Decreet betreffende maatregelen voor leerlingen met specifieke onderwijsbehoeften

1. Decreetbetreffendemaatregelenvoorleerlingen met specifiekeonderwijsbehoeften Permanente Ondersteuningscel CLB GO!

2. Het M-decreetWaarom? Permanente Ondersteuningscel CLB GO!

3. Waarom? • 1994: The Salamanca-statement http://www.unesco.org/education/pdf/SALAMA_E.PDF • 1998: Advies over inclusief onderwijs – VLOR http://www.vlor.be/sites/www.vlor.be/files/advies/AR07071998.pdf • 2006: VN-Verdrag inzake rechten van personen met een handicap http://www.ond.vlaanderen.be/specifieke-onderwijsbehoeften/leerzorg/VN/verdrag.pdf • 2008: Vlaamse Gelijkekansen- en Gelijkebehandelingsdecreet http://www.ejustice.just.fgov.be/cgi/api2.pl?lg=nl&pd=2008-09-23&numac=2008203387 • Protocol van 19 juli 2007 betreffende het begrip redelijke aanpassingen in België. http://www.ejustice.just.fgov.be/cgi_loi/loi_a.pl Permanente Ondersteuningscel CLB GO!

4. Waarom? • 2009: Vlaams Parlement ratificeert VN-Verdrag • 2002-2009: verschillende pogingen – geen decreet: • Maatwerk in samenspraak http://www.ond.vlaanderen.be/specifieke-onderwijsbehoeften/leerzorg/documenten/archief/maatwerk.htm • Leerzorg http://www.ond.vlaanderen.be/specifieke-onderwijsbehoeften/leerzorg/documenten/ • 2010-2011: Resonantiegroepen: geen draagvlak voor leerzorg • 2012-2013: DAM-decreet, BNM-decreet, M-decreet http://docs.vlaamsparlement.be/docs/stukken/2013-2014/g2290-1.pdf Permanente Ondersteuningscel CLB GO!

5. Waarom? • VN verdrag voor personen met een handicap • recht op inschrijving in school naar keuze • redelijke aanpassingen (niet disproportioneel) • Shift in denken • van: wat is er met deze leerling aan de hand ? • naar: wat heeft deze leerling nodig? • van diagnose naar onderwijsbehoeften Permanente Ondersteuningscel CLB GO!

6. Visie GO! vanuit waarden en PPGO! • Kwalitatief onderwijs: • zet in op ‘leer‘-begeleiding • draagt niet bij tot bijkomende achterstelling • gaat voor inclusie • gaat voor recht op buitengewoon onderwijs wanneer nodig • komt tegemoet aan onderwijsleer- en participatiebehoeften Zie PPGO! Permanente Ondersteuningscel CLB GO!

7. Visie GO! vanuit waarden en PPGO! • Fundamentele menselijke basisbehoeften voor quality of life: • - behoefte aan autonomie • - behoefte aan competentie • - behoefte aan verbondenheid Permanente Ondersteuningscel CLB GO!

8. Voor wie? • Voor leerlingen met specifieke onderwijsbehoeften: Langdurige en belangrijke participatiebehoeften, door samenspel van: • één of meer functiebeperkingen • beperkingen bij uitvoer activiteiten • persoonlijke en externe factoren • = Bio-psycho-sociaal model van handicap Permanente Ondersteuningscel CLB GO!

9. Van toepassing op het gewoon en buitengewoon onderwijs • Gewoon onderwijs • tegemoet komen aan onderwijsbehoeften • binnen het gemeenschappelijk curriculum • redelijke (niet disproportionele) aanpassingen moeten • (= STICORDI) • GON • handelingsgericht werken binnen het zorgcontinuüm • samenwerking met CLB Permanente Ondersteuningscel CLB GO!

10. Van toepassing op het gewoon en buitengewoon onderwijs • Buitengewoon onderwijs • Na een handelingsgericht traject binnen het zorgcontinuüm: • wanneer aanpassingen onvoldoende of disproportioneel zijn • rekening houdend met de aanpassingen die reeds gebeurd zijn in het gewoon onderwijs Permanente Ondersteuningscel CLB GO!

11. Traject leerling met specifieke onderwijsbehoeften Zie bijlage: schema traject leerling met specifieke onderwijsbehoeften Permanente Ondersteuningscel CLB GO!

12. Het M-decreetOpdracht CLB: bijkomendespecifiëring Permanente Ondersteuningscel CLB GO!

13. Bijkomende specificering in opdrachtbepaling van CLB • Aanpassing in decr. CLB art. 6: ‘Bij het vervullen van die opdracht : … 4° werkt het centrum raadgevend en begeleidend, waarbij de begeleiding van het centrum waar mogelijk preventief is en waar nodig remediërend; + Het centrum werkt hiervoor op een systematische, planmatige en transparante wijze samen met de school en de ouders. De specifieke onderwijsbehoeften van leerlingen en de ondersteuningsbehoeften van het onderwijspersoneel en de ouders staan daarbij centraal.’ • Bij lezing van de Memorie van toelichting komt dit neer op Handelingsgericht samenwerken (HGSW) en het hanteren van de diagnostische protocollen uit PRODIA. Permanente Ondersteuningscel CLB GO!

14. Bijkomende specificering in opdrachtbepaling van CLB • Aanpassing in decr. CLB art. 23: ‘Het centrum ondersteunt de scholen bij de ontwikkeling van een visie op zorgverbreding. Het centrum draagt bij tot de zorgverbreding voor de leerlingen. + In het bijzonder ondersteunt het centrum de scholen of centra bij het doen van gepaste en redelijke aanpassingen, waaronder remediërende, differentiërende, compenserende of dispenserende maatregelen en verricht het handelingsgerichte diagnostiek naargelang de noden van de leerlingen.’ Permanente Ondersteuningscel CLB GO!

15. Het M-decreetBegrippen Permanente Ondersteuningscel CLB GO!

16. Sticordi-maatregelen & disproportionaliteit • Sticordi-maatregelen • differentiëren • remediëren • compenseren • dispenseren • Disproportionaliteit • onredelijkheid aanpassingen na proces van afweging tekst in bijlage Permanente Ondersteuningscel CLB GO!

17. STICORDI en gevolgenvoor certificering Zie bijlage Permanente Ondersteuningscel CLB GO!

18. Zorgcontinuüm • Op systematische, planmatige en transparante wijze samenwerken Permanente Ondersteuningscel CLB GO!

19. Zorgcontinuüm • Brede basiszorg • ontwikkeling alle leerlingen • problemen door krachtige leeromgeving voorkomen • systematisch opvolgen leerlingen • actief risicofactoren verminderen • versterken van beschermende factoren Permanente Ondersteuningscel CLB GO!

20. Voorbeeld uit PRODIA protocol: gedrags- en emotionele problemen en het vermoeden van een ontwikkelingsstoornis 7. Samenwerking met de leerlingen: Leerlingen betrekken als partners op school heeft een goede invloed op hun welbevinden op de school. Leerlingen die een gevoel van veiligheid hebben, eenduidige informatie ontvangen en zich betrokken weten, voelen zich beter op school, wat de kans op gewenst gedrag verhoogt. … Dit kan bijvoorbeeld door: - het hanteren van coöperatieve en/of klasdoorbrekende werkvormen; - op regelmatige basis te peilen naar het welbevinden van de leerlingen; - de leerlingen te betrekken bij het opstellen van de regels; - de leerlingen ruimte te geven om mee te denken over de inhoud van de verschillende projecten, zoals go4talent; - de leerlingen betrekken bij afspraken rond belonen; - de leerlingen betrekken bij schoolexterne initiatieven zoals zwerfvuilacties, Kom op tegen kanker, Mobiele school, … Permanente Ondersteuningscel CLB GO!

21. Voorbeeld uit PRODIA protocol: problemen in de spraak- en/of taalontwikkeling 4. Zorg binnen de klas … Ook in het secundair onderwijs wordt er aandacht besteed aan de taalvaardigheid van leerlingen en dit niet alleen binnen de taalvakken. Het voornaamste doel is de leerling taalcompetenter te maken. Een greep uit het aanbod van activiteiten die leerlingen kunnen motiveren om bewuster te streven naar een grotere taalvaardigheid: … - bijwonen van en napraten over een (wetenschappelijke) uiteenzetting of filmvoorstelling; - mondeling of schriftelijk verslag laten uitbrengen na groepsoverleg; - gebruik maken van activerende en interactieve werkvormen die aansluiten bij de interesses van de leerlingen; - externen (beroepsbeoefenaars) in de klas aan het woord laten - informatie via sociale media uitwisselen bijvoorbeeld klasblog; … Permanente Ondersteuningscel CLB GO!

22. Zorgcontinuüm • Verhoogde zorg • extra zorg door school via STICORDI Permanente Ondersteuningscel CLB GO!

23. Voorbeeld uit PRODIA protocol: vertraagde of afwijkende motorische ontwikkeling en/of vermoeden van een motorische ontwikkelingsstoornis • 2 Verzamelen van informatie: • Om na te gaan wat er al bekend is over de motorische problemen en om de onderwijs-, opvoedings- en ondersteuningsbehoeften zo goed mogelijk te bepalen, blijft het nodig om breed te kijken naar de leerling. ... • … • Gesprekken met leerlingen: … • Observatie: Bij de observatie speelt de beroepservaring een belangrijke rol. Iemand met ervaring voelt zeer vlug aan wanneer iets hapert of fout loopt. Hij herkent signalen en signaalgedrag. Bij het in kaart brengen van de motorische competenties dient er geobserveerd te worden in verschillende situaties. Verder kan de observatie van de effecten van aanpassingen aan de onderwijsleeromgeving informatie leveren over een mogelijke aanpak in een latere fase. Permanente Ondersteuningscel CLB GO!

24. Voorbeeld uit PRODIA protocol: gedrags- en/of emotionele problemen en het vermoeden van een (ontwikkelings)stoornis • 3. Onderwijs- en opvoedingsbehoeften van leerling(en) en aanpak bepalen: • Een voorbeeld van mogelijke onderwijs- en opvoedingsbehoeften van leerlingen en de eventuele aanpak: • Onderwijs- en opvoedingsbehoefte: Nina heeft klasgenoten nodig die haar ondersteunen om vat te krijgen op haar paniek bij onverwachte situaties. • Mogelijke aanpak: In afspraak met Nina bespreekt de leerkracht deze behoefte met de leerlingen. Op een overzichtelijk dag- en weekschema worden veranderingen zoveel mogelijk vooraf aangekondigd en elke week heeft Nina een ‘assistent’ die haar hier nog eens aan herinnert. Als Nina ondanks deze maatregelen nog angstig reageert, wordt afgesproken dit zoveel mogelijk te negeren en eventueel de leerkracht een seintje te geven. Permanente Ondersteuningscel CLB GO!

25. Zorgcontinuüm • Uitbreiding van zorg • Voortzetting verhoogde zorg door school • HGD-proces door CLB • afstemming van het onderwijs- en opvoedingsaanbod op zorgvraag van de leerling Permanente Ondersteuningscel CLB GO!

26. Uitbreiding van zorg: voorbeelden • Na een HGD-traject komt aan het licht dat een leerling nood heeft aan een leerkracht die hem helpt om positieve gedachten te bedenken en op te roepen wanneer negatieve gedachten opduiken. • Na een HGD-traject wordt beslist om voor een leerling met ASS GON in te schakelen. Er worden concrete hulpvragen geformuleerd waarop door de Gon-begeleider een antwoord geboden wordt. • Voor een leerling met een psychiatrische problematiek wordt na een HGD-traject van het CLB beslist een observatieperiode in een K-dienst aan te vragen. Hiervoor worden onderzoeksvragen opgesteld. • Een leerling met hardnekkige leesproblemen wordt begeleid door een externe logopediste. Permanente Ondersteuningscel CLB GO!

27. Voorbeeld uit PRODIA protocol: rekenproblemen - vermoeden dyscalculie • 4. Indiceringfase: • In deze fase zijn vooral inzichten over verandering en veranderbaarheid van belang. • Inhoud van de indiceringsfase • … 4.3 Onderwijs-, opvoedings-, en ondersteuningsbehoeften formuleren … Een voorbeeld: - Jan heeft nood aan feedback die hem met zichzelf vergelijkt (bijvoorbeeld grafiekje om vorderingen te visualiseren). Permanente Ondersteuningscel CLB GO!

28. Consequenties scholen • In kaart brengen van wat voor hen brede basiszorg, verhoogde zorg en uitbreiding zorg betekent. • Planmatig werken aan de verbreding en verdieping van hun preventieve basiszorg en verhoogde zorg (vb. door “over het muurtje te kijken”) • STICORDI-maatregelen behoren tot de proportionele aanpassingen: beleid voeren rond STICORDI http://www.g-o.be/sites/portaal_nieuw/Prikbordvoorleerkrachten/Basisonderwijs/pedagogischeondersteuning/STICORDI/Pages/default.aspx http://www.ond.vlaanderen.be/specifieke-onderwijsbehoeften/brochureCGKR.pdf • Aantoonbaar maken van fasen zorgcontinuüm en STICORDI in functie van doorverwijzing BuO (zie verder) leerlingendossier: wat reeds geprobeerd groepsplannen ondanks uitbreiding van zorg, blijvend inzetten op basiszorg en verhoogde zorg Permanente Ondersteuningscel CLB GO!

29. Consequenties CLB • CLB doet in samenwerking met PBD aan schoolondersteuning voor ontwikkeling zorgbeleid: vb. wat hoort voor deze school binnen de brede basiszorg? (tegenover CLB als controleur) • In haar leerlinggebonden aanbod deelt het CLB gerichte informatie over nieuwe wetenschappelijke inzichten en technologische ontwikkelingen over hulpmiddelen, maar ook van pedagogisch-didactische knowhow over wat werkt in de onderwijspraktijk inzake redelijke aanpassingen. • Zoco/llb en CLB stemmen nascholingsbeleid op elkaar af naargelang populatie leerlingen met extra onderwijsbehoeften binnen hun school. vb. nascholing over efficiënte vormen van remediëring, ADI-model Permanente Ondersteuningscel CLB GO!

30. Consequenties CLB • CLB-medewerker heeft grondige kennis nodig van de diagnostische protocollen (en criteria oriëntering BuBaO en BuSO). • CLB-medewerker gebruikt procesdiagnostiek. • Implementatie HGD in CLB’swordt verder gezet. • CLB-medewerker besteedt meer tijd aan brede beeldvorming. • CLB-medewerker koppelt onderwijsbehoeften van leerling aan nodig aanbod, en gaat na welke ondersteuningsbehoeften lkr en ouders hebben. • School en CLB hebben kennis nodig van gemeenschappelijk curriculum. • Lesgeven vanuit leerplandoelen vs volgen methodes • Kennis van flexibele leertrajecten Permanente Ondersteuningscel CLB GO!

31. Het M-decreetTypes en verwijzing naar Buitengewoon onderwijs Permanente Ondersteuningscel CLB GO!

32. Overzicht typologie • Type basisaanbod BuO • Type 2: Verstandelijke beperking • Type 3: Emotionele - of gedragsstoornis • Type 4: Motorische beperking • Type 5: Ziekenhuis, residentiële setting of preventorium • Type 6: Visuele beperking • Type 7: Auditieve beperking of spraak- of taalstoornis • Type 9: Autismespectrumstoornis Permanente Ondersteuningscel CLB GO!

33. Typologie • Vóór M-decreet: problemen voornamelijk op basis van de stoornisgebonden typologie beoordeeld • focus te eenzijdig op de stoornissen en problemen bij de leerlingen • gaat voorbij aan de aanpassingen aan de onderwijsomgeving die nodig zijn om aan die noden tegemoet te komen • Nu: focus prioritair op afstemming van onderwijsomgeving op onderwijsbehoeften van de leerling Permanente Ondersteuningscel CLB GO!

34. Basisaanbod • geen kopie van type 1 + type 8 • op basis van onderwijsbehoeften! • niet op niveau kleuteronderwijs • wanneer aanpassingen in gewoon onderwijs • of onvoldoende zijn • of disproportioneel zijn Permanente Ondersteuningscel CLB GO!

35. Basisaanbod • Duur • Verslag maximaal 2 jaar geldig  evaluatie eventueel nieuw verslag • bij overgang naar school gewoon onderwijs • CLB + BuO-school ondersteunen bij zoeken gepaste school • afspraken in functie vlotte overgang leerling Permanente Ondersteuningscel CLB GO!

36. Type 9: Autismespectrumstoornis • geen verstandelijke beperking • diagnose: multidisciplinair team met inbegrip psychiatrisch onderzoek • stoornissen a) de autistische stoornis; b) pervasieve ontwikkelingsstoornis niet-anders-omschreven • omkadering: overeenkomstig huidig type 3 Permanente Ondersteuningscel CLB GO!

37. Overzicht opleidingsvormen secundair onderwijs Permanente Ondersteuningscel CLB GO!

38. Verslag van het CLB (enige doorverwijzer BuO en GON) • fasen zorgcontinuüm doorlopen, tenzij motivatie irrelevantie • aanpassingen (STICORDI) onvoldoende of disproportioneel • onderwijsbehoeften omschreven op basis van wetenschappelijk onderbouwd classificatiesysteem • interactionele visie • bio-psycho-sociaal model van handicap • geen gevolg van enkel SES- / GOK-indicator • bepaling type op basis van de onderwijsbehoefte! Permanente Ondersteuningscel CLB GO!

39. Verslag van het CLB (enige doorverwijzer BuO en GON) • nog steeds attest en protocol • eerder inschrijvingsverslag (van vóór decreet) blijft behouden • nieuw inschrijvingsverslag bij: • overgangen • wijziging type • De regering legt diagnostische protocollen vast voor de oriëntering naar alle types met uitzondering van basisaanbod. Permanente Ondersteuningscel CLB GO!

40. Inhoud van het verslag OV4 • fasen zorgcontinuüm doorlopen, tenzij motivatie irrelevantie • aanpassingen (STICORDI), onvoldoende of disproportioneel • paramedisch, sociaal, medisch, psychologisch of orthopedagogisch personeel noodzakelijk • onderwijsbehoeften omschreven op basis van wetenschappelijk onderbouwd classificatiesysteem • interactionele visie • bio-psycho-sociaal model van handicap • niet gevolg van GOK-indicatoren • type op basis van onderwijsbehoeften! Permanente Ondersteuningscel CLB GO!

41. Betwisting • Vlaamse bemiddelingscommissie: • betwisting attest Permanente Ondersteuningscel CLB GO!

42. Doorverwijzingbuitengewoon onderwijs Zie bijlage Permanente Ondersteuningscel CLB GO!

43. Consequenties BuO • Definiëring aanbod basisaanbod BuO: verschil met T1 – T8? • basisaanbod = T1 + T8? • voorbereiding op terugkeer gewoon onderwijs • verantwoording verlengd verblijf in basisaanbod BuO • Visie aanbod T9 • Alertheid voor het (niet meer) voldoen aan de voorwaarden BuO en GON Consequenties BuO en gewoon onderwijs Permanente Ondersteuningscel CLB GO!

44. Consequenties CLB • Om de oriëntering accuraat te kunnen doen, en om ook correct te beoordelen of een leerling al dan niet kan terugkeren, dient CLB-medewerker voldoende kennis te hebben van: • het concrete aanbod binnen scholen die basisaanbod aanbieden • het mogelijke concrete aanbod binnen scholen voor gewoon onderwijs • CLB kan nadruk leggen op schoolondersteuning voor het aanpassen van het onderwijsaanbod binnen basisaanbod omwille van een veranderende populatie (vroegere type twee met te hoog IQ, kinderen zonder nodige diagnose). • Verhoogde administratieve druk door tussentijdse evaluaties attest basisaanbod. Permanente Ondersteuningscel CLB GO!

45. Consequenties CLB • CLB heeft nood aan bijkomende kennis over basisdidactiek en klasmanagement. (was de didactische aanpak in de klas voor deze leerling voldoende?) • Prioritaire aandacht voor de onderwijsbehoeften van de leerling: • CLB-medewerker en leerkracht hechten minder belang aan IQ. • CLB-medewerker en leerkracht hechten minder belang aan omkaderingsgewicht dat leerling zou kunnen krijgen. • CLB-medewerker en school doen aan diagnostiek vanuit visie die de nadruk legt op de plasticiteit van kindkenmerken. (verandermogelijkheden i.p.v. statische percentielen, nood aan andere instrumenten?) • CLB-medewerker is alert voor leerlingen die niet meer voldoen aan de voorwaarden voor oriëntering BuO. Permanente Ondersteuningscel CLB GO!

46. Consequenties CLB • CLB doet ook oriëntering van leerlingen die rechtstreeks instromen in BuO: verhoogde administratieve druk voor de CLB-medewerker. • Kinderen kunnen niet naar BuO enkel op basis van SES-kenmerken: schoolteam en CLB-medewerker hebben nog meer competenties nodig in omgaan met kansarmoede (= brede basiszorg) (+ faire diagnostiek). Permanente Ondersteuningscel CLB GO!

47. Het M-decreetInschrijvingsrecht Permanente Ondersteuningscel CLB GO!

48. Inschrijvingsrecht • Elke leerling heeft het recht op inschrijving in de school van zijn keuze! • Voor leerlingen met een attest BuO: inschrijving onder ontbindende voorwaarde: • als nodige aanpassingen disproportioneel blijken: uitschrijving binnen 1 maand (uitz. vakantieperiodes) • als nodige aanpassingen redelijk blijken: inschrijving blijft bestaan (+ evt. GON) Permanente Ondersteuningscel CLB GO!

49. Gevolgen voor gewoon onderwijs • Niet meer weigeren op basis van draagkrachtafweging! • Weigeren van redelijke aanpassingen voor een persoon met een handicap wordt als een vorm van discriminatie beschouwd, en kan gemeld worden aan één van de veertien meldpunten discriminatie. Permanente Ondersteuningscel CLB GO!

50. Het M-decreetGeïntegreerd onderwijs Permanente Ondersteuningscel CLB GO!