Üretici örgütlenmesinin önemi ve kooperatif yapıların işleyişi Erol AKAR Birlik Başkanı

1. Üretici örgütlenmesinin önemi ve kooperatif yapıların işleyişi Erol AKAR Birlik Başkanı

2. İnsanoğlu, İlk çağlardan bu tarafa, ortak yaşam, ortak hareket güdüsü ile örgütsel davranışını ortaya koymuştur.

3. Ekonomik ve sosyal yapıdaki deşikliklerle birlikte ortaklıklar ve beraberlikler daha düzenli örgütsel oluşumların kurulmasına yol açmış ve zaman içerisinde bu örgütsel oluşumlara yasal zemin hazırlanmıştır.

4. Kısaca;ÖRGÜTLENMEBenzer sorunlara sahip bireylerin sorunlarını çözmek veya gelişimlerini sağlamak için bir araya gelmeleridir.

5. Kooperatifler, her yönetim sisteminde şu veya bu şekilde sistemlerin ayrılmaz bir parçası olarak görülmüştür.

6. Özellikle kırsal kesime hizmet veren, diğer taraftan devletin köye ve köylüye yönelik yatırım hizmetlerinin götürülmesinde veya bir hizmetin görülmesinde kooperatifler bir tüzel kişilik olarak çok önemli bir işlevi yerine getiren kuruluşlardır.

7. Kooperatifçiliğin 160 yıllık geçmişe sahip oluşu, hiçbir siyasi mülahaza ile değerlendirilmemesi gerektiğinin önemli bir göstergesi olarak görülmelidir.

8. Üreticinin ürettiği ürününü nihai tüketiciye ulaştırmasında, hem üreticinin ürününü değeriyle pazarlaması hem de tüketicinin daha uygun fiyatlarla ürün satın almasında kooperatifler önemli rol oynayabilecek kuruluşlardır.

9. Özellikle kırsal alanda üretim yapan üreticinin, üretimden pazarlamaya kadar rekabet edebilir yapıya kavuşması gerekmektedir. • Bu nedenlerle üreticinin kooperatif kurmak için önemli gerekçeleri ve zorunlulukları vardır.

10. Kooperatif Örgütlenmeyi zorunlu hale getiren unsurlar • Tarımsal Yapının Getirdiği zorunluluklar • Uygulanan Ekonomik Modelin getirdiği zorunluluklar • Yasa, Yönetmelik veya Tebliğlerle getirilen özendirici Tedbirler • Diğer gerekçeler

11. 1-Tarımsal Yapının Getirdiği Zorunluluklar a) Arazi dağılımı, b) İşletmelerin yapısı, c) Sermaye birikiminin yetersizliği, d) Aile işletmeciliğinden ekonomik işletmeciliğe geçiş ihtiyacı,

12. 2-Uygulanan Ekonomik Modelin Getirdiği Zorunluluklar a)Özelleştirme b) Taban fiyat uygulamasının kaldırılması ve müdahale alım fonunun oluşturulamaması c) Tarımsal üretim planlamalarının yapılamamış olması, d) Özel sektörün giderek güçlenmesi ile üretici lehine rekabet ortamının kurulamaması.

13. 3-Yasa, Yönetmelik veya Tebliğlerle Getirilen Özendirici Tedbirler a) Devletin Kırsal alana veya üreticiye toplu olarak götüreceği hizmetlerde yasal statüye haiz muhatap kuruluş bulma ihtiyacı, b) Yurtdışına işçi gönderilmesi c) Orman üretiminde 6831 sayılı kanunun 34. ve 40. maddeleri ile tanınan haklar d) Proje uygulamaları ile getirilen teşvikler e) Özel olarak verilen ürün desteklemeleri

14. 4- Diğer gerekçeler: a) Tarımsal ürünlerin kayıt altına alınması b) Tarımsal Sanayinin geliştirilmesi c) İstihdam yaratılması ve yerinde istihdamın sağlanması d) Alternatif gelir getirecek projelerin geliştirilebilmesi e) Kalitenin sağlanabilmesi

15. Ülkemizde kooperatifçiliğin yapısal sorunları nedeniyle arzulanan ölçüde gelişmediği, halbuki gelişmiş ülkelerde kooperatiflerin o ülkenin ekonomisinde çok önemli bir yere sahip oldukları görülmektedir.

16. AB ülkelerinin tamamında tarımsal alanda faaliyet yürüten kooperatifler çok yaygın bir konuma ve Pazar payına sahiptir. • Süt sektöründe kooperatiflerin Pazar payı; • Danimarka % 97 • İrlanda % 97 • Avusturya % 94 • Hollanda % 85

17. Gelişmiş ülkelerde Kooperatifçiliğe devletin müdahalesi ve desteği asgari ölçüdedir. • Aynı faaliyetleri yürüten üreticiler bir araya gelerek kendi sorunlarını kendi kurdukları örgütleri aracılığı çözme yoluna gitmektedir.

18. AB ülkeleri içerisinde, kooperatif sektörün gerek yapılanması gerekse ekonomideki payı itibariyle en gelişmiş ülkeleri arasında Almanya gelmektedir.

19. Almanya’da Kooperatif sektörü beş ana dalda örgütlenmiştir. • 1-Tarımsal (Raiffeisen) Kooperatifler • 2-Küçük ölçekli sanayi ürün ve hizmet kooperatifleri • 3-Tüketici Kooperatifleri • 4-Yapı Kooperatifleri • 5-Kooperatif Bankaları

20. Tarım Sektöründe 3188 kooperatif faaliyetini sürdürmekte olup 680.000 ortağına hizmet vermektedir. • Her Çiftçi en az bir kooperatifin üyesidir.

21. Tarım alanındaki alış ve satışların % 50 den fazlası tarımsal kooperatifler üzerinden yapılmaktadır. • Kooperatiflerin piyasa payı; yaklaşık • Süt % 75 • Et % 30 • Meyve-sebze % 50

22. Almanya’da özellikle ekonomik alanda yaşanan yapısal değişimlere kooperatifler ayak uydurabilmiş,bu anlamda birleşmeler yoluyla daha güçlü kooperatifler oluşmuştur.

23. Almanya’da Schleswig Holstein Eyaletinde kooperatifçiliğin yıllar itibariyle gelişimi

24. Alman kooperatif hareketi içerisinde bankacılık çok önemli bir yer tutmaktadır. • Bankalar, yerinden yönetim esasına göre yönetilen, özerk kurumlar halinde oluşturulmuştur. • Ortaklarının evrensel bankacılık sistemi içerisinde finansal sorunlarını çözümlemektedir.

25. Almanya’da kooperatiflerde denetim son derece önemlidir. Her kooperatif bölge birlikleri tarafından yılda en az bir kez denetlenmek zorundadır. • Kooperatifler bir üst birliğe yasal olarak mutlak üye olmak zorundadır. • Eğitim ve danışmanlık hizmetleri de bölge birlikleri tarafından verilmektedir.

26. Almanya’da kooperatifler, birim-bölge ve ulusal düzeyde örgütlenmişlerdir. • Alman Kooperatifleri Konfederasyonu (DGRV) Alman kooperatif sektörünün ulusal üst örgütü ve en üst düzey denetim federasyonudur.

27. Ülkemizde üç temel örgütlenme yapısı vardır 1-Ekonomik Örgütler (Kooperatifler) 2-Mesleki örgütler (Ziraat Odaları) 3-Diğer Örgütler (Birlikler-Dernekler-Vakıflar)

28. Kooperatifin Tanımı • Ekonomik ve sosyal amaçlı, demokrasi, barış ve çevrenin korunması, istihdamın artırılması, mevcut kaynakların üretime yönelik kullanılması, yatırımın artırılması, yoksullukla mücadele ve bütün yönlerden sosyo-ekonomik gelişmeye katkıda bulunmak için kullanılan evrensel bir örgütlenme modelidir.

29. Sermaye şirketlerinde ortaklar yatırdıkları sermayeye olabildiğince kar sağlamayı amaçlar. Sermaye şirketlerinde elde edilen karlar sermaye sahiplerine sahip oldukları hisseleri oranında dağıtılır. Kooperatifler ortakları ile işlem yaptığı için karlılık amaç değildir. Kooperatiflerde elde edilen kar, ortakların kooperatifle yaptığı alış veriş oranında dağıtılır. Kooperatiflerle sermaye şirketleri arasındaki farklar (1)

30. Sermaye şirketlerinde hisse senetleri serbestçe alınıp satılabilir ve borsada işlem görebilir. Sermaye şirketlerinde bir şahıs veya bir aile şirket hisse senetlerinin % 50 sinden fazlasına sahip olup şirkete hakim duruma geçebilir. Kooperatiflerde yönetim kurulunun izni ile ancak başka bir ortağa devredilebilir. Kooperatiflerde bir şahıs veya bir aile sermayeye dayalı bir hakimiyet kuramaz. Kooperatiflerle sermaye şirketleri arasındaki farklar (2)

31. Sermaye Şirketlerinde ortaklar, şirketin yönetiminde, sahip oldukları hisse senetleri miktarlarına göre oy verirler. Sermaye şirketlerinde sosyal ve toplumsal amaç hemen hemen hiç yoktur Kooperatiflerin genel kurullarında her ortak ortaklık payı ne olursa olsun, yalnız bir oya sahiptir. Kooperatiflerde ise sosyal ve toplumsal amaç kuruluşun önemli unsurlarından biridir. Kooperatiflerle sermaye şirketleri arasındaki farklar (3)

32. Kooperatifçiliğin temel ilkeleri • Gönüllü ve serbest giriş ilkesi • Ortağın demokratik yönetim ilkesi • Ortağın ekonomik katılımı ilkesi • Özerklik ve bağımsızlık ilkesi • Eğitim, öğretim ve bilgilendirme ilkesi • Kooperatifler arası işbirliği ilkesi • Toplumsal sorumluluk ilkesi

33. Yasal Dayanaklar • Anayasanın 171. maddesi • 1163 sayılı Kooperatifler kanunu • 1163 sayılı Koop.Kanununda değişiklik yapan yasalar • 6762 sayılı Türk Ticaret Kanunu • Kooperatif Ana Sözleşmesi

34. KOOPERATİFLERDE GENEL ÖRGÜTLENME YAPISI ICA ULUSAL BİRLİK MERKEZ BİRLİĞİ BÖLGE BİRLİĞİ KOOPERATİF BİREY BİREY BİREY BİREY BİREY BİREY

35. Kooperatiflerde kuruluş işlemleri • 7 gerçek veya tüzel kişiliğin Tarım İl Müdürlüğüne başvurusu, • Tarım İl Müdürlüğü tarafından etüd raporunun hazırlanması, • Ana sözleşmenin kurucular tarafından imzalanması ve Noter tarafından onayı, • Ana sözleşmenin Tarım İl Müdürlüğüne verilmesi ve İl Müdürlüğünce kuruluşuna izin verilmesi, • Ticaret Siciline tescil ve İlanı, • Vergi mükellefiyetinin alınması

36. Ortaklığa girme şartları (Md.9) • Aşağıdaki şartları taşıyan ve yerine getiren gerçek ve tüzel kişiler kooperatiflere ortak olabilir. • a) Türk vatandaşı olmak, • b) 5. maddede belirtilen çalışma bölgesi içinde ortak olduğu tarihten evvel en az bir yıldan beri fiilen ve halen ikamet etmiş olmak, • c) Aynı bölgede başka bir tarımsal kalkınma kooperatifinin ortağı olmamak, • d) Kooperatifin çalışma konularına giren konularda ticaret ve komisyonculuk yapmamak, • e) Kuruluşta ana sözleşmeyi imzalamış olmak veya sonradan kooperatife girişte bu ana sözleşme hükümlerini kabul ettiğine dair ortaklık dilekçesi vermiş olmak.

37. Ortaklığa başvurma şekli ve kabul (Md.11) • Yönetim kurulunca , ortaklığa giriş isteğinde bulunanların anasözleşmede gösterilen ortaklık şartlarını taşıyıp taşımadıkları araştırılarak uygun olanların ortaklığa kabul kararı yönetim kurulu karar defterine yazılıp imzalanır. Ortağın taahhüt ettiği nakdi sermaye payının ¼ ünün karşılığı olan miktar tahsil edilir.

38. Ortakların görevleri (md.14) • İlgili kanunlar, ana sözleşme ve yönetmelik hükümlerine uymak, • Kooperatifin çıkarlarına ve alınan kararlara aykırı davranışlarda bulunmak, kooperatifin bütün hizmetlerine yardımcı olmak, • Yüklendiği ortaklık paylarını varsa ek ödemelerini, kredi ve avanslardan doğan ve vadesi gelen borcunu zamanında ödemek, • Kooperatife olan her türlü vecibelerini yerine getirmek, • Finansman müesseselerinden kooperatif adına ortakların müteselsil kefaletiyle kredi alınması sonucunda bu teşekküllere karşı doğan borçların yerine getirilmesinde payına düşeni zamanında yerine getirmek.

39. Ortaklığın sona erme şekli (Md.17) • a) Ana sözleşmenin 9. maddesindeki kayıtlı şartların yitirilmesi, • b) Ortağın çıkma isteğinin kabulü, • c) Ortağın ölümü, • d) Ortaklığın devredilmesi, • e) Ortak alınmış kimsenin ortaklık şartlarına sahip olmadığı kooperatife girdikten sonra meydana çıkmış bulunanlar, • f) Ortaklıktan çıkarılma kararının verilmesi, • g) Üç defa arka arkaya genel kurul toplantısına katılmayanlar.

40. Ortaklıktan çıkarılma kararının verilmesi ve itiraz (Md.21-22) • a) Kooperatifçe kendisine verilen her çeşit üretim ve tüketim maddelerini yapılan ihtara rağmen veriliş amacı dışında kullananlar, başkasına devreden ve satanlar, • b) 14. maddede belirtilen görevleri yerine getirmeyenler. • Ortaklıktan çıkarılmaya yönetim kurulunun teklifi ile genel kurulca karar verilir. • Çıkarılma kararı noter aracılığı ile tebliğ edilir. • Üç aylık süre içinde mahkemeye başvurarak itiraz edilmeyen çıkarılma kararları kesinleşir.

41. Kooperatiflerin Organları

42. Genel kurul • Genel kurul bütün ortakları temsil eden en yetkili organdır. Genel kurul ana sözleşme ile belirlenen yetkilerini devir ve terk edemez. • Kuruluş, • Olağan, • Olağanüstü, Olmak üzere üç şekilde toplanır.

43. Kuruluş Genel Kurul toplantısı: Ana sözleşmenin ilanından sonra en geç bir ay içerisinde kurucu ortaklardan birinin daveti üzerine toplanır. • Olağan Genel Kurul toplantısı: Yönetim kurulunun daveti ile her yıl, hesap devresinin sona erdiği günü takip eden günden itibaren en geç 6 ay içinde yapılır. Genel kurulu olağan toplantıya çağırmayan yön.kurulu üyeleri bir aydan altı aya kadar hapis ve para cezası ile cezalandırılır.

44. Olağanüstü Genel Kurul toplantısı Yönetim kurulu, Denetçiler, ortağı olduğu üst birlik ve tasfiye memurları tarafından toplantıya çağrılır. Yukarıda belirtilen şekilde toplanmadığı takdirde Bakanlık çağırma yetkisine sahiptir. Dört ortaktan az olmamak kaydıyla ortak sayısının en az onda birinin isteği üzerine genel kurul olağanüstü toplantıya çağrılır. Çağrılmadığı takdirde istek sahipleri mahalli mahkemeye başvurarak genel kurulu toplantıya çağırma izni alabilirler.

45. Genel kurulun yapılma şekli • Yönetim kurulunca genel kurulun yapılacağı tarih, yer ve saati ile gündem belirlenerek karar altına alınır. • Toplantı tarihinden 15 gün önce kooperatifin çalışma alanındaki köylerde ilan edilir. Ayrıca Tarım İl/ilçe Md.den Bakanlık Temsilcisi talep edilir.

46. Genel kurulun toplanabilmesi ve görüşme yapılabilmesi için, toplantı tarihindeki ortaklardan genel kurula katılma hakkına sahip olanların çoğunluğunun toplantıda hazır bulunmaları gereklidir. Vekaleten oy kullanılmaz. • Açılıştan sonra Başkanlık divanı seçimine geçilir.Bir başkan, bir başkan vekili iki katip ve iki oy ayırıcısı seçilir. • Divana yönetim ve denetim kurulu üyeleri seçilemez.

47. Yönetim ve denetim kurulu üyelerinin seçilmesi • Yönetim ve denetim kurulu üyelerinin seçilmesi gizli oy açık tasnif usulü ile yapılır. • Gizli oylamada, kooperatif mührü ile mühürlenmiş boş oy pusulalarının kullanılması esastır. • Genel kurulca karar alınmak kaydıyla boş oy pusulası yanında basılı oy pusulası kullanılabilir. • Sadece basılı oy kullanılması yönünde alınacak karar geçersizdir.

48. Yönetim kurulunun ödevi ve üye sayısı • Yönetim kurulu, kanun ve ana sözleşme hükümleri içerisinde kooperatifin çalışmasını yöneten ve onu temsil eden yürütme organıdır. • Yönetim kurulu asil ve yedekleri, genel kurul toplantısında ortaklar arasından ana sözleşme ile ön görülen sayıda olmak üzere en az bir en fazla dört yıl için seçilirler

49. Yönetim kurulunun çalışma şekli • Yönetim kurulu ilk toplantıda gizli oyla görev bölümü yaparak başkan,başkan yardımcısı ve muhasip üyeyi tespit eder. • Aynı toplantıda yönetim kurulunun yapacağı mutad toplantı tarihlerini ve yerini, mutad dışı toplantılara çağrının nasıl ve kimler tarafından yapılacağına dair karar alınır.

50. Yönetim kurulunda üyeler vekalet veya temsil yoluyla oy veremezler. • Yönetim kurulu üyeleri her zaman görevinden ayrılabilir. Ancak; ayrılan üyenin görevli olduğu zamana ait sorumluluğu zararın ve bunun sorumluluklarının öğrenildiği tarihten itibaren iki yıl, her halükarda zararı doğuran fiilin oluş tarihinden itibaren tazminat davası açma hakkı beş yıl geçmekle zamanaşımına uğrar. • Yönetim kurulu üyelerine genel kurulca belirlenen aylık ücret,huzur hakkı, risturn ve yolluk dışında hiçbir ad altında başkaca ödeme yapılamaz.