Психологиядағы зерттеудің әдіс-тәсілдері туралы түсінік

Психологиядағы зерттеудің әдіс-тәсілдері туралы түсінік Шәкәрім атындағы Семей мемлекеттік университетінің доценті, психология ғылымдарының кандидаты Сатиева Ш.С.

Жоспар • 1. Психологиядағы зерттеудің әдіс-тәсілдері туралы түсінік. • 2.Пирьов жіктемесі. • 3.Б.Г. Ананьев жіктемесі. • 4.М.С.Роговин, Г.В.Залевский жіктемесі. • 5.Б.Н.Дружинин жіктемесі

Эксперимент – объективті әдіс. • Зерттелінетін құбылысқа арнайы жасанды жағдаяттар әзірленеді де, сол құбылыс анықталады, көрінеді, бағаланады. Эксперименттің негізгі жетістігі зерттелінетін феноменнің себеп-салдарлық байланысы басқа феномендермен салыстырылады, ғылыми түрде құбылыстардың пайда болуы мен дамуы түсіндіріледі.

Эксперимент лабораториялық және табиғи болып бөлінеді. • Лабораториялық эксперимент зерттелінетін құбылыстардың тереңірек бағалау үшін жасанды жағдаяттар әзірлейді. • Табиғи эксперимент қалыпты өмір жағдайында жасалынады. Экспериментатор эксперимент барысындаараласпайды, оның өтілу барысынсолқалпында белгілейді. Табиғи эксперименттіалғаш қолдануға енгізгенорысғалымы А.Ф.Лазурский болды. Табиғи эксперимент нәтижесі кейдеқатаң бақылау болмағандықтан, толық болмауымүмкін.

Үлгілеу – психологиялық ғылымның келесібірәдісі. • Бұл әдісті жекеәдіс депқарастыруға болады. Бұл әдісті басқа әдістерді пайдаланудақиындық келтіргенкездепайдаланған тиімді. Үлгілеу психикалық құбылыстарды зерттеубарысындаолтуралыбелгілібірхабарламаныпайдаланукезіндесыналушының өзінің нақты қатысуынсыз да жүргізілуі мүмкін. • Үлгілеу: техникалық, логикалық, математикалық, кибернетикалық т.б. болыпбөлінеді.

Пирьовосындайбірнешедербесәдістерді атады. • ЖанамаӘңгімелесу Бақылау.

Бақылау • Объективтібақылау- тікелейбақылаудан тұрады.Ол топ адамдарының белсенділігінөмір сүру үрдісінде жекелейбақылайды. • Объективтібақылаудың ерекшеформасыретіндеПирьовобъективті–клиникалық бақылауды айтады. • Сауалнамадантұратын жанамабақылау.Жанамабақылаудың кең тараған түрі – адаміс- әрекеті өнімін талдау.

Субъективтібақылау.(Өзін- өзі бақылау) • Тікелейөзін - өзін бақылау – адамның өзінің сөздік есебі. • Жанамаөзін - өзін бақылау – күнделік, хат адамның ескетүсіруі, деректердізерттеу.

Лабораториялық эксперимент. • Классикалық- реакциялардытіркеуәдістемесі, психофизикалық әдістер т.б. • Психометрия (индивидулды, топтың стандарттыөлшеудің тестікәдістері, шкалалау т.б.)

Табиғи эксперимент • Ойын, оқу іс- әрекет жағдайында өтеді. • Н.Н Лазурскийденкейінпсихологияға кеңінен енді.

Психологиялық- педагогикалық эксперимент. • Н.Н.Лазурскийдің табиғи экспериментіненкейін 30 жылпайдаболды. Оқушының оқу сапасынарттыруға арналған түрлері. • 1. Констатациялаушы • 2. Қалыптастырушы

Көмекші әдістер. • Физиологиялық, фармакологиялық, биохимиялық т.б. • Математикалық • Графикалық

Арнайыәдістер. • Генетикалық әдіс. (онтегенездікжәне филогенетикалық аспектілердіқарастырады) • Салыстырмалызерттеуәдістер (Мыс: бала психикасыдамуы мен маймылдың баласынзерттеу) • Патопсихологиялық әдіс.(қалыпты жағдайдан ауытқуды зерттеу)

Б.Г.Ананьев психологияның зерттеуәдістерін зерттеуәдістеріне байланыстықарастырады. • 1. Ұйымдастырушы: салыстырмалы, лонгитюдті, комплексті. • 2.Эмпирикалық • 1) бақылау, өзін-өзі бақылау • 2)эксперименталдыәдіс- шалғынды эксперимент, лабораториялық эксперимент,табиғи, табиғи емес, қалыптастырушы, психологиялық- педагогикалық эксперимент. • 3)психодиагностикалық әдістер(стандартты, проективті, сауалнама, сұхбаттасу, әңгімелесу) • 4)праксиметриялық(хронометраж, циклография, профессиография, өтілуі бағалау) • 5)үлгілу • 6) библиографиялық

Эмпирикалық таңдауды өңдеудің әдіс- тәсілдері • математикалық статистикалық әдістер • материалдың сапалық мінездемесі.

Интерпретациялық әдістер. • 1. Генетикалық – зерттеуматериалдары даму фазасы, стадиясы, шарықтау шегі, жекебастың қалыптасу ерекшелігінтүгелдей қамтиды. • 2. Құрылыстық - әлеуметтік топ, типтерарасындағы байланыс т.б. қарастырады.

М.С.Роговин мен Г.В.Залевскийзерттеудің 6 негізгіәдістерін ажыратады. • 1. Герменевтикалық әдіс- субъект мен объектібір- бірінеқарсы емес, ойлауоперациясымензерттеуәдістері бірлігінқарастырады. • 2. Биографиялық – психика туралыбілімдібіртұтастықта таныпбілу. • 3. Бақылау – объект пен субъект дифференциациясы. • 4. Өзін- өзі бақылау- субъектініобъектігеайналдыру. • 5. Клиникалық – сыртқы бақылаудан ішкібақылауға көшу. • 6.Эксперимент - таныпбілуүрдісінде объектінің белсенділігінесепкеалу.

В.Н. Дружинин 3 әдістемені қарастырады. • 1. Эмпирикалық – зерттелінетін субъект пен объект қарым- қатынасының сыртқы реалдыәрекеттері. • 2. Теориялық – субъект объектігеойшаәсер етеді. • 3. Интерпретация және суреттеме.

Эмпирикалық әдістеме жіктемесі: В.Н.Дружинин бойынша • Белсенді:Тікелей Эксперимент • Пассивті: Өлшеу

Психологиядағы зерттеудің әдіс-тәсілдері туралы түсінік