Paleta europejskiej sztuki

1. Paleta europejskiej sztuki Lekcja poświęcona sztuce: malarstwu, rzeźbie i stylom architektonicznym.

2. Czym jest sztuka? Sztuka to podstawowy składnik kultury, jeden z zasadniczych sposobów uzewnętrzniania zdolności twórczych człowieka - zespół świadomych działań ludzkich, w wyniku których powstaje przedmiot estetyczny (np. obraz, rzeźba, budowla, film, utwór sceniczny bądź muzyczny), określany mianem dzieła lub dzieła sztuki.

3. STYLE I ZABYTKI EUROPEJSKIEJ ARCHITEKTURY

4. Architektura starożytnej Grecji (ramy czasowe - od VII w. p.n.e. do II w. p.n.e.) Trzy okresy: • okres archaiczny - w architekturze wykształcił się typ świątyni otoczonej kolumnadą, • okres klasyczny - w tym okresie stworzono kanony, które przez setki lat służyły artystom a w głównej mierze architektom, • okres hellenistyczny - architektura zdominowana została przez monumentalne budowle świeckie i sakralne, na dużą skalę zaczęto stosować formę arkady.

5. Trzy style architektoniczne w sztuce greckiej • dorycki - główne jego cechy to surowość i prostota; kolumny bez bazy z głęboko żłobkowanym trzonem, prosta, składająca się jedynie z poduszki i płyty głowica, • joński - kolumna z bazą o tępym żłobkowaniu ma głowice w kształcie ślimacznic – zwojów (wolut), fryz jest ciągły, • koryncki - cechuje go bogactwo ornamentów; głowica kolumny uformowana jest na kształt stylizowanych liści akantu.

6. Te trzy style oparte są na tych samych zasadach symetrii i harmonii. Obowiązują w nich te same reguły konstrukcji, dlatego struktura brył jest dosyć podobna. Takie jednolite systemy konstrukcyjno-kompozycyjne nazywamy porządkami architektonicznymi.

7. Architektura starożytnego Rzymu (ramy czasowe – od II w. p.n.e. do IV w. n.e.) • architektura rzymska w dużym stopniu była wzorowana na dokonaniach Greków, • Rzymianie dążąc do monumentalizmu,kładli zarazem nacisk na osiągniecie wrażenia różnorodności, bogactwa i reprezentacyjności, • mając do dyspozycji cegły i cement, coraz bardziej komplikowali bryły budowli i same formy architektoniczne, • Rzymianie byli także twórcami pomnika konnego, • w Rzymie wykształciły się dwa nowe porządki architektoniczne: kompozytowy i toskański.

8. Architektura romańska (ramy czasowe – od X do XIII wieku) • W tym okresie architektura miała prymat nad innymi dziedzinami sztuki, • najwyższą rangę osiągnęła architektura sakralna, • główne cechy architektury tego okresu to: • masywność, • przejrzysty układ brył, • półkoliste wykroje okien i arkad, • sklepienie krzyżowe (z zaznaczonymi przekątnymi kwadratu), • Wnętrza budynków tonęły w mroku, ponieważ światło wpadało do środka przez małe okienka.

9. Architektura gotycka (ramy czasowe – od XII wieku do XIV wieku) • Narodziła się we Francji w połowie XII wieku, • bardzo szybko swym zasięgiem objęła całą Europę, • cechą charakterystyczną budowli w tym stylu jest ich niezwykła strzelistość, • zastosowanie systemu szkieletowego, który opierał się na sklepieniu krzyżowo-żebrowym, • punktem centralnym miast zakładanych w XII wieku był rynek, a ulice przecinały się w nich pod kątem prostym, • od połowy XII wieku najwspanialszą budowlą stał się kościół, katedra.

10. Sztuka renesansu i manieryzmu (ramy czasowe – od końca XV wieku do XVII wieku) • Architektura renesansu zrodziła się na terenie Toskanii we Florencji, • podstawową formą konstrukcyjną stał się łuk półkolisty, • wróciło sklepienie kolebkowe i kopuła, • na bazie półkolistego łuku stosowano ulubioną formę renesansu czyli arkadę, • w budowlach świeckich zaczęto stosować drewniane stropy z profilowanymi i malowanymi belkami.

11. Architektura baroku i rokoka (ramy czasowe – od XVII do połowy XVIII wieku) • Barok pojawił się pod koniec XVI wieku we Włoszech, • architektura reprezentująca ten okres jest monumentalna i jednocześnie pełna dynamizmu, • płaszczyzna muru jest silnie rozczłonkowana, podzielona gzymsami, wielokrotnymi pilastrami i kolumnami, • od fasad budynków bogatsze stały się wnętrza.

12. Rokoko (ramy czasowe – lata 1720-1770) • Rokoko to styl, który niekiedy uznawany był za ostatnią fazę baroku, • narodził się we Francji, • fasady budynków pozostały klasyczne, • charakteryzowały się jednak większą swobodą, lekkością oraz dekoracyjnością, • motywem dekoracyjnym był rocaille, • we wnętrzach dużą rolę odgrywały lustra, złocenia, sztukaterie.

13. Architektura klasycystyczna (ramy czasowe – od drugiej połowy XVIII wieku do pierwszej połowy XIX wieku) • Klasycyzm zainteresował się wzorcami starożytnymi, • był on reakcją na wybujałe formy baroku i rokoka, • formy klasyczne stosowano we wszystkich rodzajach budynków.

14. Architektura historyzmu i secesji (ramy czasowe – koniec wieku XIX i początki XX wieku) • Historyzm przejawiał się głównie w tendencjach do korzystania ze stylów minionych epok (neorenesans, neobarok) lub poszczególnych elementów tych stylów (eklektyzm), • charakteryzował się płynnością linii i bogactwem ornamentów, • dekoracja była najczęściej niesymetryczna.

15. Architektura XX wieku • Bauhaus - jedna z najważniejszych szkół artystycznych XX wieku, • jej przedstawiciele propagowali proste, kubiczne bryły pozbawione jakichkolwiek motywów dekoracyjnych, • architekci tworzyli budynki o doskonale przemyślanym planie, z elewacjami posiadającymi harmonijne proporcje, • wykorzystywali możliwości żelbetonowej konstrukcji, czego przykładem było całkowite przeszklenie ścian.

16. PREKURSORZY I KANONY EUROPEJSKIEGO MALARSTWA

17. Początki malarstwa • Za czas powstania malarstwa uważa się okres między 25 000 lat p.n.e. a 10 000 lat p.n.e., • malarstwo pierwotne było malarstwem jaskiniowym, • najczęstszym motywem, który archaiczni twórcy umieszczali na swoich obrazach, były postacie zwierząt, • człowiek na ściennych malowidłach widnieje bardzo rzadko, • rysunki ryto na skale, a następnie kontur wypełniano farbą, • podstawowym barwnikiem była ochra, która jest barwnikiem pochodzenia naturalnego.

18. Początki malarstwa • jako podłoże malowidła wykorzystywano naturalną biel skały wapiennej, • wśród środków artystycznych używanych przez prehistorycznych artystów najwcześniej pojawiła się kreska i linia, • znaczącym środkiem wyrazu była także tzw. plama barwna, • dużego znaczenia nabrał tzw. walor, czyli stopień jasności danej barwy.

19. Początki malarstwa • zmianie ulegał sposób przedstawiania postaci, od schematycznych uproszczeń do coraz większego realizmu, • w okresie prehistorycznym uwaga ściennych malarzy skupiała się głównie na oddaniu właściwego charakteru i ruchu zwierzęcia, • wizerunki opracowywane były coraz dokładniej, proporcje były zgodne z naturą, występowała także duża liczba szczegółów.

20. Malarstwo greckie • Grecy wykonywali malowidła ścienne i stosowali technikę enkaustyki, • technika ta polegała na pokrywaniu farbami, złączonych na gorąco z woskiem pszczelim, powierzchni marmuru, drewna lub kości, • malarstwo greckie znane jest jedynie z opisów, jednakże wiadomo, iż było ono realistyczne, wiernie przedstawiające naturę.

21. Malarstwo rzymskie • Artyści dążyli do ukazania złudzenia trójwymiarowej przestrzeni na płaskiej powierzchni ściany, • chcieli także wprowadzić do obrazu zjawisko światła padającego z jednej strony na przedmiot, • Rzymianie rozwinęli i udoskonalili zaczerpnięte od Greków tematy i metody w dziedzinie malarstwa

22. Malarstwo romańskie • Głównym jego przejawem była sztuka zdobienia ksiąg, czyli iluminatorstwo, • rękopisy na pergaminie zdobione były całostronicowymi ilustracjami oraz ornamentem wokół tekstu, • romańskie malarstwo ścienne zachowało się w postaci fresków suchych, którymi zdobione były ściany kościołów, • malarstwo sztalugowe stosowano w malowaniu ołtarzy.

23. Malarstwo gotyckie • Wszystkie typowe cechy tego stylu znalazły odzwierciedlenie w malarstwie miniaturowym, które okres szczytowy swego rozwoju przeżywało w XIII i XIV wieku, • kompozycja strony stworzonej w stylu gotyckim była zdyscyplinowana pod względem rytmiki pionów i zróżnicowana pod względem niespokojnej, obfitej dekoracji o motywach roślinnych, • kolorystyka najznamienitszych obrazów tego okresu była zawsze bogata i utrzymana w radosnym nastroju.

24. Malarstwo gotyckie cd. • Tematyką malarstwa gotyckiego było życie Marii, bądź innych świętych, a przede wszystkim sceny męki i śmierci Chrystusa, • XV–wieczne malarstwo cechowało się międzynarodowym charakterem, co było wynikiem działalności szkół artystów, w których odbywał się nieprzerwany ruch oraz wymiana między tradycją włosko-bizantyjską a tradycją Europy Zachodniej i Północnej.

25. Malarstwo renesansowe • Skupiło się w głównej mierze na scenach z realnego, ziemskiego życia, • do typowych w okresie renesansu tematów należały: Zwiastowanie, Madonna z dzieciątkiem, Św. Sebastian, Pokłon Trzech Króli, Ukrzyżowanie, Złożenie do grobu itp., • jedną z najliczniejszych grup obrazów tego okresu stanowiły portrety, • artyści renesansowi jako pierwsi zwrócili uwagę na ręce, jako atrybut wiele mówiący o cechach portretowanej osoby.

26. Malarstwo renesansowe cd. • sceny rodzajowe nie cieszyły się wielką popularnością wśród renesansowych malarzy, • malowano także alegorie, które znane już były w starożytności, • w zainteresowaniach artystów na pierwszy plan wysuwał się człowiek, a dokładnie piękno jego ciała, wartości intelektualne, wartość i godność osobista, moralność, wady i zalety itp., także zagadnienia iluzyjne przestrzeni w obrazie i świetle.

27. Malarstwo barokowe • Kontynuowało typowe i powszechne tematy: religijne, mitologiczne, alegoryczne, portret, • styl barokowy to całkowite nowatorstwo, wyrażające się wprowadzeniem sceny rodzajowej, pejzażu i martwej natury, • do podstawowych zagadnień tego stylu należały: światło i ruch, • kolorystyka barokowych obrazów jest bardzo zróżnicowana, rozciąga się ona od pełnej gamy czystych barw (jak u Rubensa czy Velazqueza) do gamy silnie zawężonej, złożonej z kilku zaledwie pokrewnych tonów.

28. Rokoko • Pojawiło się w sztuce malarskiej wraz z późnym barokiem czyli od początku wieku XVIII i trwało prawie do końca stulecia, • zamiast form dynamicznych, występują kształty lekkie, nieregularne, subtelne, wytworne, pełne delikatności i elegancji, • nowa tendencja przeciwstawiła się barokowi poprzez intymność formy, delikatność, asymetrie układów czy rozjaśnienie i oczyszczenie gamy barw.

29. Styl klasycystyczny • dzieła kształtowano według zasad przyjętych z góry • dotyczyły one intelektualnych reguł klasycznej, kompozycji, wyższości rysunku nad barwną plamą, barwę zaczęto traktować lokalnie, wyzbyto się przyzwyczajenia do silnych kontrastów, • w klasycystycznym malarstwie przeważały tematy zaczerpnięte z historii starożytnej, niekiedy z mitologii oraz portrety, • malarstwo klasycystyczne jednocześnie obiektywizowało i upiększało rzeczywistość.

30. Romantyzm • Cechowała go wolność tworzenia oraz brak uprzedzeń, • w procesie twórczym decydował czynnik wyobraźni, fantazji, podświadomości, • styl romantyczny wielbił to co nietypowe i nieuchwytne, • romantyczne malowidła były pełne ruchu i niepokoju, • podstawowym budulcem płaszczyzny w tym stylu nie był kształt i linia, ale właśnie plama na ogół silnie nasyconej barwy.

31. Czasy impresjonizmu • Impresjonizm to wrażenie widoku, osoby, przedmiotu, a nie studiowanie szczegółów modela, • sensem impresjonizmu było uchwycenie momentu, przelotnego odczucia, • impresjoniści zwrócili uwagę na światło, na jego siłę przenikania koloru i kształtu z nim związanego, • podjęli sceny z życia ulicy, portrety pięknych kobiet, tancerek, krajobrazów.

32. Kubizm • Zainicjowany został we Francji około 1906 roku przez Picassa i Brauque`a i był kierunkiem malarstwa nowoczesnego, • zrywał z tradycyjnym malarstwem będącym sztuką naśladowania, • u podstaw kubizmu leży zasada, że obiekt malarski zostaje rozbity na szereg osobnych płaszczyzn, oglądanych w różnym oświetleniu, które następnie są przedstawiane obok siebie na płótnie, • kubizm rozwinął się w trzech fazach: • prekubistycznej (1906-1909), • analitycznej (1909-1912), • syntetycznej (od 1912/13).

33. Pop-art • był jednym z najważniejszych zjawisk artystycznych w dziesięcioleciu 1960-1970, • kierunek ten odrażał i budził gwałtowne protesty • zabiegał o przeniesienie przedmiotów rzeczywistych w stylu informacji reklamowej przy zastosowaniu kodu kreskówki i plakatu, • pokazywał tematy prosto, w złym smaku, wulgarność, brzydotę, ostre kolory czyli rzeczywistość.

34. RZEŹBA NA KONTYNENCIE EUROPEJSKIM

35. Rzeźba starożytnej Grecji • Materiałami rzeźbiarskimi stosowanymi w Grecji były przede wszystkim drewno i wapień, a w późniejszych czasach brąz i marmur, • rozpowszechnioną techniką w greckiej rzeźbie była tzw. technika chryzelefantyny, która charakteryzowała się tym, że łączono kości słoniowe ze złotą blachą i szlachetnymi gatunkami drewna, • w głównej mierze rzeźbiono bogów, a ponieważ wyobrażano ich sobie w postaci ludzkiej, są to właściwie posągi idealnych, pięknych ludzi.

36. Rzeźba starożytnego Rzymu • Cechy sztuki rzymskiej znalazły najpełniejsze odzwierciedlenie w rzeźbionym portrecie, • najbardziej popularne były popiersia portretowe, które powstawały głównie na zamówienia prywatne, • priorytetowym celem było wyraziste i wierne odtworzenie rysów modela, • najczęściej stosowanym materiałem w portrecie rzeźbiarskim był biały marmur, • Rzymianie, podobnie jak Grecy także zajmowali się rzeźbą reliefową.

37. Rzeźba w stylu romańskim • Rzeźba romańska związana ściśle była z tematyką religijną, • rzeźby w tym stylu były rodzajem żywej księgi religijnej dla mas nie umiejących czytać, • rzeźba miała w tym okresie zastosowanie głównie we wnętrzach kościołów.

38. Rzeźba w stylu gotyckim • Rzeźba gotycka odznaczała się dekoracyjnością i licznymi urozmaiceniami, • powrócono do poprawnych proporcji ciała, a ruch osób rzeźbionych był naturalny, • celem artysty było wyeksponowanie wewnętrznych przeżyć rzeźbionej postaci a nie piękna jej ciała.

39. Rzeźba w stylu renesansowym • Rzeźbę renesansową wykonywano w marmurze, kamieniu a także w brązie, • spopularyzowano tzw. majolikę, czyli wypalaną glinę z domieszką wapnia, • do rzeźby związanej z architekturą należy zaliczyć rzeźbę reliefową oraz pomniki, • rzeźba renesansowa ściśle nawiązywała do tematów religijnych.

40. Rzeźba w stylu barokowym • Fundament pod zagadnienia rzeźby barokowej położył Michał Anioł, • artyści barokowi tworzyli rzeźby grupowe o tematyce religijnej bądź też mitologicznej, • barok spopularyzował także inną formę portretu w rzeźbie a mianowicie popiersie.

41. Rzeźba w stylu klasycystyczno-romantycznym • Rzeźba klasycystyczna często otrzymuje miano “chłodnej”, “zimnej”, sprawia wrażenie, jakby artysta w procesie twórczym pozbywał się wszelkich emocji, • najczęściej używanym materiałem rzeźbiarskim był biały karraryjski marmur, • rzeźba w emanowała mocą, siłą, dynamicznym ruchem, • rzeźba klasycystyczna jak i romantyczna przemawiała w swej istocie językiem symboli i alegorii.

42. Rzeźba przełomu XIX i XX wieku • Okres ten reprezentowany jest przez wybitego twórcę Augusta Rodina, • w swym kreatywnym widzeniu człowieka powrócił do założeń greckich rzeźbiarzy antycznych, • myśl artysty krążyła wokół człowieka, piękna jego ciała, siły jego uczuć, wielkości geniuszu, • August Rodin rzeźbił głównie w glinie a także w marmurze.