniesienia w konstytucji dotychczasowych kompetencji Prezydium na Marszałka Sejmu i rezygnacji z regulacji Prezydium Sejmu w konstytucji. Należy zwrócić uwagę na fakt, że samo opisanie (wymienienie) w konstytucji jakiejś instytucji nie nadaje jej szczególnego charakteru. Wymienienie więc w konstytucji Marszałka Sejmu i określenie jego ogólnych kompetencji (art. 110 ust. 1 i ust. 2 - 1. “Sejm wybiera ze swojego grona Marszałka Sejmu i wicemarszałków, 2. Marszałek Sejmu przewodniczy obradom Sejmu, strzeże praw Sejmu oraz reprezentuje Sejm na zewnątrz”), oznacza z konstytucyjno-prawnego punktu widzenia tylko tyle, że wszelkie zmiany w opisanym statusie (art. 110) Marszałka Sejmu wymagałyby zmiany konstytucji. • Marszałek Sejmu jest organem Sejmu tak jak Prezydium Sejmu, Konwent Seniorów i Komisje Sejmowe (art. 10 Regulaminu Sejmu). Warto też zwrócić uwagę na okoliczność, że Marszałek nie jest jedynym organem Sejmu wymienionym przez konstytucję. Konstytucja wymienia także komisje sejmowe - stałe i nadzwyczajne (art. 110 ust. 3 konstytucji) oraz komisje śledcze (art. 111 konstytucji). • Marszałek Sejmu będąc jednoosobowym organem Sejmu jest jednocześnie jego organem kierowniczym (art. 110 ust. 1 i 2 konstytucji) i w tym sensie przejął kompetencje dotychczasowego organu kierowniczego Sejmu, jakim było Prezydium Sejmu.

Polskie prawo parlamentarne. Organy wewnętrzne parlamentu. • Należy jednak zwrócić uwagę, że w poprzednim stanie prawnym art. 10 ust. 2 zd. 2 Małej Konstytucji stanowił: Prezydium zwołuje posiedzenia Sejmu i kieruje jego pracami, gdy tymczasem art. 110 ust. 2 Konstytucji z 1997r. Stwierdza: Marszałek Sejmu przewodniczy obradom Sejmu, strzeże praw Sejmu oraz reprezentuje Sejm na zewnątrz. • Oznacza to, że konstytucja bezpośrednio (literalnie) nie dokonała transferu kompetencji do kierowania pracami Sejmu na Marszałka Sejmu (podobnie jak na inny organ Sejmu).

Polskie prawo parlamentarne. Organy wewnętrzne parlamentu. • Wybór Marszałka Sejmu. • Instytucja Marszałka Seniora – zgodnie z polską tradycją osoba otwierająca pierwsze posiedzenie izby po wyborach parlamentarnych i powoływana na to stanowisko przez Prezydenta RP. Jednak art. 109 ust. 2 Konstytucji : „Pierwsze posiedzenia Sejmu i Senatu Prezydent Rzeczypospolitej zwołuje na dzień przypadający w ciągu 30 dni od dnia wyborów, z wyjątkiem przypadków określonych w art. 98 ust. 3 i 5.” nie przewiduje tej instytucji. Przepis ten jest uzupełniony przez art. 1 ust. 1 Regulaminu Sejmu:Pierwsze posiedzenie nowo wybranego Sejmu otwiera Marszałek-Senior powołany przez Prezydenta Rzeczypospolitej Polskiej spośród najstarszych wiekiem posłów. • Prezydent ma więc swobodę wyboru osoby Marszałka – Seniora Sejmu. Odmiennie jest to uregulowane w regulaminie Senatu – zgodnie z art. 30 ust. 1 pierwsze posiedzenie Senatu otwiera Prezydent i powołuje na przewodniczącego najstarszego wiekiem senatora (Marszałek Senior). • Instytucja Marszałka Seniora ma długą tradycję historyczną – pierwszym Marszałkiem Seniorem Sejmu Ustawodawczego w 1919 r. był F. Radziwiłł, powołany przez Naczelnika Państwa. • Niewątpliwie instytucja Marszałka – Seniora jest ograniczeniem autonomii parlamentu, szczególnie, że współcześnie parlamentaryzm odchodzi od udziału osoby głowy państwa w zwołaniu i konstytuowaniu się parlamentu.

Polskie prawo parlamentarne. Organy wewnętrzne parlamentu. • Zadaniem Marszałka Seniora w kolejności jest : • otwarcie pierwszego posiedzenia Sejmu (w przypadku Senatu o ile nie uczyni tego Prezydent RP), • powołanie tymczasowych sekretarzy Sejmu (Senatu); w przypadku Senatu, Marszałek – Senior wcześniej składa jako pierwszy ślubowanie, • odebranie ślubowania od posłów (senatorów), • przeprowadzenie wyboru Marszałka Sejmu (Senatu) Procedura wyboru Marszałka Sejmu: • Zgłoszenie kandydata na Marszałka Sejmu – zgodnie z art. 4 ust. 2 R. Sejmu kandydaturę może zgłosić grupa co najmniej 15 posłów, przy czym 1 poseł może poprzeć tylko jedną kandydaturę; w praktyce ostatnich kadencji kandydatury są zgłaszane przez 2 – 3 największe kluby. Kandydata na Marszałka Senatu zgłaszają grupy co najmniej 10 senatorów, przy czym praktyką ostatnich kadencji było zgłaszanie 1 kandydatury. Zgodnie z przyjętą regulacją konstytucyjną (art. 110 ust. 1 – „Sejm wybiera ze swojego grona”) kandydat na Marszałka Sejmu (Senatu) musi być posłem (senatorem) • Regulamin nie przewiduje przeprowadzenia debaty nad kandydaturami, ale w 2011r. odbyła się taka w Sejmie, • Konstytucja milczy nt. większości niezbędnej do wyboru Marszałka; zgodnie z art. Art. 4 ust. 3 Reg. Sejmu i art. 6 ust. 1 Reg. Senatu wymagana jest bezwzględna większość głosów w obecności co najmniej połowy ustawowej liczby posłów (senatorów). W przypadku Marszałka Senatu, regulamin Senatu przewiduje głosowanie tajne.

Polskie prawo parlamentarne. Organy wewnętrzne parlamentu. • Postanowienie Trybunału Konstytucyjnego sygn. K 1/02. • Fakt, że art. 112 Konstytucji nie wspomina wyraźnie o tym, że regulamin Sejmu ma określić tryb odwoływania Marszałka i wicemarszałków Sejmu nie oznacza, że osoby pełniące te funkcje nie mogą zostać odwołane. W ocenie Trybunału Konstytucyjnego obowiązująca Konstytucja pozostawia Sejmowi szeroki zakres swobody co do sposobu uregulowania przesłanek i trybu odwoływania jego organów. Nie podlega dyskusji, że sprawy związane z odwoływaniem Marszałka Sejmu i wicemarszałków Sejmu dotyczą organizacji wewnętrznej Sejmu, należą zatem do zakresu wyłączności Regulaminu Sejmu i nie mogą być regulowane w drodze ustawy. • Z przepisów Konstytucji nie można wyprowadzić bezwzględnego nakazu uregulowania przesłanek oraz trybu odwoływania Marszałka oraz wicemarszałków Sejmu w regulaminie izby. Kwestie te mogą być pozostawione do rozstrzygnięcia przez praktykę parlamentarną. Ocena zgodności z prawem aktów stosowania prawa przez parlament i jego organy wykracza poza zakres kompetencji Trybunału Konstytucyjnego. • Art. 10a Regulaminu Sejmu wprowadził instytucję odwołania Marszałka Sejmu: • 1. Sejm odwołuje Marszałka Sejmu na wniosek złożony przez co najmniej 46 posłów i imiennie wskazujący kandydata na Marszałka Sejmu. • 2. Sejm odwołuje i wybiera Marszałka Sejmu bezwzględną większością głosów w obecności co najmniej połowy ustawowej liczby posłów, w jednym głosowaniu. • 4. Rozpatrzenie wniosku, o którym mowa w ust. 1, i poddanie go pod głosowanie następuje na najbliższym posiedzeniu Sejmu przypadającym po upływie 7 dni od dnia jego złożenia, nie później jednak niż w terminie 45 dni od dnia złożenia wniosku.

Polskie prawo parlamentarne. Organy wewnętrzne parlamentu. • Odmiennie uregulowane jest odwołanie Marszałka Senatu na wniosek grupy co najmniej 34 senatorów, w głosowaniu tajnym bezwzględną większością głosów, przy czym regulamin Senatu nie zawiera obowiązku wskazania przez wnioskodawców kandydata na nowego Marszałka Senatu. • Zastępstwo Marszałka Sejmu i Senatu – sprawowane jest przez wicemarszałków; zgodnie z art. 10 reg. Sejmu:Marszałka Sejmu w zakresie przez niego określonym zastępują wicemarszałkowie Sejmu.Natomiast art. 11 reg. Senatu stwierdza: • 1. Wicemarszałkowie Senatu: • 1) przewodniczą w zastępstwie Marszałka obradom Senatu, • 2) sprawują w zastępstwie Marszałka powierzone przez niego funkcje. • 2. Podczas zastępowania Marszałka, na wicemarszałkach ciążą obowiązki oraz przysługują im prawa Marszałka wynikające z Regulaminu Senatu. • Należy jednak zwrócić uwagę, że art. 110 ust. 1 Konstytucji przewiduje obowiązek powołania wicemarszałków.

Polskie prawo parlamentarne. Organy wewnętrzne parlamentu. • Funkcje Marszałka Sejmu (Senatu) wg. P. Czarnego i B. Nalezińskiego: • kierowanie pracami izby, organizowania i inspirowania działalności izby zwana przez autorów funkcją wewnątrzsejmową, • funkcja skierowana do podmiotów zewnętrznych wobec Sejmu, zwana funkcją reprezentacyjną, • funkcja administracyjno – porządkowa. • Z kolei wg. Z. Czeszejko – Sochackiego wyodrębnić można: a) Funkcje wewnętrznego kierownictwa ogólnego do których zalicza: funkcje koordynacyjne (zapewnienie należytego współdziałania organów Sejmu, w realizacji przypadających na nie zadań i obiegu informacji, przygotowania obrad, właściwej reakcji odpowiednich organów państwowych na instrumenty kontroli parlamentarnej oraz właściwego obiegu informacji z podmiotami zewnętrznymi (np. Senat, Prezydent), funkcje administracyjne związane z utrzymaniem porządku i bezpieczeństwa na obszarze Sejmu a także związane z zatrudnianiem i zwalnianiem podległego personelu, funkcja reprezentanta pracodawcy wobec podległych pracowników; b) Funkcję kierowania bieżącego pracami Sejmu, która ma charakter wewnętrzny, związana z: przygotowaniem posiedzenia, zarządzaniem obiegiem dokumentami (drukami) sejmowymi, zwoływaniem posiedzeń Prezydium Sejmu, Konwentu Seniorów i posiedzeń Sejmu związane z przewodniczeniem obradom Sejmu.

Polskie prawo parlamentarne. Organy wewnętrzne parlamentu. • Z kolei w oparciu o przepis art. 110 ust. 2 Konstytucji (Marszałek Sejmu przewodniczy obradom Sejmu, strzeże praw Sejmu oraz reprezentuje Sejm na zewnątrz) L. Garlicki wyraża pogląd, iż przepis ten konstruuje jednocześnie trzy sektory zadań i kompetencje Marszałka Sejmu (Senatu) • Zróżnicowanie tych funkcji wyraża jednocześnie złożoność kompetencji Marszałka, zarówno gdy chodzi o źródło ich regulacji (konstytucyjne, ustawowe, regulaminowe) jak i kierunek działania (skierowane do Sejmu, jego organów, poszczególnych posłów, ale także podmiotów zewnętrznych, np. NIK, RPO) • Prowadzi to też do wniosku, że kompetencje te mają charakter eklektyczny, są wyrazem historycznego ich narastania i dowodzą złożonego charakteru tego organu, wykraczającego poza ramy organu wewnątrzsejmowego.

Polskie prawo parlamentarne. Organy wewnętrzne parlamentu. • Prowadzi to do dyskusji na temat tego czy poza bezspornym faktem, iż Marszałek Sejmu jest organem wewnątrzsejmowym można go także uznać za organ państwa, • Pogląd taki wyraża M. Zubik w opinii którego przemawiają za tym: jednoznaczne wyodrębnienie tego organu w przepisach powszechnie obowiązujących (konstytucja), wyraźne określenie sposobu jego kreacji oraz „wyłącznie jemu przypisane kompetencje do władczego działania w imieniu i na rzecz państwa. Nie wykonuje ich tylko dlatego, że jest organem wewnętrznym Sejmu. Nie są one również związane z żadnymi funkcjami wynikającymi z bycia przez niego organem ciała kolegialnego” • Pogląd ten w odniesieniu do Marszałka Senatu podziela P. B. Zientarski, aczkolwiek ilość jego kompetencji jako organu państwa jest znacząco mniejsza.

Polskie prawo parlamentarne. Organy wewnętrzne parlamentu. • Odmiennie na ten temat P. Czarny i B. Naleziński, a także TK w wyroku sygn. K 21/98: • Przez ten fakt, że pozycja Marszałka i jego zadania opisane zostały w konstytucji Marszałek Sejmu nie nabył cech organu państwa(…), tak jak nie było organem państwa Prezydium Sejmu, gdy jego istnienie regulowane było w Małej Konstytucji z 1992 r. • Marszałek Sejmu jest organem Sejmu tak jak Prezydium Sejmu, Konwent Seniorów i Komisje Sejmowe (art. 10 Regulaminu Sejmu). Warto też zwrócić uwagę na okoliczność, że Marszałek nie jest jedynym organem Sejmu wymienionym przez konstytucję. Konstytucja wymienia także komisje sejmowe - stałe i nadzwyczajne (art. 110 ust. 3 konstytucji) oraz komisje śledcze (art. 111 konstytucji). Z tego powodu jednak nie można by wyprowadzić wniosku, że komisje sejmowe są organami państwa. • System organów państwa jest wyczerpująco opisany w konstytucji. Trzon tego systemu stanowią organy władzy ustawodawczej (Sejm i Senat), wykonawczej (Prezydent i Rada Ministrów) i sądowniczej (sądy i trybunały), a jedną z cech odróżniających organ państwa od organu wewnętrznego jest możliwość stanowienia decyzji o charakterze władczym w szerokim znaczeniu tego słowa, a więc posiadanie określonego imperium. Ta cecha ma definiować organ państwa w tym sensie, że jest mu ona przypisana jako charakterystyczna. Nie stanie się organem państwa ten lub inny podmiot tylko dlatego, że zlecono mu wykonywanie funkcji administracji publicznej (władzy publicznej).

Polskie prawo parlamentarne. Organy wewnętrzne parlamentu. • Do kompetencji Marszałka Sejmu jako organu państwa zaliczyć można: • przewodniczenie Zgromadzeniu Narodowemu (art.114 ust. 1 Konstytucji) • wyrażenie opinii w przedmiocie skrócenia kadencji Sejmu i Senatu przez prezydenta (art. 98 ust. 4 Konstytucji RP), • zarządzanie wyborów prezydenckich (art. 128 ust. 2 Konstytucji RP), • zarządzanie referendum konstytucyjnego w trybie art. 235 Konstytucji, • wyrażanie opinii w sprawie postępowania prezydenta w sprawie orzeczenia TK o częściowej niekonstytucyjności ustawy (art. 122 ust. 4 Konstytucji RP), • sprawowanie zastępstwa prezydenta w razie przejściowej niezdolności do pełnienia urzędu (art. 131 ust. 1 Konstytucji RP), trwałej niezdolności do pełnienia urzędu (art. 131 ust. 2 Konstytucji RP), • występowanie z wnioskami do TK w trybie sporów kompetencyjnych (art. 192 w zw. z art. 189 Konstytucji RP) oraz w trybie wnioskowym dot. przepisów prawa oraz partii politycznych (art. 191 w zw. z art. 188 Konstytucji RP), • jest powiadamiany o zatrzymaniu Prezesa NIK (art. 206 Konstytucji RP) i RPO (art. 211 Konstytucji RP) i może nakazać bezzwłoczne zwolnienie.

Polskie prawo parlamentarne. Organy wewnętrzne parlamentu. • Funkcja wewnątrzsejmowa Marszałka Sejmu: a) kierowanie obradami izby – wynika z art. 110 ust. 2 Konstytucji (‚przewodniczenie obradom”), a ponadto w art. 119 ust. 3 Konstytucji zawarta jest jedna z kompetencji tego obszaru (Marszałek Sejmu może odmówić poddania pod głosowanie poprawki, która uprzednio nie była przedłożona komisji). • Marszałek otwiera i zamyka obrady, co oznacza, że przesądza o ramach czasowych obrad, • otwiera i zamyka poszczególne punkty obrad, • ustala porządek głosowania, • może podejmować decyzje o uproszczonym trybie podejmowania decyzji, • udziela głosu i może regulować czas wystąpień (w szczególności wydłużać je), dyscyplinuje posłów zwracając im uwagę poprzez wezwanie „do rzeczy”, a następnie przywołanie „do porządku” , po wykluczenie z posiedzenia; od decyzji Marszałka Sejmu o wykluczeniu poseł może odwołać się do Prezydium Sejmu, które niezwłocznie rozstrzyga sprawę po zasięgnięciu opinii Komisji Regulaminowej i Spraw Poselskich. Do czasu ostatecznego rozstrzygnięcia sprawy poseł nie bierze udziału w posiedzeniu. O sposobie załatwienia odwołania Prezydium Sejmu niezwłocznie zawiadamia Sejm, jednak nie później niż na następnym posiedzeniu. Decyzja Prezydium Sejmu jest ostateczna.

Polskie prawo parlamentarne. Organy wewnętrzne parlamentu. • b) organizowanie i przygotowanie prac izby; • ustalanie porządku dziennego posiedzenia (po wysłuchaniu opinii Konwentu Seniorów; w przypadku, gdy Konwent nie wyrazi jednolitej opinii, Marszałek Sejmu przedstawia problem Sejmowi, który ostatecznie podejmuje decyzję); wnioski o uzupełnienie porządku dziennego mogą zgłaszać kluby, koła oraz grupy co najmniej 15 posłów, przedstawiając je Marszałkowi Sejmu w formie pisemnej do godziny 21.00 dnia poprzedzającego dzień rozpoczęcia posiedzenia Sejmu; jeżeli Marszałek ich nie uwzględni muszą stać się przedmiotem rozstrzygnięcia przez Sejm w ciągu 4 miesięcy. Rozwiązania te z jednej strony zwiększają uprawnienia opozycji, ale odsuwają w czasie rozpatrzenie zagadnień, które mogą utracić swoją polityczną aktualność. • Zwołanie posiedzenia i powiadomienie o nim posłów oraz organów państwa (np. prezydent, Rada Ministrów) i zlecenia niezbędnych czynności przygotowawczych takich jak np. drukowanie projektów ustaw i uchwał; zwołanie posiedzenia następuje w terminach ustalonych przez Prezydium Sejmu.

Polskie prawo parlamentarne. Organy wewnętrzne parlamentu. • kontrola i nadawanie biegu inicjatywom ustawodawczym i uchwałodawczym oraz wnioskom kierowanym przez organy państwowe do Sejmu; projekty ustaw i uchwał składa się w formie pisemnej na ręce Marszałka Sejmu; wnosząc projekt wnioskodawca wskazuje swego przedstawiciela upoważnionego do reprezentowania go w pracach nad tym projektem. Marszałek posiada samodzielne prawo zwrócenia projektu wnioskodawcy w przypadku niespełnienia wymogów formalnych określonych w Regulaminie Sejmu; projekty, co do których istnieje wątpliwość, czy nie są sprzeczne z prawem, w tym z prawem Unii Europejskiej lub podstawowymi zasadami techniki prawodawczej, Marszałek Sejmu, po zasięgnięciu opinii Prezydium Sejmu, może skierować celem wyrażenia opinii do Komisji Ustawodawczej. Komisja może większością 3/5 głosów w obecności co najmniej połowy członków Komisji zaopiniować projekt jako niedopuszczalny. Projektowi zaopiniowanemu jako niedopuszczalny Marszałek Sejmu może nie nadać dalszego biegu. • Marszałek Sejmu kieruje uchwałę Senatu zawierającą poprawki do ustawy uchwalonej przez Sejm albo odrzucającą ustawę w całości do rozpatrzenia przez komisje, które projekt ustawy rozpatrywały. To samo dotyczy ustawy, której podpisania Prezydent odmówił, przekazując ją wraz z umotywowanym wnioskiem Sejmowi do ponownego rozpatrzenia. • Marszałek podpisuje teksty uchwalonych ustaw i uchwał, co poświadcza autentyczność tych aktów; jest to szczególnie istotne dla Senatu i Prezydenta w postępowaniu ustawodawczym

Polskie prawo parlamentarne. Organy wewnętrzne parlamentu. C) inspirowanie prac Sejmu i innych organów: • występowanie przez Marszałka Sejmu (Senatu) z wnioskiem do Trybunału Stanu w sprawie pociągnięcia do odpowiedzialności posła (senatora) za naruszenie art. 107 ust. 1 Konstytucji (W zakresie określonym ustawą poseł nie może prowadzić działalności gospodarczej z osiąganiem korzyści z majątku Skarbu Państwa lub samorządu terytorialnego ani nabywać tego majątku) • Marszałek Sejmu może występować do Sejmu z wnioskami o powołanie zastępców przewodniczącego i członków Trybunału Stanu, członków Rady Polityki Pieniężnej, członków Krajowej Rady Radiofonii i Telewizji, a także posłów - członków Krajowej Rady Sądownictwa i posłów - członków Krajowej Rady Prokuratury, Prezesa NIK, rzecznika Praw Obywatelskich i Głównego Inspektora Ochrony Danych Osobowych (alternatywnie do grupy co najmniej 35 posłów) oraz Rzecznika Praw Dziecka (obok Marszałka Senatu, grupy 35 posłów i 15 senatorów) • zgodnie z art. 7 ust. 3 ustawy o RPO, Marszałek Sejmu występuje do Sejmu z wnioskiem o odwołanie Rzecznika Praw Obywatelskich gdy zrzekł się wykonywania obowiązków, • zgodnie z art. 8 ust. 2 ustawy o RPD, Marszałek Sejmu (obok Marszałka Senatu, grupy co najmniej 35 posłów lub co najmniej 15 senatorów) może wystąpić o odwołanie Rzecznika Praw Dziecka.

Polskie prawo parlamentarne. Organy wewnętrzne parlamentu. d) strzeżenie praw Sejmu (Senatu) W sferze wewnętrznej oznacza gwarantowanie przestrzegania norm prawnych określających funkcjonowanie izby (prawidłowość działania organów izby np. przestrzeganie terminów określonych w przyjętym kalendarzu, przestrzeganie przez posłów zasad określających zasady ich pracy w izbie), w sferze zewnętrznej gwarantowanie przestrzegania przez organy zewnętrzne konstytucyjnej pozycji izby (w tym wykonywanie nałożonych na nie obowiązków konstytucyjnych i ustawowych, poddanych uszczegółowieniu przez regulamin izby – np. udzielanie w terminie odpowiedzi na interpelacje, dezyderaty, informacji i sprawozdań, prawidłowe sporządzanie projektów ustaw itp.) e) przewodniczenie posiedzeniom innych organów państwowych (Zgromadzenie Narodowe) oraz innym organom izby (Prezydium, Konwent Seniorów), a także pierwszym (konstytuującym) posiedzeniom komisji sejmowych,

Polskie prawo parlamentarne. Organy wewnętrzne parlamentu. • Funkcja reprezentacyjna, polegająca na występowaniu w imieniu izby i na jej rzecz; • W opinii P. Czarnego i B. Nalezińskiego zaliczyć do nich należy wyrażanie przez Marszałka Sejmu opinii na temat podpisania przez prezydenta ustawy, której niektóre przepisy zostały uznane za niezgodne z konstytucją lecz jednocześnie nie związane nierozerwalnie z ustawą (art. 122 ust. 4 Konstytucji RP); zgodnie z art. 57 ust. 1 Reg. Sejmu wystąpienie Prezydenta o przedstawienie opinii w sprawie ustawy, której poszczególne przepisy Trybunał Konstytucyjny uznał za niezgodne z Konstytucją, Marszałek Sejmu kieruje do komisji, które rozpatrywały projekt ustawy przed uchwaleniem jej przez Sejm, przekazując im jednocześnie wyrok Trybunału Konstytucyjnego dotyczący tej ustawy, wraz z uzasadnieniem. • Zgodnie z art. 57 ust. 2 komisje te, nie później niż w ciągu 14 dni od dnia skierowania pisma Prezydenta do komisji, przedstawiają Marszałkowi Sejmu stanowisko co do celowości zwrócenia ustawy Sejmowi albo podpisania jej przez Prezydenta z pominięciem przepisów uznanych za niezgodne z Konstytucją • (Marszałek Sejmu może ustalić krótszy termin przedstawienia stanowiska komisji). • Odmienny pogląd wyraża M. Zubik, który uznaje tą kompetencję Marszałka Sejmu jako właściwą organowi państwa, a nie organowi Sejmu.

Polskie prawo parlamentarne. Organy wewnętrzne parlamentu. • Podobny dylemat towarzyszy kompetencji udzielania opinii prezydentowi w przedmiocie skrócenia kadencji; obaj krakowscy uczeni traktują kompetencje Marszałków Sejmu i Senatu jako wyraz funkcji reprezentacyjnej ale jednocześnie zauważają, że „Marszałek może przedstawiać głowie państwa swoje własne zdanie (podkr. A.K.), nawet jeśli byłoby ono sprzeczne z poglądami większości posłów. Zajmując stanowisko powinien kierować się dobrem kraju i obroną praw Sejmu, a także brać pod uwagę opinie klubów poselskich i poszczególnych posłów”. • Nieco inaczej obaj badacze traktują wnioski Marszałka (Marszałków) kierowane do Trybunału Konstytucyjnego. Ich zdaniem „prawo złożenia wniosku przez Marszałka Sejmu (Senatu) należy w tym przypadku interpretować jako pewien szczególny rodzaj działania w imieniu izby i w celu obrony jej praw. Tak więc choć Marszałek samodzielnie decyduje o wystąpieniu do TK, winien to czynić jako reprezentant Sejmu (Senatu) w obronie jego naruszonych lub zagrożonych praw. Jednocześnie nie jest całkowicie wykluczone wystąpienie Marszałka do TK w przypadku sporu kompetencyjnego, dotyczącego wykonywania przyznanych mu przez konstytucję jego „własnych” uprawnień (np. teoretycznie jego sporów z Marszałkiem Senatu o to kto w konkretnej sytuacji jest uprawniony do zastępowania Prezydenta RP)” • W opinii M. Zubika ta kompetencja Marszałków należy do nich jako do organów państwa, co – jeśli zgodzić się z tą opinią – autonomizuje decyzję Marszałka wobec izby.

Polskie prawo parlamentarne. Organy wewnętrzne parlamentu. • Do elementów funkcji reprezentacyjnej zaliczyć należy także występowanie przez Marszałka o zwolnienie zatrzymanego posła (senatora) – art. 106 ust. 5 Konstytucji RP, a także Prezesa NIK i Rzecznika Praw Obywatelskich, Rzecznika Praw Dziecka • Funkcja administracyjno – porządkowa opiera się na założeniu, że Marszałek „sprawuje pieczę nad spokojem i porządkiem na całym obszarze należącym do Sejmu oraz wydaje stosowne zarządzenia porządkowe, w tym o użyciu w razie konieczności Straży Marszałkowskiej” (art. 19 ust. 1 pkt. 13 Reg. Sejmu oraz art. 8 ust. pkt. 16 Reg. Senatu); jej istotą jest samodzielne zapewnienie prawidłowych warunków dla funkcjonowania izby, wolnego od ingerencji innych podmiotów (np. policji); ponadto zapewnia finansowanie Kancelarii Sejmu (będącego zapleczem logistycznym Sejmu i posłów)poprzez ustalenie jej budżetu, po zasięgnięciu opinii Komisji Regulaminowej i Spraw Poselskich i Prezydium Sejmu, • Różne kompetencje, nie mieszczące się w obrębie jednej funkcji: • związane z funkcją odrębnego organu państwowego, • związane z powoływaniem Głównego Inspektora Pracy i jego zastępców, wiceprezesów NIK i członków Kolegium NIK po zasięgnięciu opinii sejmowej Komisji ds. Kontroli Państwowej, kierownika Krajowego Biura Wyborczego, • nadawanie statutu NIK, nadawanie statutu Kancelarii Sejmu, • zlecanie audytu NIK.

Polskie prawo parlamentarne. Organy wewnętrzne parlamentu • Prezydium Sejmu – instytucja mająca początki w 1919 r. (w skład wchodził Marszałek, pięciu wicemarszałków i dziewięciu sekretarzy Sejmu), utrzymana także pod rządami konstytucji kwietniowej z 1935r.; w okresie PRL oraz w III RP do 1997r. utrwaliła się silna pozycja Prezydium Sejmu jako organu kierowniczego; znamienne, że pozycja Prezydium Senatu nie była już tak silna, na korzyść Marszałka Senatu) • Konstytucja z 1997r. doprowadziła do dekonstytucjonalizacji Prezydium Sejmu, organ ten pozostał organem regulaminowym Sejmu i Senatu (art. 9 pkt. 2 Reg. Sejmu, art. 4 pkt. 2 Reg. Senatu) • Prezydium Sejmu powstaje ex lege, wraz z powołaniem wicemarszałków Sejmu. W jego posiedzeniach z głosem doradczym bierze udział Szef Kancelarii Sejmu. • Liczba wicemarszałków ustalana jest odrębnie uchwałą Sejmu na początku kadencji; odrębnie w przypadku Senatu - art. 7 ust. 1 Reg. Senatu przewiduje nie więcej niż 4 wicemarszałków. • Wicemarszałkowie Sejmu powoływani są na wniosek grupy co najmniej 15 posłów, natomiast Senatu na wniosek grupy co najmniej 10 senatorów. Wybór następuje bezwzględną większością głosów w obecności co najmniej połowy ustawowej liczby posłów (senatorów) • Art. 10a ust. 5 Reg. Sejmu: Sejm odwołuje wicemarszałka Sejmu, na wniosek złożony przez co najmniej 15 posłów, bezwzględną większością głosów w obecności co najmniej połowy ustawowej liczby posłów.

Polskie prawo parlamentarne. Organy wewnętrzne parlamentu • Pracami Prezydium kieruje Marszałek, zgodnie z art. 13 ust. 1. Reg. Sejmu porządek dzienny i termin posiedzenia Prezydium Sejmu ustala Marszałek Sejmu, podobnie Marszałek Senatu na podstawie art. 10 ust. 1 Reg. Senatu. • Kompetencje Prezydium nie mają charakteru jednolitego – zarówno na ich charakter prawny (wiążące i opiniodawcze) jak i materialną treść: dot. pracy całej izby, związane z działalnością komisji, dotyczącą indywidualnych spraw poselskich/senatorskich oraz spraw organizacyjno – administracyjnych. • Kompetencje Prezydium zawarte są głównie w regulaminach niekiedy także w ustawach, co jest kwestionowane ze względu na pozakonstytucyjny charakter tego organu.

Polskie prawo parlamentarne. Organy wewnętrzne parlamentu • Uprawnienia związane z pracami Sejmu, komisji i sprawami poselskimi: • ustalanie planu pracy Sejmu, w tym tzw. tygodni posiedzeń Sejmu i terminu posiedzenia Sejmu (brak w przypadku Prezydium Senatu) • dokonywanie wykładni regulaminu, • opiniowanie decyzji Marszałka podejmowane na jego prośbę w zw. z: nadawaniem biegu inicjatywom ustawodawczym i uchwałodawczym oraz wnioskom kierowanym do Sejmu, projektu budżetu Kancelarii Sejmu, opiniowaniem projektów wobec których pojawiły się wątpliwości co do zgodności z prawem, • inicjowanie uchwał Sejmu, w tym regulaminu Sejmu (brak w przypadku Senatu), projektu uchwały w sprawie przeprowadzenia referendum ogólnokrajowego oraz • Prezydium Sejmu po wysłuchaniu opinii Konwentu Seniorów przedstawia Sejmowi propozycję przeprowadzenia debaty w ramach limitów czasowych przysługujących klubom i kołom poselskim, • Prezydium Sejmu określa środki służące przestrzeganiu limitu czasowego przysługującego posłowi na zadanie pytania oraz zasady zastosowania tych środków, • zgłaszanie wniosku w sprawie tajności obrad, • Zgłaszanie (obok grupy co najmniej 50 posłów) kandydatów na stanowisko sędziego TK,

Polskie prawo parlamentarne. Organy wewnętrzne parlamentu • Kompetencje wynikające z ustawy u wykonywaniu mandatu posła i senatora: • Zasady wypłacania uposażeń posłom i senatorom określają odpowiednie prezydia obu izb • Prezydium Sejmu oraz Prezydium Senatu mogą: 1) określać inne okoliczności (poza funkcją przewodniczącego i zastępcy przewodniczącego komisji oraz przewodniczącego stałej podkomisji) uzasadniające wypłacanie dodatków do uposażenia oraz ustalać ich wysokość; 2) określać komisje poselskie lub senackie, których członkowie otrzymują także inne dodatki do uposażenia, oraz ustalać ich wysokość; 3) określać tryb wypłaty dodatków. • Szczegółowe zasady i tryb wypłaty diet parlamentarnych oraz należności posłów i senatorów delegowanych przez Sejm i Senat poza granice kraju określają wspólnie Prezydium Sejmu i Prezydium Senatu. • szczegółowe zasady realizacji uprawnień do otrzymywania druków parlamentarnych, papieru listowego z nadrukiem bez uiszczania opłat określają Prezydium Sejmu i Prezydium Senatu. • rozwiązanie przez pracodawcę stosunku pracy z posłem lub senatorem, który przebywał na urlopie bezpłatnym w okresie sprawowania mandatu, z wyjątkiem stosunku pracy z wyboru, oraz zmiana warunków jego pracy lub płacy w ciągu dwóch lat po wygaśnięciu mandatu może nastąpić tylko za zgodą Prezydium Sejmu lub Prezydium Senatu. • Prezydium Sejmu i Prezydium Senatu udzielają posłom i senatorom pomocy w wykonywaniu przez nich mandatów, czuwają nad wykonywaniem przez nich obowiązków parlamentarnych, jak również nad wykonywaniem wobec nich obowiązków określonych w ustawie przez organy państwowe i samorządu terytorialnego oraz podporządkowane im jednostki.

Polskie prawo parlamentarne. Organy wewnętrzne parlamentu • Uprawnienia administracyjno – organizacyjne Prezydium Sejmu/Senatu: • ustalanie zasad doradztwa naukowe na rzecz Sejmu i jego organów • określanie warunków organizacyjno – technicznych tworzenia, funkcjonowania i znoszenia biur poselskich, • ustalanie zasad wynagradzania pracowników Kancelarii Sejmu. Zasady działania Prezydium Sejmu: • Prezydium działa w trybie posiedzeń, • Porządek dzienny posiedzenia i jego termin ustala Marszałek; regulaminy izb nie przewidują możliwości alternatywnego zwoływania posiedzeń Prezydium ani wnioskowania przez pozostałych jego członków o jego zwołanie, co jest kolejnym elementem budującym pozycję Marszałka, • Marszałek ma możliwość zaproszenia do udziału w posiedzeniu Prezydium dodatkowych osób, bez udziału w podejmowaniu decyzji; uprawnienia takiego nie posiadają pozostali członkowie Prezydium , • Prezydium może wypowiadać się także w sprawach nie ujętych w regulaminie izby, o ile o to wystąpi sam Marszałek; bez jego wniosku rozpatrywanie zagadnień znajdujących się poza zakresem zadaniowym Prezydium jest niedopuszczalne, tym bardziej tzw. ewokacja,

Polskie prawo parlamentarne. Organy wewnętrzne parlamentu • Komisje parlamentarne – organy, których udział w pracach parlamentarnych różnych państw ma często fundamentalne znaczenie dla sprawności i operatywności parlamentu, czego wyrazem jest często nadawanie im konstytucyjnego statusu. W opinii H. Pajdały„rosnąca specjalizacja współczesnego parlamentaryzmu prowadzi do konieczności przekazania organom wewnętrznym wielu zakresów sprawbędących istotą jego funkcjonalności” . • W opinii tego Autora istnieje prawidłowość pomiędzy rolą parlamentu w systemie politycznym a znaczeniem komisji;im większa liczba komisji, tym specjalizacja parlamentu rośnie, a jego funkcje kontrolne i legislacyjne wykonywane są z większą precyzją i efektywnością polityczną. • Komisja (od słowa: commissio - zlecenie, powierzenie zadania), instytucja parlamentarna znana angielskiemu prawu parlamentarnemu w XIV wieku.

Polskie prawo parlamentarne. Organy wewnętrzne parlamentu • Współcześnie wyróżniamy różne podejście parlamentów do zadań i działalności komisji parlamentarnych: • Model brytyjski (westminsterski) opiera się na powoływaniu w Izbie Gmin komisji ad hoc dla potrzeb legislacyjnych (udział w procedurze uchwalania ustaw), przy czym rola komisji polega raczej na dokonywaniu niewielkich korekt w stosunku do projektu zaaprobowanego przez Izbę Gmin. Ponadto w systemie brytyjskim funkcjonuje system tzw. selectcommittee, spełniających rolę kontrolną w stosunku do organów administracji (rządu w szerokim znaczeniu), czyli resortowe selectcommittee, wobec zasadniczych problemów czyli topicalselectcommittee(takich jak wydatki budżetowe – Public Accounts Select Committee, kontrola prawodawstwa unijnego – EuropeanScrutinyCommittee, itp.),oraz nadzorujące sprawy wewnętrzne izby, tzw. internalselectcommittee. Ponadto powoływane są w Izbie Gmin tzw. ogólne komisje np. Wielkie Komisje tzw. Szkocji, Irlandii Północnej czy Walii, a także Ustawodawstwa Delegowanego. Ważnym aspektem funkcjonowania Izby Gmin jest istnienie tzw. Komisji Całej Izby, której posiedzenie co do składu nie różni się od posiedzenia Izby Gmin lecz jest mniej sformalizowane (np. nie przewodniczy jej Speaker IG). W pracy uwidacznia się wyraźnie podział na rządzącą większość (aktywny udział członków rządu) oraz opozycję;

Polskie prawo parlamentarne. Organy wewnętrzne parlamentu • Model europejski (kontynentalny) – charakteryzuje się systemem komisji stałych, z reguły wyspecjalizowanych resortowo lub problemowo, posiadających uprawnienia w zakresie ustawodawstwa jak i kontroli działalności rządowej; niektóre z konstytucji przewidują uprawnienie komisji parlamentarnej do uchwalania ustaw (Włochy, Hiszpania); ponadto powoływane mogą być nadzwyczajne komisje o charakterze śledczym, • Model amerykański, zakładający, że komisje są „małymi parlamentami”, które łączą uprawnienia zarówno ustawodawcze jak i kontrolne. Udział komisji w ustawodawstwie ma dominujący wpływ na kształt ostatecznie przyjętych projektów, debaty w posiedzeniach całej izby mają znaczenie formalne. Komisje mają daleko idące, stałe kompetencje kontrolne, w istocie o charakterze śledczym, z możliwością przesłuchania osób wezwanych przez komisję.

Polskie prawo parlamentarne. Organy wewnętrzne parlamentu W opinii H. Pajdały można wskazać następujące prawidłowości w zakresie organizacji i funkcjonowania komisji parlamentarnych: • komisje przybierają zbliżoną postać organizacyjno-strukturalną nadanym obszarze kultury prawnej i tradycji instytucjonalnej; od tej generalnej reguły występują jednak pewne wyjątki jak np. wyjątkowa na tle skandynawskiego systemu parlamentarnego aktywność fińskiej tzw. Wielkiej Komisji; występują także pewne różnice funkcjonalniew porównywalnych obszarach aktywności np. w sferze udziału w procedurze legislacyjnej (np. możliwość uchwalenia ustawy przez komisję parlamentarną we Włoszech czy Hiszpanii), • komisje spełniają rosnące zapotrzebowanie parlamentów na specjalizację i merytoryczną stronęprac— głównie legislacyjnych i kontrolnych. Nie zawsze oznacza to podobieństwa ról ustrojowych i skali aktywności komisji parlamentarnych w poszczególnych systemach ustrojowych, a niekiedy podobieństwo jest zwodnicze i sprowadza się do wyodrębnienia mniejszych kolektywów deputowanych, pracujących w bardziej kameralnych warunkach niż w przypadku obrad całego parlamentu (przy czym niekiedy nawet ten warunek nie jest spełniony jak w przypadku Komisji Całej Izby w Izbie Gmin czy Wielkiej Komisji w Finlandii), • obserwacja kontynentalnego modelu funkcjonowania komisji parlamentarnych w okresie międzywojennym prowadziła H. Kelsena do opinii o przewadze merytorycznej prac komisji parlamentarnych nad pracami całego parlamentu, którego rola - w opinii tego uczonego sprowadzała się do autoryzacji ustaleń komisji; wniosek ten współcześnie wydaje się nie mieć wartości bezwzględnie poznawczej.

Polskie prawo parlamentarne na tle porównawczym