Diş Çürükleri

1. Dişçürüklerivedişetihastalıklarıdünyadayaygın olarakgörülenönemlibirhalksağlığısorunudur. Gelişmişülkelerdealınanönlemlerleönemliazalmasöz konusudur. DişÇürükleri

2. Dişgelişimindebeslenmeetmenleri: Bebeğin ilk diş gelişimigebeliğin 2.-3. ayındabaşlarvekalıcıdişler doğumdanbirkaç ay önceoluşur. Bu nedenleannenin beslenmesi bebeğin sağlıklı diş oluşumunda önemli bir etkendir. Protein, C, A, D vitaminleri, kalsiyum, fosforveflor dişinoluşumuvegelişimindeönemtaşıyanbesindir. Kalsiyumvefosforbirliktedişlerindayanıklılığısağlar.

3. Tükürüktebulunanflorplakasitlerininetkisini ortadankaldırırvetekrarmineralleşmeyisağlar. Flor vücudagenellikleiçmesuyuilesağlanır. Sudakiflor miktarı0.7-1.2 mg/L veya1 ppmolmalıdır.

4. Sonuçolarak; • Dişlerdüzenliolarakflorludişmacunlarıile fırçalanmalıdır. • Seker, yemekaralarındadeğil, yemeklebirlikte tüketilmelidir. Mümkünolduğuncaşekertüketiminden kaçınılmalıdır. • Yeterlivedengelibeslenmeyedikkatedilmelidir. • Anne sütüdesteklenmelidir. • Ağızvedişsağlığıkonusundayaygınvesürekli eğitimverilmelidir.

5. Folatbesinlerdedoğalolarakbulunan B grububir vitamindir. Yeşilyapraklısebzeler, turunçgillervekuru baklagillerfolatınzenginkaynaklarıdır. Folikasitisefolatındoğalolmayan (sentetik) ve besinlerinzenginleştirilmesindevediyet suplemanlarındabulunanşeklidir. Folat (Folikasit) Yetersizliği

6. Yetişkinkadınlardafolatyetersizliğimegaloblastik anemiyenedenolmaktadır. Folatyetersizliğindeayrıcayenidoğandanöraltüp defekti(NTD), vedüşükdoğumağırlığı görülebilmektedir. NTD doğumsalbirbozuklukturvegebeliğin ilk 4. haftasında(28 günde) dahaannegebekaldığını öğrenmedenbebektesinirkılıflarındaanormallikler oluşabilmektedir.

7. Bu nedenlegebeliköncesindeyeterlifolatalımının sağlanmasıgerekmektedir. Bu amaçlagebeliğinplanlı gebelikolmasıönemtaşımaktadır. Diyetlefolatalımının tümtoplumdaartırılmasınındiğerbiryararı isekardiyovaskularhastalıklarınvebazıkanser türleriningörülmeriskinide azaltmasıdır.

8. Vitamin yetersizliğibelirtilerinden en sıkgörülenler riboflavin (B2 vitamini) veA vitaminiyetersizliğidir. Riboflavin yetersizliğinebağlıolarakdudaklardave dudakkenarlarındayaralar (keylozisve angular lezyon) görülür. Okulçağıçocuklardasütveürünleriileyeşilyapraklı sebzelerinyetersiztüketilmesisonucugörülmektedir. Besinlerinhazırlanması, pişirilmesivesaklanmasındaki temelilkelerbilinmediğinde vitamin kayıpları çok olmaktadır. Diğer Vitamin ve Mineral YetersizliklerineBağlıSağlıkSorunları

9. Küreselleşmesürecindebeklenenyaşamkalitesine ulaşmakiçintümbireylerinvetoplumunbeslenme bilinciniartırarak, sağlıklıbeslenmeninyaşambiçimine dönüştürülmesigerekmektedir. Bireyinvetoplumun sağlıklıyaşamasıveekonomikyönden gelişmesi onu oluşturan bireylerin sağlıklı olmasına bağlıdır. TÜRKiYE’DEYETERSiZ BESLENME VE SAĞLIK SORUNLARI

10. Sağlığıntemeliyeterlivedengelibeslenmedir. Yeterli vedengelibeslenmesağlıklıbeslenmeolarakda tanımlanmaktadır. Bu doğrultudayaşamboyutüm bireylerinsağlığınınkorunması, iyileştirilmesive geliştirilmesi, yaşamkalitesininartırılması vesağlıklıyaşambiçimlerininbenimsenmesinin (sağlıklı beslenmevefizikselaktivitealışkanlığı, tütün kullanımınınönlenmesi) amaçlanmasıgerekmektedir.

11. Ayrıca, varolanveyaşamkalitesinibozanbeslenme sorunlarının(protein-enerjiyetersizliği, demir yetersizliğianemisi, iyotyetersizliğihastalıkları, raşitizm, dişçürükleri, şişmanlıkvb.) en azaindirilmesiveyayok edilmesi, beslenmeyebağlıkronikhastalıkların(kalp damarhastalıkları, hipertansiyon, bazıkansertürleri, diyabet, osteoporozvb.) önlenmesineyönelikyaşam biçimininiyileştirilmesi, çevrekoşullarınındüzeltilmesi vegeliştirilmesi, sağlıklıbesineulaşımın, tüketiminin sağlanmasıilebesingüvencesininsağlanması, sağlığın geliştirilmesiamacıylatoplumunbesingüvenliği, besin, beslenmevesağlıkkonularındabilinçlendirilmesinin vekatılımınınsağlanmasıbüyükönemtaşımaktadır.

12. Tümbunedenlerlebireyinvetoplumunbeslenme durumununsaptanmasıvedüzenliolarakizlenmesi gerekmektedir. Böylece; a) Beslenmedurumununtanımlanması, b) Nedenlerinsaptanması, c) Çözüm yollarının bulunması olanağı doğar. Birtoplumunyeterlivedengelibeslenmesini sağlayacakulusalbesinvebeslenmeplan ve politikalarınınoluşturulabilmesiiçin o ülkeyeilişkin beslenme, besintüketimivesağlıkverilerininbulunması gereklidir.

13. Bu amaçladüzenliolarakBeslenme-SağlıkveBesin TüketimiAraştırması’nınyapılması her ülkeiçinbüyük önemtaşımaktadır

14. 1) Besintüketimi, 2) Sağlıkvebeslenmesorunları, il, bölge, ülkedüzeyindeyapılmışaraştırmalardan derlenmiştir. ÜlkemizdeUlusalveBölgeselDüzeydeYapılmışBeslenmeve Sağlık Araştırmaları Sonuçlarına Göre Durum

15. Türkiyebeslenmedurumuyönünden hem gelişmekte olan, hem de gelişmişülkelerinsorunlarınıbirlikte içerenbirgörünümesahiptir. Türkiye’dehalkın beslenmedurumubölgelere, mevsimlere, sosyoekonomikdüzeyevekentsel-kırsalyerleşim yerlerinegörefarklılıklargöstermektedir. 1) BesinTüketimDurumu

16. Türkhalkınınbeslenmedurumunabakıldığında Türkiye’detemelbesinekmekvediğertahılürünleridir. Ekmek, Türkhalkının en çoktükettiğibesindir. Genel olarak günlük tüketilen enerjinin %44’ü ekmekten ve %58’i ise ekmek ve diğer tahıllardansağlanmaktadır. Buğdayürünleriveekmektüketimibatıdandoğuya gidildikçevekırsalbölgelerdeartmaktadır.

17. Besintüketimi, tahılveürünlerinedayalıolan Türkiye’desütveürünleriileet veürünlerinin tüketimininailelerinekonomikdurumlarınabağlıolarak değişiklikgösterdiğibilinmektedir. Et vesüttüketimibölgeleregöre de farklılık göstermektedir. Et tüketimi, en yüksekgelirgrubuna girenailelerde, düşükgelirgrubundakiailelerin tükettiğinin4-5 katıfazladır.

18. Geneldetoplamenerjive protein tüketimiilegelir arasındailişkisaptanamadığıhalde, hayvansal protein vebazıvitaminlerintüketimdüzeyiilegelirarasında yüksekorandailişkibulunmaktadır.

19. Türkiye’de son yıllardabesintüketimidüzeylerinde genellikleolumsuzbirdeğişmeolduğugörülmektedir. Yıllaragöre et veürünleritüketimindeazalmaolmuştur. Bununbaşlıcanedeni et fiyatlarındakihızlıartış nedeniyledargelirliailelerintüketimleriniazaltmasıdır. Süttüketimigeneldeçokyetersizdirveyıllaragöre tüketimdüzeyi de azalmıştır. Sekervetatlılarıntüketimi iseartışgöstermiştir.

20. Kurubaklagillerintüketimindebirmiktarartış olmuştur. Geneldetoplamyağtüketimmiktarında önemlifarklılıkolmamasınakarşın, bitkiselsıvıyağ tüketimmiktarınınkatıyağaoranlaarttığı gözlenmektedir.

21. Türkiye’de, yetersizdüzeyde (hafifeksiklik) enerji tüketenaileoranının %17, yetersiz miktarda protein tüketen aile oranının %10, çok yetersiz miktarda Hayvansalprotein tüketenaileoranınınise %27 dolaylarındaolduğusaptanmıştır. Sonuçolarak, beslenmesorunlarınınönlenmesinde bazıtemelönlemlerinalınması, ülkedebesinve beslenmeplan vepolitikalarınınoluşturulması gerekmektedir. Bu önlemlerden en önemlisiisehalkınbeslenme konusundaeğitilmesi, bilinçlendirilmesidir.

22. Bebekölümhızı: TürkiyeNüfusveSağlık Araştırması(TNSA)-2008 verilerinegörebebekölümhızı binde17, beşyaşaltıölümhızıisebinde 24’tür. Bebekölümlerindekidüşüşönemliboyutlardadır, ancakAvrupaBirliğiülkeleriilekıyaslandığındahalen yüksekdüzeydedir. Türkiye’deSıklıklaGörülenBeslenmeveSağlıkSorunları

23. Düşük doğum ağırlığı: Bebeklerde düşük doğum ağırlığı (<2500 gram) ile doğumoranı %11’dir. Yetersiz beslenmeyebağlıbüyümevegelişmebozuklukları önlenebilirsorunlarolupgebelikdönemindeanne beslenmesininyetersizvedengesizolmasıen temel nedendir.

24. Anne sütü: Ülkegenelindeyürütülenprogramların olumluetkisininTNSA- 2008 verilerine yansıdığı saptanmıştır. TNSA-2008 verilerine göre tek başına 6 ay annesütüilebeslenmeoranı % 41 olarakbulunmuştur veannelerintamamınayakını(%96.7) bebeğini emzirmektedir. Ancaktamamlayıcı (ek) besinlereerken aylardabaşlamauygulamasısürdürülmektedir.

25. Bodurluk, düşükkiloluluk, zayıflık: TNSA-2008 sonuçlarınagöre 0-5 yaşgrubuçocuklardayaşagöre boy uzunluğu (bodurluk), boy uzunluğunagörevücut ağırlığı (zayıflık) veyaşagörevücutağırlığı (düşük kiloluluk) oranısırasıyla, %10.3, %0.4 ve %2.8’dir. Çocuklardabüyümegeriliği, kırsal (%17.4) alanlarda, kentlere(%7.6) ve doğuda (%21.0), batıya (%7.6) göre yüksektir.

26. Demiryetersizliğianemisi (kansızlık): Ülkemizde demiryetersizliğianemisiönemlibirhalksağlığı sorunudur. Her yaşgrubunda; özellikle 0-5 yaşgrubu çocuklar, okulçağıçocuklarvegençler, gebeveemzikli kadınlarönemli risk gruplarıdır. SağlıkBakanlığınınyürüttüğü “DemirGibiTürkiye Programı” ile 12-23 aylık çocuklarda anemi sıklığının %7.8’e düştüğü saptanmıştır.

27. iyotyetersizliğihastalıkları: Guatrıngörülmesıklığı (prevalans); ulusaldüzeyde1988 yılındatüm populasyonda% 30.5 bulunmuştur. Bu çalışmayagöre ulkemizinher bölgesindesorununendemikolduğu ortayakonulmuştur. 1995 yılında15 ilde 6-12 yaşgrubuçocuklardaguatr prevalansı% 30.3 bulunmuştur. Ultrasonlayapılanbir taramadaprevalans % 31.8 saptanmıştır. idrarlaiyot atımortancadeğerlerinegöreise, ortaveağırdüzeyde sorunuolan 14 ilvehafifdüzeyde 6 ilsaptanmıştır.

28. TNSA-2008 verilerinegöre; hanehalklarının %84.4’ünün (kırsal: %71.5; kent:%89.9) iyotlutuz kullandığısaptanmıştır. iyotlutuzkullanımıaçısında yerleşimyerlerinevebölgeleregöreönemlifarklılıklar bulunmaktadır. Evhalkıiyotlutuzkullanımı%90’ın üzerineçıktığında başarıdansözedilebilmektedir. Yenidoğanbebeklerde hipotiroidi (tiroidbezininçalışmaması) sorununa rastlanmaktadır.

29. Raşitizm: Çocuklardayapılançalışmalarülkemizde raşitizmgörülmesıklığının%1.67-19 arasındaolduğunu göstermektedir. Adolesanlardayaşamvegiyimtarzının D vitaminiileilintisininolduğuraporedilmişve %3-50 oranındaD vitaminiyetersizliğiningörüldüğü belirlenmiştir.

30. Kadınlarda (14-44 yaş), güneşışınlarındanetkin yararlanılabilecekyazaylarındada, %44-100 oranında giyimşeklinin D vitaminisentezinietkilediği belirlenmiştir. Okulçağıçocuklarda, gebelerdeveemziklikadınlarda yapılançalışmalardavitamin vemineral yetersizliklerininönemliboyutlardaolduğu saptanmıştır.

31. Folatyetersizliği: Folatyetersizliği 15-49 yaşgrubu kadınlariçinönemlibirhalksağlığısorunudur. Dişçürükleri: Bölgeselçalışmalardadişçürüğü görülmesıklığı 6-12 yaşgrubunda%64.0-100’dür. içme sularındaflordüzeyidüşüktür.

32. Beslenmeeğitimiiletoplumavebireye, yeterlive dengelibeslenmealışkanlıklarınınkazandırılmasıve geliştirilmesiamaçlanır. Yanlışveolumsuzbeslenme alışkanlıklarıileyanlışbesinhazırlamavepişirme uygulamalarınınortadankaldırılması, besinlerinsağlık bozucudurumagelmesininönlenmesivebesin kaynaklarınındahaetkinveekonomikkullanımı konularındaeğitimverilmesiilebeslenmedurumunun düzeltilmesimümkündür. Yanlışbeslenmealışkanlıklarınasılgiderilebilir?