1 . BÖLÜM DIŞ TİCARET İŞLEMLERİNDE MUHASEBE

1. BÖLÜM DIŞ TİCARET İŞLEMLERİNDE MUHASEBE 1. Bölüm Tekdüzen Hesap Planında yer alan, dış ticaret işlemlerinde özellik arz eden hesaplar yer almaktadır. Bu hesapların;

1. Bölüm: DIŞ TİCARET İŞLEMLERİNDE MUHASEBE DIŞ TİCARET İŞLEMLERİNDE MUHASEBE 1. Dış Ticaret İşlemleri Muhasebesinin Önemi 1.1. Muhasebenin Önemi 1.2. Dış Ticaret Muhasebesi İçin Gerekli Ön Bilgiler 1.2. 1. Kambiyo, Döviz, Efektif ve Kur Kavramları 1.2.2. Dış Ticaret İşlemlerinde Kambiyo Yükümlülükleri 1.3. Dış Ticarette Hesap Planı 1.3.1. Hesap Planı Düzenleme 1.3.2. Dış Ticarette Kullanılan Hesaplar 1.3.2.1. Kasa Hesabı ve Yabancı Para Kasası İşlemleri 10 1.3.2.2. Yabancı Paralı Alınan Çekler 14 1.3.2.3. Yabancı Paralı Bankalar Hesabı 17 1.3.2.4. Yabancı Paralı Verilen Çekler ve Ödeme Emirleri 1.3.2.5. Yurt Dışı Alacaklar 22 1.3.2.6. Yabancı Para Cinsinden Alacak Senetleri 25 1.3.2.7. Diğer Ticari Alacaklar Hesabı 29 1.3.2.8. Yurt Dışı Üretim ve Stok Hesapları 32 1.3.2.9. Yurt Dışı Avans Hesabı 36 1.3.2.10. Duran Varlık Hesapları 38 1.3.2.11. Yabancı Paralı Verilen Avanslar Hesabı 43 1.3.2.12. Kredi Hesapları 45 1.3.2.13. Yurt Dışı Satıcılar Hesabı 47 1.2.2.14. Yabancı Para Cinsinden Borç Senetleri 50 1.3.2.15. Gelir Tablosu Hesapları 54 1.3.2.16. Maliyet Hesapları 65 1. 3.2.17. Nazım Hesapları 69

Bu bölümde: Yabancı para birimi ile sunulan uygulamaların kolay kavranabilmesi için virgülden sonra 2 rakam (kuruş için kullanılan bölüm) kullanılmıştır. Uluslar arası uygulamalarda virgülden sonra 5 rakam kullanılmaktadır. Örneğin:

Genel Bilgiler Muhasebenin Temel Kavramları Muhasebenin Tanımı: Muhasebe mal ve para ile ilgili işlemleri, hareketleri para ile ifade edilmiş, rakamlarla belirli bir sisteme dayanarak kaydetme, bölümleme, anlamlı bir biçimde özetleme, rapor hazırlama ve çıkarılan sonuçları yorumlama bilimidir. Tekdüzen hesap planı 26 Aralık 1992’de 21.447 sayılı resmi gazetede yayın-lanmış ve 01 Ocak 1994 tarihinden itibaren uyulması zorunlu kılınmıştır. İşletmede meydana gelen mali hareketler, belirli bölümlere ayrılarak kaydedilirse işlemler kolaylaşır, karışıklık önlenmiş olur. Aynı özelliğe sahip işlemler aynı çatı altında toplanmalıdır. Aynı özellikteki işlemlerin kayıt edildiği çizelgeye hesap denir.

İşletmenin kullanacağı hesaplar önceden planlanarak bir liste halinde çıkartılır. Sistemli bir şekilde gruplandırılmış hesapların oluşturulduğu listeye hesap planı denir. Muhasebe Fişi: Her türlü muhasebe hareketlerinin kaydedildiği çizelgedir. Bütün muhasebe işlemleri fişlere kaydedilir. Bu kayıtlar paket programlar tarafından yevmiye, defteri kebir, bilânço ve mizana işlenir. Temel olarak 3 çeşit muhasebe fişi bulunur. 1) Tahsil Fişi:Bu fiş kasa hesabının tek başına borçlu olduğu durumlarda kullanılır. (Peşin satış, alacak tahsili gibi.) 2) Tediye Fişi:İşletmeden para çıkışını ifade eder. Kasa hesabının tek başına alacaklı olduğu durumlarda kullanılır. (Peşin mal alışı, borç ödeme gibi.) 3) Mahsup Fişi:Kasa ile ilgili olmayan, hem borçlu hem alacaklı hesaplarda kullanılır.

Bunların dışında açılış ve kapanış fişleri vardır. Bu iki fiş sadece dönem başı ve dönem sonu itibariyle kullanılır. Defterler: Defterler hesap dönemi itibari ile tutulur. Kayıtlar her hesap dönemi sonunda kapatılır ve gelecek dönem tekrar açılır. Hesap dönemi genel olarak bir takvim yılıdır. Bütün defterlerin Türkçe ve TL olarak yazılması gereği vardır. Tutulması zorunlu olan defterler TTK’na göre ait oldukları yıldan başlayarak 10 yıl, VUK’a göre ait oldukları yılı izleyen yıldan başlayarak 5 yıl saklamak zorundadırlar. Birinci sınıf tüccarlar bilânço esasına göre, ikinci sınıf tüccarlar ise işletme hesabı esasına göre defter tutarlar. Belirli koşulları sağlayan tüccarlar sınıf değiştirebilir. Defterlerin kullanılacakları yıldan önce gelen son ayda notere tasdik ettirilmesi gerekir.

Yevmiye defteri,kayda geçirilmesi gereken işlemlerin tarih sırasına göre ve maddeler halinde düzenli olarak yazıldığı defterdir. Yevmiye defteri kayıtları işlemleri kanıtlayan belgelerden yapılır. Belgeye dayanmayan işlem kayda alınmaz. Yevmiye defterinde ilk kayıt açılış kaydı’dır. Yevmiye maddelerinde yapılan yanlışlar ancak muhasebe kuralına göre düzeltilebilir. Defteri kebir, yevmiye defterine geçirilmiş olan kayıtları buradan alarak ilgili hesaplara dağıtılan ve düzenli olarak bu hesaplarda toplayan bir defterdir. Envanter defteri,işe başlama tarihinde ve izleyen her hesap döneminin sonunda işletmenin mevcutlarının, alacaklarının, borçlarının ve bilânçolarının kaydedildiği defterdir. Ayrıca işletmeler dönem sonu envanterini de bu deftere kayıt ederler. Defterlerdeki yanlışlar yanlış yazılan rakam veya yazının okunacak şekilde çizilmesi üst veya yan tarafına doğrusunun yazılması şeklinde düzeltilir.

Muhasebe Sistemi Uygulama Genel Tebliğleri (Tek Düzen Hesap Planı) 1 Seri No'lu Muhasebe Sistemi Uygulama Genel Tebliği (26.12.1992) I – MUHASEBENİN TEMEL KAVRAMLARI : Muhasebenin temel kavramları şunlardır : 1. Sosyal Sorumluluk Kavramı, 2. Kişilik Kavramı, 3. İşletmenin Sürekliliği Kavramı, 4. Dönemsellik Kavramı, 5. Parayla Ölçülme Kavramı, 6. Maliyet Esası Kavramı, 7. Tarafsızlık ve Belgelendirme Kavramı, 8. Tutarlılık Kavramı, 9. Tam Açıklama Kavramı, 10. İhtiyatlılık Kavramı, 11. Önemlilik Kavramı, 12. Özün Önceliği Kavramı.

1.1. DIŞ TİCARET MUHASEBENİN ÖNEMİ Dış ticaret, bir ülkenin ithalat ve ihracat işlemlerinin toplamıdır. Dış ticaret ödemeler dengesi unsurudur. Ödemeler dengesi açık vermeyen ülke, ekonomik açıdan güçlü ülkedir. Ödemeler dengesinin açık vermemesi için ihracatın ithalattan fazla olması gerekir. Gelişmekte olan dünya ekonomisi içinde Türkiye’nin güçlü bir ülke olabilmesi için daha fazla üretim yapması ve ürünlerin dış pazarlarda satılarak döviz girdisinin sağlanması gerekir. Türkiye’de yerleşik işletmelerin, diğer ülkelerdeki işletmelerle olan ilişkileri geliştikçe, kambiyo mevzuatı ihracat yönetmeliği ve işlemleri, uluslar arası ticari teslim şekilleri, ödeme şekilleri önem kazanmaktadır. Dış ticaret işlemlerinde işletmenin türüne ve özelliğine göre belgeler kullanılır. Belgelerin sistemli şekilde kaydedilmesi gerekir. Tek düzen hesap planına uyumlu, ithalat ihracat kayıt sürecinin gerçekleştirilmesi için dış ticaret ile ilgili muhasebe işlemlerinin, muhasebenin temel ilke ve kavramlarına, muhasebe standartlarına uygun yapılması gerekir. Bu da ihtisas muhasebesi içinde yer alan "Dış Ticaret İşlemleri Muhasebesi" ile yapılır.

1.2. DIŞ TİCARET MUHASEBESİ İÇİN GEREKLİ ÖN BİLGİLER Muhasebe: Mal ve para ile ilgili işlemleri, hareketleri para ile ifade edilmiş, rakamlarla belirli bir sisteme dayanarak kaydetme, bölümleme, anlamlı bir biçimde özetleme, rapor hazırlama ve çıkarılan sonuçları yorumlama bilimidir. Dış ticaret muhasebesi alanında görev alacak ve muhasebe kayıtlarının yapacak personelin ve meslek mensuplarının, • Dış ticarette kullanılan belgelerin özelliklerini, taşınması gereken esasları, düzenlenme yerini ve şekillerini, • Dış ticarette kullanılan teslim şekillerini, • Dış ticarette yer alan ödeme şekillerini, • İthalat ve ihracat yönetmeliğini, • Kambiyo mevzuatını, • Tek düzen hesap planında yer alan ve dış ticaret ile ilgili özellik arz eden hesapların işleyişini, • İthalat ve ihracat dosyalarının kapatılma, orijinallerinin saklanma süre ve koşullarının bilinmesi gerekir.

Dış ticaret işlemlerinde yevmiye kayıtlarının, gümrük beyannamesinin düzenlediği yani fiili ihracatın gerçekleşmiş sayıldığı zaman işlenmesi benimsenmiştir (Gümrük Beyannamesinde yer alan kur üzerinden). Fiili ihracat: İhraç konusu malın Gümrük Mevzuatı hükümleri çerçevesinde muayesinin yapılıp taşıta yüklenmesi, bir yerden veya muhtelif yerlerden bir defada veya kısım kısım gelmekte olan dökme ve diğer eşyada yüklemenin tamamlanmasını veyahut Gümrük Mevzuatınca fiili ihracat olarak kabul edilecek sair çıkışları ifade eder. İhracat bedellerinin yurda getirilerek Türk Lirası’na çevrilmesi zorunluluğu Bakanlar Kurulu’nun 7 Şubat 2008 tarihli Resmi Gazete’de yayımlanan kararı ile kaldırılmıştır. İthalata yönelik ticari işlemlere ilişkin yurt dışına döviz ve Türk Lirası transferi bankalar tarafından yapılacaktır. Katma Değer Vergisinin ihracat istisnasından faydalanmak isteyen kuruluşlar hizmet bedelini Türkiye’ye getirerek bankalarca tahsil belgesi ile belgelendirmesi gerekir. İhracat bedeli, yurt dışı bankalarda açtırılan hesaplarda ise 102 BANKALAR Hesabının alt hesaplarında, henüz ithalatçıdan tahsil edilmemiş ise 120 ALICILAR hesabında alt hesap düzeyinde (120.08 Yurt dışında bırakılan ihracat bedelleri) izlenebilir.

Yurt dışında bırakılan ihracat bakiyeleri TCMB’nin yayımlamış olduğu kur üzerinden dönem sonlarında değerleme yapılması zorunluluğu vardır. • Yurt dışında bırakılan ihracat bedellerinin masraf oluşması durumunda gider hesaplarına kaydedebilmek için fatura veya geçerli belgeler ile belgelenmesi gerekir. Şayet belgeler Türkçe değil ise noter veya benzeri kurumlarca tercüme edilmelidir. • Dış Ticarette uluslararası banka masraflarının kimin tarafından karşılanacağı ihracatçı ve ithalatçı arasındaki düzenlenen sözleşmelerde açıkça belirtilmelidir.Oluşan giderlerde belgelenerek, dosyalara bu belgeler konulmalıdır. İthalatçı öder ise, ihracatçıya ihracatçı öder ise ithalatçıya bu belgeler gönderilmelidir. Çünkü bu giderler kanunen kabul edilen gider niteliği taşımaktadır. Günümüzde bu giderler ihracatçının ihracat bedelinden kesilmektedir. Bu uygulamada ihracat bedelinin eksik kapatılmasına neden olmaktadır. Bu giderlerden oluşan noksanlıklarda görünmeyen gider niteliğindedir.

Uluslararası muhabir banka masrafları ihracat bedelinden kesilir ise bu tutarı 760 PAZARLAMA SATIŞ VE DAĞITIM GİDERİ hesabının borcuna kaydedilir. Şayet ithalatçı öder ise ilgili stok hesabına borç kaydedilir. Dış ticarette oluşan yurt dışı pazarlama giderleri veya yurt dışında gördürülen hizmetler neticesinde komisyonculara ödenen ücretleri yurt dışındaki iş görenlerin vermesi ve hizmetten Türkiye dışında yararlanılması halinde Katma Değer Vergisinden (KDV) muaftır. Fakat Türkiye sınırları içinde gördürülen hizmetler de ödenen giderler KDV’ye tabidir.

1.2.1. Kambiyo, Döviz, Efektif ve Kur Kavramları[ Kambiyo kavramı İtalyanca kökenli bir kelime olup, İtalyanca “cambeare” kelimesinden türemiş “camio” sözcüğünden gelmektedir. Cambia ise değiştirme, bozdurma, değer ve fiyat anlamında kullanılmaktadır. Kambiyo Türkçe’de iki ülke parasının bir biriyle değiştirilmesi işlemidir. Günümüzde kambiyo işlemleri denilince yabancı paralar üzerinden düzenlenen ticari senetler, çek, bono ve poliçe gibi belgeler anlaşılmaktadır. Döviz ve kambiyo işlemleri eş anlamda kullanılmaktadır. Türk Parasının Kıymetini Koruma Hakkındaki karar’da döviz terimi şu şekilde tanımlanmıştır. Döviz, efektif dâhil yabancı para ödemeyi sağlayan her nevi hesap ve vasıtalardır. Serbest piyasa işlemlerinin uygulandığı ülkelerde, yabancı paraların ulusal paraya göre değeri arz ve talebe göre piyasalarda belirlenir. Dış ticaret işlemlerinde yabancı para üzerinden alacakların tahsil edilmesi, borçların ödenmesi ya da para ve eşdeğer kıymetlerin ülkeler arası transferi kambiyo işlemlerini oluşturur. Çünkü bu sayılan işlemler ülke yasalarına uygun olarak devlet kontrolünde yapılabilir.

Türk parası: Türkiye Cumhuriyeti kanunlarına göre Türkiye'de tedavülde bulunan veya tedavülden kaldırılmış olsa bile değiştirme süresi dolmamış olan paraları, Türk parası ile ödemeyi sağlayan belgeler: Türk parası ile ödemede bulunmayı sağlayan ticari ve adi senetler, kredi mektubu, kredi kartı, seyahat çekleri, havale, mektup gibi her türlü belge ve vasıtaları, Efektif: Banknot şeklindeki bütün yabancı ülkeler paralarını, Döviz (kambiyo): Efektif dahil yabancı parayla ödemeyi sağlayan her nev'i hesap, belge ve vasıtaları, Menkul kıymetler: Sermaye ve para piyasalarında işlem gören her türlü Türk ve yabancı menkul kıymetleri, (menkul kıymet yatırım fonu katılma belgesi bu Karar'ın uygulanmasında menkul kıymet olarak mütalaa olunur) Kıymetli madenler: Her tür ve şekilde altın, gümüş ve platini, i) İşlenmemiş altın: En az 995/1000 saflıkta, nitelikleri Müsteşarlıkça belirlenen barlar veya külçeler halindeki altını, ii) İşlenmiş altın: 995/1000'den daha düşük saflıkta, gerek bir işçilik uygulanarak ziynet veya süs eşyası haline dönüştürülmüş, gerekse içine ilave madde katılarak veya katılmaksızın alım-satım yapılan altını, iii) İşlenmemiş gümüş: En az % 99,9 saflıkta, nitelikleri Müsteşarlıkça belirlenen bar, külçe veya granül halindeki gümüşü, iv) İşlenmiş gümüş: % 99.9‘dan daha düşük saflıkta, gerek işçilik uygulanarak ziynet veya süs eşyası haline dönüştürülmüş, gerekse içine ilave madde katılarak veya katılmaksızın alım satımı yapılan gümüşü, v) İşlenmemiş platin: En az % 99,5 saflıkta, nitelikleri Müsteşarlıkça belirlenen barlar veya külçeler halindeki platini, vi) İşlenmiş platin: Gerek işçilik uygulanarak ziynet veya süs eşyası haline dönüştürülmüş, gerekse içine ilave madde katılarak veya katılmaksızın alım satımı yapılan platini,

Kıymetli taşlar: Elmas, pırlanta, yakut, zümrüt, topaz, safir, zebercet ve inciyi, Kıymetli eşya: Kıymetli madenler veya kıymetli taşlardan yapılmış ya da bunları içeren eşyaları, Banka: Türkiye’de faaliyette bulunan mevduat bankaları ve katılım bankaları ile kalkınma ve yatırım bankalarını, Kur: Ulusal para değerinin yabancı paralar karşısındaki değerine denir. Alış kuru ve satış kuru olmak üzere iki farklı değeri ifade eder. Alış kuru döviz ve efektif alışlarındaki kuru, satış kuru ise döviz ve efektif satışlarında uygulanan kura denilir. Türkiye’de bu kurlar 3 şekilde oluşmaktadır. • T.C. Merkez Bankasınca ilan edilen kurlar, • Serbest piyasada oluşan kurlar, • Bankaların, TCMB’nin ilan ettiği döviz kurundan binde 2’yi, efektif kurda ise yüzde 1’i geçmemek üzere belirledikleri kurladır. Bu kurlar dış ticaret işlemleri muhasebesinde önem arz etmektedir. Çünkü Muhasebenin temel ilkeleri arasında yer alan para ile ölçme ilkesine göre muhasebe kayıtlarında Türk Lirası para birimi kullanılır. Aval: Kambiyo senetlerinden oluşan borcun asıl borçlusu tarafından ödenmemesi halinde, ödemeyi garanti altına almak için senet üzerine üçüncü bir tarafın (borçlu ve alacaklı dışında kefil olarak) imza koymasıdır. Banknot: Merkez Bankaları ya da yetkili kurumlar tarafından piyasaya sürülen kâğıt paralardır.

Cari Kur: Kambiyo piyasalarında arz ve talebe göre oluşan ve her ilme gününde fiyat cetvelleri ile ilan edilen (Reuters aracılığı ile) döviz fiyatlarına cari kur denir. Çapraz Kur: İki ülke para biriminin birbirine çevrilebilme oranına denir. Örneğin 1 Euro = 2,0174 TL gibi. Ciro: Kambiyo senetlerinin (Çek, Poliçe) imzalanılarak devredilmesi işlemidir. Ciranta: Emre yazılı senetlerin arkasını imzalayarak senet üzerindeki haklarını üçüncü bir kişiye devreden (ciro eden) kişidir. Deklarasyon Belgesi: Gümrüklerde beyan edilen dövizi gösteren döviz beyan tutanağıdır. LİBOR: (Landon InterbankOffered Rate) Londra bankalar arası faiz oranıdır. Parite (Çapraz Kur): Ulusal para biriminin ABD doları karşısındaki değeridir. Vesaik: Dış ticaret işlemlerinde kullanılan her türlü mali ve ticari belgelere denir.

1.2.2. Dış Ticaret İşlemlerinde Kambiyo Yükümlülükleri Dış ticaret işlemlerinde muhasebeleştirme süreci faturanın düzenlenmesi ile başlar. Fiili ihracatın gerçekleşmesi ile Katma Değer Vergisinin tahakkuku geçerlilik kazanır. Fatura düzenlendikten sonra mamulün stoklardan çıkarılması gerekir. İhracat tutarı, fiili ihracat tarihindeki gümrük çıkış beyannamesindeki kur dikkate alınarak hesaplanır. İhracat tutarı Türkiye’ye getirildiğinde döviz alım belgesi (DAB) ile belgelendirilmek zorundadır. İhracat bedelinin tahsil edildiği tarih DAB'ın düzenlendiği tarihtir.

Peşin bedelin vadesinin başlangıç tarihi Döviz Alım Belgesi’nin düzenlendiği tarihtir. • Banka aracılığı ile yurda getirilen ihracat bedelinin ispatı sorun yaratmazken, ithalatçı veya onun yetkilisi tarafından nakit olarak getirilen mal bedelinin ispatı önem taşımaktadır. • Peşin ödeme yönteminde, mal bedeli banka havalesi ile gönderilebileceği gibi ilgili veya temsilcisi tarafından nakit olarak yanlarında getirilebilir. • İhracat bedelleri gerek döviz, gerek Türk Lirası olarak efektif şeklinde de yurda getirilebilir. Bu şekilde yurda getirilen efektiflerin ihracat bedeli olarak alışının yapılabilmesi için bankalarca ve gümrük idarelerince düzenlenen döviz beyan tutanağı (DBT) aranır.

1.3. DIŞ TİCARETTE HESAP PLANI İthalat ve ihracat yapan işletmelerde muhasebe sisteminin sağlıklı şekilde işlemesi dış ticaret işlemlerinin planlanması ve kontrolü açısından önem arz eder. Bu planlama ve kontrol muhasebe departmanından sağlanacak veriler ışığında yapılacaktır. Muhasebe departmanındaki bilgiler ise doğru tutulmuş muhasebe kayıtları ışığında hazırlanır. Bu kayıtların sağlıklı şekilde tutulabilmesi için iyi hazırlanmış hesap planına ihtiyaç duyulur. Tekdüzen Hesap Planı muhasebe sisteminin iskeletini oluşturur. Hesap planları, işletmenin ihtiyaç duyacağı bilgiler doğrultusunda ve işletmenin faaliyet alanına göre hazırlanır. Bu hazırlamadan kastedilen 26.12.1992 tarihi ve 21.447 sayılı Resmi Gazetede yayımlanan ve daha sonra çıkarılmış olan tebliğler doğrultusunda düzenlenen Tekdüzen Hesap Planı çerçevesinde yardımcı hesapların (alt hesapların) belirlenmesidir.

1.3.1. Hesap Planı Düzenleme Hesap planı işletmenin bünyesine uygun olmalıdır. Fazla ayrıntılı hesap planı iş hacmini artırırken, az ayrıntılı hesap planı da muhasebeden beklenen faydayı azaltır ve kontrolü zorlaştırır. Bu nedenle hesap planı hazırlanırken işletmenin bünyesi ve muhasebeden beklenen bilgilerin ne olduğu iyi incelenmelidir. Hesap grupları, ana hesaplar, yardımcı hesaplar ve alt hesaplar işletmenin bünyesine göre belirlenmelidir. Dış ticaret alanında faaliyette bulunmayı planlayan işletmeler, ilgili dönemin başında hesap planı düzenlerken ithalat ve ihracatta kullanılan hesaplar için yardımcı hesaplar oluşturması gerekir. Muhasebe programlarında dönem içinde işlem görmüş hesaplara, işlemin akışını bozan yardımcı hesaplara ilave etmek zordur. Dolayısıyla aynı dönem içinde ilerleyen aylarda ithalat ve ihracat işlemlerinde kullanılacak hesaplar içinde hesap planı düzenlenmesi veya ait olan hesaplar için yardımcı boş kod verilmesi, kullanıcıya rahat hareket etme imkânı verir. Tekdüzen hesap planı 26 Aralık 1992’de 21.447 sayılı resmi gazetede yayınlanmış ve 01 Ocak 1994 tarihinden itibaren uyulması zorunlu kılınmıştır. İşletmede meydana gelen mali hareketler, belirli bölümlere ayrılarak kaydedilirse işlemler kolaylaşır, karışıklık önlenmiş olur. Aynı özelliğe sahip işlemler aynı çatı altında toplanmalıdır. Aynı özellikteki işlemlerin kayıt edildiği çizelgeye hesap denir. İşletmenin kullanacağı hesaplar önceden planlanarak bir liste halinde çıkartılır. Sistemli bir şekilde gruplandırılmış hesapların oluşturulduğu listeye hesap planı denir.

I DÖNEN VARLIKLAR 10 HAZIR DEĞERLER On kodla başlayan hesaplar, nakit olarak işletmenin kasalarında ve bankalarındaki hesaplarında bulunan varlıklar ile istendiği anda değer kaybına uğramadan paraya çevrilebilme imkânı bulunan varlıkları kapsar. Bu kısımda şu hesaplar yer alır: 100 KASA HESABI 101 ALINAN ÇEKLER HESABI 102 BANKALAR HESABI 103 VERİLEN ÇEKLER VE ÖDEME EMİRLERİ (-) 108 DİĞER HAZIR DEĞERLER HESABI 1.3.2. Dış Ticarette Kullanılan Hesaplar

100 KASA HESABI • 100.01 Merkez Kasa • 100.01.01 TL Kasası • 100.01.02 Yabancı Paralar Kasası • 100.01.02.01 Dolar • 100.01.02.02 Euro • 100.01.02.03 Sterlin • 100.01.02.04 … • 100.02 Şube Kasa • 100.02.01 TL Kasası • 100.02.02 Yabancı Paralar Kasası • 100.02.02.01 Dolar • 100.02.02.02 Euro • 100.02.02.03 Sterlin • 100.02.02.04 …

b) Tanımı: Kasa hesabı, işletmelerde bulunan milli ve yabancı paraların TL karşılığının izlendiği hesaptır. Bu hesap işletmeye nakit giriş ve çıkışların TL karşılıklarının izlediği hesaptır. Yabancı paralar için başka bir hesap açılmasına Tekdüzen hesap planında gerek duyulmamıştır. VUK’un 215. maddesine göre yabancı para girişleri o günkü kur üzerinden TL karşılıkları hesaplanarak kayıt edilmesi gerekmektedir. c) İşleyişi: Aktif karakterli bir hesap olan 100 Kasa Hesabı; tahsil edilen para tutarı (ulusal ya da yabancı) borç, herhangi bir nedenle para çıkışlarında ise hesabın alacağına kayıt yapılır. (Aktif karakterli hesaplardaki artış hesabın borcuna azalış ise alacağına kaydedilir.) Hesap daima borç kalanı verir ya da hiç kalan vermez. Yalnız şu istisna ile yabancı paranın girişinde alış kuru, işletme kasasından çıkış da satış kuru üzerinden kayıtlar düzenlenirse Kasa hesabı yabancı paranın değerlemesi yapılıncaya kadar, alacak kalanı verebilir.

Uygulama: Abant AŞ’nin kasa hareketleri (yabancı para alt hesabı) şöyledir. a) Abant AŞ. ortakları işletme kasasına 200.000 dolar sermaye koyarak 01/12/…. tarihin de faaliyete başlamışlardır. (1 Dolar 1.35. TL’dir.) b) Abant AŞ. 05/12/….tarihinde günlük giderlerini karşılamak üzere 20.000 Dolar’ı döviz bürosunda 1 Dolar=1.37 TL kuru üzerinden değişmiştir. c) Abant AŞ. 10/12/… tarihinde Vakıf Bank’a 40.000 Dolar yatırarak döviz tevdiat hesabı açtırmıştır. (İşlemin yapıldığı gün 1 dolar = 1.40 TL’dir.) d) Abant AŞ. 15/12/… tarihinde üretim departmanında kullanılmak üzere %18 KDV dahil 40,000 dolara makine satın almış bedeli peşin ödenmiştir. (1 Dolar 1,32.- TL) (Türkiye’ de Kambiyo Borsası bulunmadığı için kurlar VUK’ un 280. maddesine göre Maliye Bakanlığı tarafından piyasa şartlarına göre tespit olunur.) İstenilen:Abant AŞ’nin yevmiye kayıtlarını düzenleyiniz.

1) Ortakların 01/12/…. Tarihinde işletme kasasına sermaye getirmesi kaydı aşağıdaki gibidir. 2)AbantAŞ’nin 05/12/…. tarihinde20.000 Dolar 1,37 TL kuruüzerinde TL iledeğiştirilmesişuşekildekaydedilir.

3)Demir AŞ’ nin 10/12/…. tarihindeVakıfBank’a40.000.- Dolaryatırılmasıkaydı. 4) Demir AŞ’nin üretim departmanın da kullanmak üzere 004 nolu fatura ile makine alışına ait kayıt şu şekilde dzenlenmiştir.

101 ALINAN ÇEKLER a) Bölümlemesi: 101 ALINAN ÇEKLER HS. 101.01 TL Alınan Çekler 101.02 Yabancı Paralı Alınan Çekler 101.02.01 Portföydeki Yabancı Çekler 101.02.01.01 Dolar 101.02.01.02 Euro 101.02.01.03 Diğer Yabancı Paralı Çekler 101.02.02 Tahsildeki Yabancı Paralı Çekler 101.02.01.01 Dolar 101.02.01.02 Euro 101.02.01.03 Diğer Yabancı Paralı Çekler

b) Tanımı: Yurt içindeki veya yurt dışındaki gerçek ve tüzel kişiler tarafından işletmeye verilmiş olup henüz tahsil için bankaya verilmemiş veya bir borca karşılık ciro edilmemiş olan çeklerin izlenmesini sağlar. c) İşleyişi: TL üzerindenalınançekler, üzerindeyazılıolandeğerdenkayıtlarınborçhanesineyazılır. Portföydekiçekintahsiledilmesiveyaciroedilmesihalindeisealacaktarafınayazılarakkapatılır. Yabancıparalıalınançekleralındığında, kayıtlaraalındığıgünkü TCMB efektifdövizalışkuruile TL ye çevrilerek ALINAN ÇEKLER HS. borçkaydedilir. Tahsiledildiğindeherhangibirsebepleeldençıkarıldığındaişlemgünkü TCMB efektifalışkuruüzerindenAlınanÇeklerHesabınaalacakkaydedilir.

3. Uygulama: Ekin AŞ’ninfaaliyetlerişöyledir. 1)01.11.2011TarihindeTürkiyeİşBankası’na40.000 Euro yatırarakdöviztevdiathesabıaçtırmışveçekkarnesialmıştır. (1 Euro = 1,70 TL ) 2)EkinAŞ. 10.11.2011tarihinde yurt dışına200.000 Euro tutarındaemtiaihraçetmişvekarşılığında10.10.2012vadeliçekalmıştır. ( 1 Euro = 1,72 TL kurüzerinden) 3)İşletmeportföyündekiçeklerini31.12.2011tarihindedönemsonunda) değerlemeişleminetabitutmuştur. (31.12.2011tarihliMaliyeBakanlığı’nınyayımladığıdövizkuru 1 Euro=1,75 TL’dir.) 4)EkinAŞ. 03.01.2012tarihindeportföyündebulundurduğuçekitahsiliçinTürkiyeİşBankasıEreğlişubesineteslimetmiştir. (1 Euro= 1,75 TL) 5)TürkiyeİşBankasıtarafından10.01.2012tarihindeelektronikpostaaracılığıilegönderilendekonttatahsileverilenyabancıparalıçekintahsiledildiğivevadesizdöviztevdiathesabınabakiyeningeçirildiğigözlenmektedir. (1 Euro = 1,73 TL) İstenilen:EkinAŞ’ninyevmiyekayıtlarınıdüzenleyiniz.

MuhasebeKayıtları 1) Ekin AŞ’ninTürkiyeİşBankasına40.000.- Euro yatırarakvadesizmevduathesabıaçtırmasıkaydı.

2)EkinAŞ. 00100 nolufaturaile200.000 Euro tutarındaemtiaihracatışuşekildekaydedilir.

3) İşletme portföyündeki çeki dönem sonunda TCMB’nin açıkladığı kurdan değerlemeye tabi tutulmuştur.

4) EkinAŞ. 03.01.2006 tarihindeportföyündebulundurduğuçeki T. İşBankasınatahsilevermiştir. 5) Türkiye İş Bankasına tahsile verilen yabancı paralı çekin 10.01.2006 tarihinde tahsil edilerek döviz tevdiat hesabına geçirilmesi kaydı.

102 BANKALAR a) Bölümlemesi: 102 BANKALAR 102.01…..BANKASI 102.01.01 TL Mevduat Hs. 102.01.01.01 Vadesiz Mevduat Hs. 102.01.01.02 Vadeli Mevduat Hs. 102.01.02 Yabancı Paralı Tevdiat Hs. 102.01.02.01 YP. Vadesiz Tevdiat Hs. 102.01.02.01.01 YP. Döviz Tevdiat Euro Hs. 102.01.02.01.02 YP. Döviz Tevdiat Dolar Hs. 102.01.02.02 YP Vadeli Döviz Tevdiat Hs. 102.01.02.01.01 YP Döviz tevdiat Euro Hs. 102.01.02.01.02 YP. Döviz Tevdiat Dolar Hs 102.02 Bloke Mevduat Hs.

b) Tanımı:İşletmeadına yurt içive yurt dışıbankavebenzerifinanskuruluşlarınayatırılanveyaçekilenvadeliyadavadesiz her türlüparabirimininizlediğihesaptır. Sürebelirtilmedenyatırılanparalaravadesiz belli birsüreleriçinbankayayatırılanparalaradavadeliticarimevduathesabıdenir. Vadeli, vadesizveihbarlıolarakyatırılanveçekilenparalarıntamamıilebuparalardaneldeedilenfaizlerbankalarhesabındaizlenir. c) İşleyişi:Bankalaraparaolarakyadahesabaaktarılan (EFT, havalegibiyollarla) değerlerhesabınınborcuna, çekilentutarlarileüçüncükişilercetahsiledildiğianlaşılançeklerveödemeemirleri 102 BANKALAR hesabınınalacağınakaydedilir. d)Değerlemesi: VUK’ un 280. maddesine göre yabancı paralı döviz tevdiat hesapları dönem sonunda TCMB’nin yayımladığı kur üzerinden bilanço günündeki değerine getirilir. Uluslar arası ticaretle ilgili aracı bankaların masrafları 102 Bankalar hesaba alacak ilgili gider hesabına borç kaydedilir.

4.UYGULAMA:DenizAŞ’ninfaaliyetleriaşağıdakigibidir. 1) Ortaklar 30/11/…. tarihinde100.000 Euro’yuişletmeninbankadakihesabınayatıraraktaahhütettiklerisermayeyiyerinegetirmişlerdir. ( 1 Euro= 1,70 TL ) 2) Deniz AŞ işletmefaaliyetleriiçindöviztevdiathesabından10.000 Euro’yu, (1 Euro=1,72 TL kuruüzerinden) TL’yeçevrilmiştir. Bakiyeyivadesizmevduathesabınavirmanetmiştir. 3) Deniz AŞ. TürkiyeİşBankasında 01/12/…. tarihindevadelidöviztevdiathesabıaçtırmıştır. Vadesizhesaptaki90 000 Euro’yuvadelihesabavirmanetmiştir. (1 Euro= 1,70 TL) 4)31/12/… tarihinde T. İşBankasıDenizAŞ’yegönderdiği e-postadavadeliolarakaçtırılanhesabına50 Euro faiztahakkukettiğianaparailebirliktehesaptakiplaseninçözüldüğübildirilmiştir.(1 Euro =1,74 TL) 5) 31/12/…. tarihinde 1 Euro = 1,74 TL kuruüzerindenDeniz AŞ dönemsonuitibarıilebankalardakidöviztevdiathesaplarınıdeğerlemeişleminetabitutmuştur. İstenilen:DenizAŞ’ninmuhasebekayıtlarınıdüzenleyiniz.

1) 30/11/…. TarihindeDenizAŞ’ninortaklarısermayetaahhüdüolan100.000 Euro’yuişletmeninTürkiyeİşBankası’ndabulunandöviztevdiathesabınayatırmasıkaydı. 2) DenizAŞ’ninvadesizdöviztevdiathesabından10.000.- Euro’yu; 1 Euro = 1,72 TL kuruüzerinden TL ye çevirmesikaydı.

3) DenizAŞ’nin 01/12… tarihinde 1 aylıkvadelidöviztevdiathesabıaçtırmasıvevadesizhesaptanvadelihesabavirmanyaptırmasınaaitkayıt.

4) DenizAŞ’ninİşBankasındakivadelitevdiathesabına50 Euro faizişlemesineaitkayıt.

5) 31/12… tarihinde 1 Euro 1,74 TL olması halinde dönem sonu değerleme işlemleri şu şekilde kaydedilir.

103 VERİLEN ÇEKLER VE ÖDEME EMİRLERİ(-) a) Bölümlemesi: 103 VERİLEN ÇEKLER VE ÖDEME EMİRLERİ 103.01 Verilen TL ÇeklerveÖdemeEmirleri 103.02 VerilenYabancıParalıÇeklerveÖdemeEmirleri b) Tanımı:İşletmenin 3. kişilereolanborcunakarşılıkbankalardançekleveyaödemeemriileyapacağıödemelerbuhesaptaizlenir. İşletmeninuzunvadeliçekkeşideetmesihalinde, bukeşideedilençekbakiyelerinin 321 BORÇ SENETLERİ HS. izlenmesivedönemsonundareeskontişleminetabitutulmasınımaliyebakanlığıyayımladığımuktezailebelirtmiştir. c) İşleyişi:Verilençeklerveödemeemirlerihesabıpasifkarakterlibirhesaptır. Hesapalacakkalanıverir. Bu hesabınbakiyesibilançodabankamevcutlarınıkullanacaktutaraindirir. İşletmeninüçüncükişilereolanborçlarınakarşılıkçekkeşideettiğizamanveyabankadakihesabındanödemeemriverdiğizamankeşideedilençekbedeli, verilenödemeemrininbankadakihesaptantahsiledilinceyekadarbuhesabaalacakkaydedilir. Çekveödemeemirlerininbankadantahsiledildiğianlaşıldığındabuhesababorçkaydedilerekkapatılır.

UYGULAMA: BerenAŞ’ninfaaliyetleriaşağıdakigibidir. BerenAŞ. 30/12/2011tarihindeTürkiyeİşBankasınaAlmanya’dayerleşikbirfirmadandahaöncedengerçekleştirdiğiithalatınkarşılığıolarak100,000.- Euro ödemetalimatıvermiştir. (1 Euro=1,60 TL üzerinden) 2)31/12/2011tarihindeBeren AŞ 103 VERİLEN ÇEKLER ve ÖDEME EMİRLERİ’Nİ değerlemeişleminetabitutmuştur. (1 Euro=1,61 TL) 3) İŞ Bankası’naverdiğiödemeemrininBerenAŞ’ninvadesizdöviztevdiathesabından100.000.- Euro’nunalındığı e-postaile02.01.2012tarihindebildirilmiştir. (Hesaptanparanınalındığıgünkur 1 Euro=1,65 TL) İstenen:BerenAŞ’ninithalatileilgiliyevmiyekayıtlarınıdüzenleyiniz. 1) Beren AŞ’nin yapmış olduğu ithalat karşılığında 30/12/.. tarihinde ödeme emri vermesi kaydı.

2) 31/12/… tarihinde 1 Euro’nun = 1,61 TL olmasıhalindedönemsonudeğerlemekaydışuşekildedir.

3) T.İşBankası100,000 Euro’luködemeemrini; 1 Euro=1.65 TL kuruüzerindenyineaynıbankadakihesaptanödenmesikaydıaşağıdakişekildedir.

12 TİCARİ ALACAKLAR On ikikodlabaşlayanhesaplarişletmeninticarifaaliyetlerinedeniyleortayaçıkanbiryıliçindeparayaçevrilmesiöngörülensenetlivesenetsizalacaklarınizlediğihesaptır. Şayetişletmeninesasfaaliyetininbirbölümüoluşturmuyorise 13 kodludiğeralacaklarkayıtlarındagöstermekdahadoğruolur. İşletmeninfaaliyetkonusunagirenürünvehizmetsatışındanoluşansenetlivesenetsizalacaklarizlediğihesaplarşunlardır. 120 ALICILAR 121 ALACAK SENETLERİ 122 ALACAK SENETLERİ REESKONTU(-) 126 VERİLEN DEPOZİTO VE TEMİNATLAR 127 DİĞ TİC. ALACAKLAR 128 ŞÜPHELİ TİC. ALACAKLAR 129 ŞÜPHELİ TİC. ALACAKLAR KARŞILIĞI(-)

120 ALICILAR (Müşteriler) a) Bölümlemesi 120 ALICILAR 120.01 Yurt İçi Alıcılar 120.02 İhracata Aracı Kuruluşlardan Alacaklar 120.03 Yurt Dışı Alıcılar 120.03.01 AB Ülkeleri Alıcıları 120.03.01.01 Almanya 120.03.01.01.01 A şirketi 120.03.01.01.02 B şirketi 120.03.02 ABD 120.03.02.01 x Şirketi (ABD) 120.03.02.02 y Şirketi (ABD) 120.09 Yurt Dışında Bırakılan İhracat Mal Bedelleri b)Tanımı: 120 ALICILAR HS. işletmenin faaliyet konusunu oluşturan ürün ve hizmet satışlarından kaynaklanan ve bir belgeye dayanmayan (çek, senet gibi) yurt içi ve yurt dışı alacakların izlenmesi için kullanılır. c)İşleyişi: Aktif karakterli bir hesaptır. İşletmenin esas işi ile ilgili olarak ürün ve hizmet satışından doğan senetsiz alacak ile bunlara ilişkin olarak ödenen alıcıya ait giderler sözleşme gereği yürütülen faizler nedeni ile 120 Alıcılar hesabına borç kaydedilir.

NOT:İhracatıngerçekleştirildiğicaridöneminsonundadeğerlemeişlemiyapıldığındaşayet, olumlukurfarkıvarise 601 YURT DIŞI SATIŞLAR hesabınaalacakkaydedilir. Olumsuzkurfarklarıoluşmasıdurumundaise 612 DİĞER İNDİRİMLER HESABI’NA borçkaydıyapılır. Dönemsellikilkesinedeniileolumlukurfarklarısatışlarhesabınaolumsuzkurfarklarıisesatışindirimlerihesabınakaydedilir. Şayettakipedendönemlerde yurt dışıalacağınıntahsiledilmemesidurumundabualacaklarındeğerlemesindenoluşankurfarkları 646 KAMBİYO KARLARI, olumsuzkurfarklarıise 656 KAMBİYO ZARARLARI hesabınaborçkaydedilir. UYGULAMA: EkenAŞ’ninfaaliyetleriaşağıdakigibidir. 1) EkenAŞ ABD’deyerleşikbirfirmaya 10/11/…. tarihinde100.000 Dolartutarındakredilitekstilihracatıgerçekleştirilmişvefaturayıdüzenlemiştir. Gümrükçıkışbeyannamesinindüzenlediğitarihtekidövizkuru (1 Dolar =1 350 TL’dir) 2) 31/12/….. TarihindeDeren AŞ VUK’un 280. maddesinegöre (bilânçogününde) 1 Dolar = 1.300 TL kuruüzerindensenetsizalacaklarınıdeğerlemeişleminetabitutmuştur. İSTENİLEN: (1) Yevmiyekayıtlarınıdüzenleyiniz. (2) Caridönemsonundakideğerlemekayıtlarınıdüzenleyiniz.

1) Eken AŞ’nin 50.000.- dolarlıkkredilitekstilihracatıaşağıdakigibidir. 2) 31/12… tarihinde 1 Doların 1,300 TL olmasıhalindedönemsonudeğerlemeişlemlerişuşekildekaydedilir.

BİLGİLENDİRME:Muhasebeleştirmesürecifaturanındüzenlenmesiilebaşlar. Fiiliihracatıngerçekleşmesiilekatmadeğervergisinintahakkukugeçerlilikkazanır. Faturadüzenlendiktensonramamulünstoklardançıkarılmasıgerekir. İhracattutarı, fiiliihracattarihindekigümrükçıkışbeyannamesindekikurdikkatealınarakhesaplanır.

1 . BÖLÜM DIŞ TİCARET İŞLEMLERİNDE MUHASEBE